TY - JOUR T1 - Halk Hekimliğinde Kadın Şifacıların Rolü: Diyarbakır Örneği TT - The Role of Female Healers in Folk Medicine: The Case of Diyarbakır AU - Aslan, Mehmet Yusuf PY - 2025 DA - August Y2 - 2025 DO - 10.22559/folklor.3841 JF - Folklor/Edebiyat JO - folk/ed PB - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1300-7491 SP - 651 EP - 678 VL - 31 IS - 123 LA - tr AB - Şifacılık uygulamalarının tarihsel gelişiminde dinsel ve büyüsel kökenli tedaviuygulayan ve bunu çeşitli ritüellerle ortaya koyan kadın şifacılar vardır. Tecrübeye dayanan ve sözlü kültürel bellek yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılan iyileştirmeyöntem ve pratikleri, bu kişiler aracılığıyla ihtiyaç duyan bireylere sunulmaktadır.Bu çalışma, özellikle modern tıbbın henüz gelişmediği dönemlerden günümüze kadar şifacı kimliğiyle öne çıkan kadınların halk hekimliğindeki rolleri ile Diyarbakırve çevresindeki kadın şifacıların tedavi ettikleri hastalıklar ve tedavi uygulamalarıele almaktadır. Çalışmada, şifacı kadınlarla yapılan görüşme ve gözlemlerden eldeedilen veriler, betimsel olarak içerik analizine tabi tutulmaktadır. Diyarbakır’dahalk tarafından kabul görmüş, uzmanlaşmış, dinî-büyüsel yöntemler kullanarakkutsallıkla ilişkilendirilen, geçmişe göre sayıları azalmışsa da günümüze kadargeleneği devam ettiren kadın şifacılar halen varlıklarını devam ettirmektedirler. Ellerinin şifalı olduğuna inanılan ocaklı ve pîrik gibi adlarla anılan kadın şifacılar,birçok hastalıkta başvurulan önemli kişilerdir. Günümüzdeki ebe görevini üstlenenpîrik kadın şifacılar, daha çok kadın hastalıkları, doğum öncesi, esnası ve sonrasındaki tüm işlemleri ve bebekle ilgili tedavileri gerçekleştirirler. Ocaklı olarakadlandırılan kadın şifacılar ise çocuk hastalıkları, egzama, sarılık, siğil, kulunç ağrısı,boyun ağrısı, kırık-çıkık, nazar değmesinde tedaviler gerçekleştirmektedirler.Şifacılar, zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Diyarbakır ve ilçelerinde dağlık vekırsal bölgelerde bulunan çeşitli bitkilerden ürettikleri ilaçlar ve kendilerine hasyöntemlerle yaptıkları tedavilerle insanları iyileştirmeye devam etmektedirler. KW - Diyarbakır KW - kadın şifacılar KW - tedavi yöntemleri KW - halk hekimliği N2 - In the historical development of healing practices, there are female healers whopractice religious and magical-based treatments and express them through variousrituals. Healing methods and practices based on experience and passed down fromgeneration to generation through oral cultural memory are offered to individuals inneed through these individuals. This study examines the roles of women who havecome to the fore as healers, particularly from periods when modern medicine wasnot yet developed to the present day, in folk medicine, as well as the diseases treatedand the treatment practices of female healers in Diyarbakır and its surroundings.In this study, data obtained from interviews and observations with female healersare subjected to descriptive content analysis. Female healers who are accepted bythe people of Diyarbakır, who are specialized, who use religious-magical methodsassociated with sacredness, and who continue the tradition to this day, even thoughtheir numbers have decreased compared to the past, still continue to exist. Femalehealers known by names such as ocaklı and pîrik, who are believed to have healinghands, are important figures consulted for many illnesses.n Today, female healerswho perform the duties of midwives mainly treat women’s diseases and perform allprocedures related to pregnancy, childbirth, and postpartum care, as well as treatments related to babies. Female healers known as Ocaklı treat children’s diseases,eczema, jaundice, warts, earaches, neck pain, broken bones, dislocations, and evileye. Healers in Diyarbakır and its districts, which are rich in plant life, continue toheal people using medicines produced from various plants found in mountainousand rural areas, as well as their own unique treatment methods. CR - Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu. CR - Acıpayamlı, 0. (1989). Türkiye folklorunda halk hekimliğinin morfolojik ve fonsiyonel