TY  - JOUR
T1  - Zengîler Dönemine Bir Bakış: Mecdüddîn İbnü’d-Dâye’nin (ö. 565/1169) Nûreddin Mahmud Zengî İktidarına Siyasî ve Askerî Katkıları
TT  - A View of the Zengid Period: The Political and Military Contributions of Majd al-Dīn Ibn al-Dāya (d. 565/1169) to the Rule of Nūr al-Dīn Maḥmūd Zangī
AU  - İstek, Gülşen
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
JF  - Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi
JO  - ATDD
PB  - Hakan YILMAZ
WT  - DergiPark
SN  - 2148-2292
SP  - 683
EP  - 705
VL  - 12
IS  - 5
LA  - tr
AB  - Orta Çağ İslâm dünyasında siyasî ve askerî yapıların oluşumunda bürokrat, komutan ve nâib gibi aktörlerin rolleri çoğu zaman geri planda kalmıştır. Oysa dönemin dinamiklerini anlamak için bu şahsiyetlerin biyografilerinin incelenmesi önemlidir. Nûreddin Mahmud Zengî’nin (541–569/1146–1174) sütkardeşi ve Halep nâibi Mecdüddîn İbnü’d-Dâye, Zengî Devleti’nin idarî ve askerî yapılanmasında etkili olmasına rağmen tarih literatüründe yeterince ele alınmamıştır. Bu çalışma, Mecdüddîn’in hayatı ve faaliyetleri üzerinden Zengî döneminin siyasetini, idarî yapısını ve askerî stratejilerini analiz etmektedir. Araştırma birincil kaynaklara dayalı olarak yürütülmüş, veriler ikincil literatürle desteklenmiştir. Çalışmanın, Orta Çağ İslâm tarihi, devlet yönetimi ve diplomasi alanlarında Zengîler döneminin siyasal ve toplumsal yapısını anlamaya katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
KW  - İslâm tarihi
KW  - Haçlı Seferleri
KW  - Mecdüddîn İbnü’d-Dâye
KW  - Nûreddin Mahmud Zengî
KW  - Halep
N2  - In the medieval Islamic world, the roles of bureaucrats, commanders, and deputies in shaping political and military structures have often remained in the background of historiography, which has largely focused on rulers. However, understanding the dynamics of the period requires examining the biographies of these key figures. Majd al-Dīn Ibn al-Dāya (d. 565/1169), foster brother and deputy (nāʾib) of Nūr al-Dīn Maḥmūd Zangī (541–569/1146–1174) in Aleppo, played a significant role in the administrative and military organization of the Zengid State, yet remains underexplored in modern historical literature. This study analyzes the political, administrative, and military strategies of the Zengid period through Ibn al-Dāya’s life and activities. Based on primary sources and supported by secondary literature, the research contributes to understanding the political and social structure of the Zengid era in the fields of medieval Islamic history, governance, and diplomacy.
CR  - Abû’l-Farac. (1999). Abû’l-Farac Tarihi (Trans. Ö. R. Doğrul; Vols. 1–2). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Original work published 13th century) (In Arabic).
CR  - Altan, E. (2013). Renaud de Châtillon: Antakya Prinkepsi (1153–1160), Mâverâ-i Ürdün Senyörü (1177–1187). Tarih Dergisi, 55(1), 1–30.
CR  - Anonim Süryânî Vakayinamesi (I. ve II. Haçlı Seferleri Vakayinamesi). (2005). (Trans. V. İlmen). Yaba Yayınları. (Original work published 12th century).
CR  - Asbridge, T. (2014). Haçlı Seferleri (Trans. E. Duru). Say Yayınları. (Original work published 2010).
CR  - Aynî, B. (1431). Kitâbü İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân (Vols. 1–4). Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye. (In Arabic)
CR  - Bezer, G. Ö. (2010). Şeyzer. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 39, ss. 106–107). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
CR  - Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân. (1418). Kitâbü’r-Ravżateyn fî aḫbâri’d-devleteyn. Müessesetü’r-Risâle. (In Arabic).
CR  - Ebû Zer Sıbt İbnü’l-Acemî, Muvaffakuddîn Ahmed b. İbrahim. (1417). Künûzü’z-zeheb fî târîhi Haleb (Vols. 1–2). Dârü’l-Kelâm. (In Arabic).
CR  - Gibb, H. A. R. (1969). Career of Nūr-ad-Dīn. In K. M. Setton (Ed.), A History of the Crusades, Vol. 1: The First Hundred Years (pp. 513–527). University of Wisconsin Press.
CR  - Ioannes Kinnamos. (2001). Ioannes Kinnamos'un Historia'sı (1118–1178) (Trans. I. Demirkent). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Original work published 12th century).
CR  - İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. (1981). Rihletu İbnû Cübeyr. Dârü Mektebi’l-Hilal. (Original work published 1185) (In Arabic).
