TY - JOUR T1 - TEMETTUAT (TEMETTÜ VERGİSİ) KAYITLARININ SOSYO-EKONOMİK ANALİZE KATKISI: MENGEN/AĞALAR KÖYÜ (1844-1845) TT - ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУҒА ДИВИДЕНДТІҢ (ДИВИДЕНДТІҢ САЛЫҚ) ҚОСУЫ: МЕҢГЕН/АҒАЛАР АУЫЛЫ (1844-1845) AU - Kıran, Fatih AU - Güney, Cengiz PY - 2025 DA - September Y2 - 2025 JF - Türkoloji PB - Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1727-060X SP - 103 EP - 134 IS - 123 LA - tr AB - 1844-1845 Temettuat Defterine göre Ağalar köyünün sosyo-ekonomik görünümünü ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma Halkbilim ve Muhasebe Tarihi alanlarının multidisipliner bir çalışma örneğini oluşturmaktadır. Araştırmacılar yapmış olduğu saha çalışmasında Ağalar köyünde ve (göç nedeni ile) İstanbul’da yaşayan köylüler ile “görüşme” yöntemini kullanarak veri toplamıştır. Aynı zamanda Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivlerinde araştırma yaparak Ağalar köyünün 1844-1845 tarihli temettuat kayıtlarına ulaşmıştır (Belge inceleme). Çalışma, saha çalışması sırasında toplanan bilgiler ve 1844-1845 tarihli temettuat defterinden elde edilen veriler ışığında şekillenmiştir. Bu şekliyle çalışma multidisipliner bir çalışma özelliği taşımaktadır. 1844-1845 Temettuat Defteri'ne dayanan bu çalışma sonucunda, Ağalar köyünün o tarihlerde 135-270 arasında tahmin edilen bir nüfusa sahip; 27 haneli bir köy olduğu söylenebilir. Köylülerin Türkçe, Arapça ve Farsça kökenli isimler taşıdığı ve temelde dört ana meslekle uğraştıkları (işçi, çiftçi, öğrenci ve oduncu) bulgulanmıştır. Bolu’nun geniş ormanları nedeniyle sınırlı tarım, birçok köylünün köy dışında çalışmasına yol açmış, İstanbul bu açıdan hedef şehir olarak seçilmiştir. Hayvancılık daha çok küçükbaş hayvancılık şeklinde yapılmaktadır. Koyun, keçi ve arıcılığa odaklanılan köyün, toplam vergi geliri 15.358 kuruştur. Bazı haneler yardıma muhtaç, vergi ödeyemez bir haldedir. KW - Osmanlı Devleti tarihi KW - Mengen/Ağalar köyü KW - Halkbilimi KW - Muhasebe tarihi KW - 1844-1845 yılı temettuat defterleri N2 - 11844-1845 жылдардағы теметтуат жазбалары арқылы Ағалар ауылының әлеуметтік-экономикалық көрінісін ашуды мақсат еткен бұл зерттеу фольклор және бухгалтерия тарихы салаларындағы салалық зерттеуді құрайды. Зерттеушілер Ағалар ауылында және Стамбұлда (көші-қонға байланысты) тұратын ауыл тұрғындарымен сұхбаттаса отырып, экспедициядық жұмыс барысында деректер жинақтады. Сондай-ақ Президенттік басқарма Османлы мұрағатына зерттеу жасау арқылы Ағалар ауылының 1844-1845 жылдардағы теметтуат жазбаларына (құжаттарды талдау) қол жеткізді. Зерттеу экспедициялық жұмыс кезінде жинақталған ақпарат пен 1844-1845 жылдардағы теметтуат жазбаларынан алынған деректерден тұрады. Осыған байланысты зерттеу көпсалалы сипатқа ие. 1844-1845 жылдардағы «Теметтуат дәптері» (дивиденд салығы дәптері) деректеріне сүйене отырып, бұл зерттеу Ағалар ауылында сол кезеңде 27 отбасы, шамамен 135-270 тұрғын өмір сүргенін анықтады. Ауыл тұрғындарының аттары көбіне түрік, араб, парсы сөздерінен келгені, негізінен төрт негізгі кәсіппен айналысқаны анықталды: жұмысшы, егінші, оқушы, ағаш өңдеуші. Болу аймағының алып орманды алқаптан тұруы ауыл шаруашылығымен (егін) айналысуға мүмкіндік бермегендіктен көптеген ауыл тұрғындары ауылдан тыс жерде жұмыс істеуге мәжбүр болған