yönden incelenmesi, Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri,13-25 Kasım, Milli Folklor Araştırması Dairesi Yay. CR - Akca, G. (2009). Diyarbakır ili Ergani ilçesi halk kültürü araştırması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Akyol, E. (2013). Diyarbakır merkez ve köylerdeki halk inanışları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Alp, M. (1964). Eski İstanbul’da loğusalık şerbeti. Türk Folklor Araştırması, (9),183. CR - Artun, E. (2005). Türk halkbilimi. Kitabevi. CR - Aslan, M.Y. (2018). Silvan (Diyarbakır)’da halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Asil, E. (1989). Halk hekimliği ve eczacılığı araştırmalarında metodoloji. Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri, 33-38. Kültür Bakanlığı MİFAD. CR - Barnas, R. (2013). Silvan. Pak. CR - Bayat, A.H. (1987). Halk tıbbında özellikle Anadolu’da sarılık hastalığı ve tedavisi. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek, Görenek, İnançlar, C. Iv, s. 49, Ankara. CR - Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. Ötüken. CR - Bayat, F. (2020). Türk kültüründe kadın şaman. Ötüken. CR - Baysal, S. (2023). Salgın hastalıklarla dinî başa çıkmada geleneksel tedavi sistemlerinin yeri ve önemi. Tam Akademi Dergisi, 2(2), 194-211. Https://Doi.Org/10.58239/Tamde. 2023.04.003.x CR - Belek, İ. (1990). Yaşayan geleneksel sağlık uygulamaları içinde ilkel bilinç yapılanmalarının irdelenmesi [Yayınlanmamış uzmanlık tezi] Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi. CR - Biçer, M. (1991). Eskişehir ilinde doğumla ilgili adet ve inançlar, Türk halk kültüründen derlemeler. Halk Kültürü Araştırma Dairesi. CR - Boratav, P. N. (1994). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek. CR - Brown, J.A.C. (1985). Tıp ve sağlık ansiklopedisi. Remzi. CR - Demirhan Erdemir, A. (1985). Halk hekimliğinin tanımı, tarihi gelişimi ve özellikleri, Tıp Dünyası Dergisi, 58(6), 191-205. CR - Demirok, R. (2014). Hani ve çevresi halk inanışlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - İnan, A. (2017). Tarihte ve bugün şamanizm, materyaller ve araştırmalar. Türk Tarih Kurumu. CR - Kalafat, Y. (2006). Balkanlardan ulu Türkistan’a Türk halk inançları V-VI. Berikan. CR - Kaplan, M. (2015). Geleneksel tedavi pratikleri ve uygulayıcıları: “Kadın Şifacılar”, Millî Folklor, 14(108), 188-196. CR - Karakaş, R. (2020). Güneydoğu halk inanışları (Dicle Bölümü) Gezi. CR - Kasapoğlu, S. (2022). Dün ve bugün geleneksel tıpta fasd (damardan kan alma), çizme ve sarı su çıkarma tedavisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. CR - O’Connor, B. B. and Hufford, D. J. (2001). Understanding folk medicine, Healing Logics-Culture and Medicine in Modern Healty Blief Systems, Erika Brady (Edt.) ( pp.15-35), Utah State University Press. CR - Örnek, S.V. (2000). Türk halk bilimi. Kültür Bakanlığı. CR - Özcan Güler, D. (2022). Geleneksel Kültürden Modern Uygulamalara: Şifacı Kadınlar. Folklor Akademi Dergisi, 5(2), 327-336. https://doi.org/10.55666/folklor.1116632 CR - Özdamar, M. (2019). Diyarbakır halk hekimliği ve kültürümüzdeki yeri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Saygı, E. (2018). İnebolu halk kültüründe halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Sever, M. (2001). Mersin ve yakın çevresinde halk inançları ve halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Soysal, G., Özcan, C. ve Akın, A. (2022). Dünyada ve Türkiye’de kadın, anne ve çocuk sağlığının güncel durumu. Sağlık ve Toplum, 32(1), 3-13. CR - Tözün M. ve Sözmen M.K. (2014). Halk sağlığının tarihsel gelişimi ve temel kavramları. Smyrna Tıp Dergisi, 58-59. CR - Uman, T. (2023). Diyarbakır merkez ve çevresi (ilçeleri) halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Batman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. CR - Uçak, S. (2007). Ergani’de eski Türk inançlarının izleri ve halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Ülger, Z. (2012). Aydın (merkez) ve çevresinde halk hekimliği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. UR - https://doi.org/10.22559/folklor.3841 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5107371 ER -