CR  - İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. (1900). Wafayāt al-Aʿyān wa-Anbāʾ Abnāʾ al-Zamān (I. Abbas, Ed.; Vol. 2). Dâr Sadr. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. (1434). al-Bidāya wa’n-nihāya (Vols. 1–20). Dâr İbn Kesîr. (Original work published 14th century) (In Arabic).
CR  - İbn Şeddâd, Ebü’l-Mehâsim Bahâüddîn. (1415). En-Nevâdirü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye. Mektebetü’l-Hancî. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbn Vâsıl, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Sâlim. (1377). Müferricü’l-kürûb fî aḫbâri Benî Eyyûb (Vols. 1–2). Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâiku’l-Kavmiyye. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer. (1417). Zübdetü’l-ḥaleb min târîḫi Ḥaleb. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer. (1438). Bugyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. Al-Furqan Foundation for Islamic Heritage. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbnü'l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. (1963). et-Târîḥu’l-Bâhir fî’d-Devleti’l-Atâbikiyye. Dârü’l-Kutubi’l-Hadîse. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - İbnü'l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. (1997). el-Kâmil fi’t-Târîḥ. Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî. (Original work published 1231). (In Arabic).
CR  - İbnü'l-Ezrak el-Fârikī, Ahmed b. Yûsuf b. Alî. (1959). Târîhu’l-Fârikī (B. A. Avad, Ed.). el-Hey’etü’l-ʿAmme li-Şuuni’l-Matbaʿ ve’l-Emireyt. (Original work published 1176). (In Arabic).
CR  - İbnü'l-Ezrak el-Fârikī, Ahmed b. Yûsuf b. Alî. (1992). Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı) (Trans. A. Savran). Atatürk Üniversitesi Yayınları. (Original work published 1176).
CR  - İbnü’l-Furât, Nâsırüddîn Muhammed b. Abdirrahîm. (1967). Târîħu İbnü’l-Furât. Matbaatü Haddad. (Original work published 14th century). (In Arabic).
CR  - İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. (1986). Şezerâtu’z-Zeheb fî-Ahbâri men Zeheb. Dâr İbn Kesîr. (Original work published 17th century). (In Arabic).
CR  - İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya‘lâ Hamza b. Esed. (1403). Târîhu Dimaşk. Dârü Hassân. (Original work published 12th century). (In Arabic).
CR  - Kök, B. (1991). Nûreddin Mahmud b. Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri. İşaret Yayınları.
CR  - Kök, B. (2007). Nûreddin Zengî, Mahmud. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 33, ss. 259–262). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
CR  - Kürt Ali, M. (1403). Hıtatü’ş-Şâm (Vols. 1–6). Mektebetü’n-Nûrî. (Original work published 15th century). (In Arabic).
CR  - Maalouf, A. (2019). Arapların Gözünden Haçlı Seferleri (Trans. A. Berktay). Yapı Kredi Yayınları. (Original work published 1988).
CR  - Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed. (1973). İttiʿâzü’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l-eʾimmeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâʾ. el-Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye. (Original work published 15th century). (In Arabic).
CR  - Merçil, E. (2009). Sipehsâlâr. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 37, ss. 259–260). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
CR  - Runciman, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi (Vols. 1–3). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Original work published 1951–1954).
CR  - Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. (1420). Kitâbu’l-vâfî bi’l-vefâyat (Vols. 1–29). (Original work published 14th century). (In Arabic).
CR  - Sallâbî, A. M. (2014). Zengîler Dönemi: İslâmî İdârenin Yeniden Hâkim Kılınması (Trans. T. Akyüz). Ravza Yayınları. (Original work published 2003).
CR  - Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu. (1434). Mirʾâtü’z-zamân fî tevârîhi’l-aʿyân (Vols. 1–23). er-Risâletü’l-Âlemiyye. (Original work published 13th century). (In Arabic).
CR  - Stevenson, W. B. (1907). The Crusaders in the East. Cambridge University Press.
CR  - Süryani Mihail. (1944). Vekayinâme (Trans. H. D. Andreasyan). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Unpublished manuscript; original work published 12th century).
CR  - Şeşen, R. (1983). Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları.
CR  - Şeşen, R. (1995). Eyyûbîler. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 12, ss. 20–31). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
CR  - Tay, Ö. (2021). Sultan Nûreddin Zengî’nin yaşamında sûfîlerin yeri ve onun dönemindeki tasavvufî faaliyetler. Hitit İlahiyat Dergisi, 20(2), 984–1006.
CR  - Turan, A. (2018). Nûreddin Mahmud Zengî ve Devri [Doctora tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yök Tez.
CR  - Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos Vekayinamesi (952–1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136–1162) (Trans. H. D. Andreasyan). Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Original work published 12th century).
CR  - William of Tyre. (1943). A History of Deeds Done Beyond the Sea (Trans. E. A. Babcock & A. C. Krey). Columbia University Press. (Original work published 12th century).
UR  - https://dergipark.org.tr/tr/pub/atdd/issue//1737512
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5034737
ER  -