және халық көбіне Стамбұлға аттанған. Бұл ауылдағы мал шаруашылығы негізінен ұсақ мал түрінде жүргізілді. Қой, ешкі және ара шаруашылығымен айналысатын ауылдың жалпы салық түсімі 15.358 куруш (сол кездегі ақша түрі) болған. Кей отбасылар көмекке зәру болғандықтан салық төлей алмаған. CR - References CR - Arslan, İ. (2002). XIX. Yüzyıl Osmanlı tarihinde temettuat defterlerinin yeri: İğdiç (Selimağa Köyü) temettuat defteri örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (5), 57-86. CR - Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. 2. Baskı. İstanbul. CR - Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, (9) 2, 28-40. CR - Çobanoğlu, Ö. (2015). Halk bilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları. CR - Doğan, M. (2013). Mengen havzası’nın nüfus gelişimi ve sorunları. Coğrafya Dergisi, (23), 19-33. CR - Ekici, M. (2017). Derleme yöntem ve teknikleri. Ö. Oğuz, (Ed.), Türk halk edebiyatı el kitabı içinde (p. 417-438). Grafiker Yayınları. CR - İnalcık, H. (1996), Osmanlı imparatorluğu toplum ve ekonomi. Eren Yayıncılık. CR - Lewis, B. (2020). Modern Türkiye’nin doğuşu. Arkadaş Yayınevi. Örnek, S. V. (1995). Türk halk bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları. CR - Öz, M. (2010). Tahrir. TDV islâm ansiklopedisi içinde (s. 425-429). TDV Yayınları. CR - Özdemir, T. (1987). Mengen ilçe merkezinde şehir içi arazi kullanımı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi. CR - Özer, İ. (2000). Temettuat defterlerinde Somuncu Baba’nın nesebi. Akademik Araştırmalar Dergisi, (4) 5, 593-610. CR - Öztürk, S. (2003). Türkiye’de temettuat çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (1) 1, 287-304. CR - Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü-III. MEB Yayınları. CR - Şener, A. (1990). Tanzimat dönemi Osmanlı vergi sistemi. İşaret Yayınları. CR - Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi. Gökçesu Nahiyesi, Ağalar Köyü Temettuat Defteri.ML.VRD.TMT.d.3145. H-29-12-1261. CR - Ürekli, B.  Özdoğan, A, N (2019). Temettuat defterine göre İnlüce köyünün sosyal ve ekonomik görüntüsü (1844-1845), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (47), 197-215. CR - Yükçü, S  Fidancı, N.  Soysal, U. (2014). Osmanlı devletinde temettuat defterlerinin önemi ve vergisel açıdan değerlendirilmesi: Tire kazası örneği. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (7), 170-199. CR - Oral Sources CR - OS 1: Tınaz, Necmi. Ağalar village 1948. University graduate. Bank teller. (Interview: 11.07.2015). CR - OS 2: Çetin, Ziya. Ağalar village 1936. Primary school graduate. Carpenter. (Interview: 11.07.2015). CR - OS 3: Acar, Havva. Ağalar village 1930. Didn’t go to school (Knows how to read and write). Housewife. (Interview: 11.07.2015). CR - OS 4: Yıldız, Zihni. Ağalar village 1951. Primary school graduate. Chef. (Interview: 11.07.2015). CR - OS 5: Madakbaş, Halit. Ağalar village (?) Primary school graduate, Chef. (Interview: 11.07.2015). CR - OS 6: Sipahi, Nurol. Ağalar village 1976. High school graduate. Chef. (Interview: 11.07.2015). CR - Electronic Resources CR - URL 1: https://www.nufusune.com/6901-bolu-mengen-agalar-koy-nufusu (14.03.2024). UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/ayt/issue//1739885 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5044300 ER -