TY - JOUR T1 - Consideration of an Eastern Turki Text in the Context of the Transmission of Knowledge through Storytelling: Cırıŋlamaydurġan Ţıllā TT - Hikâye Anlatımı Yoluyla Bilgi Aktarımı Bağlamında Bir Doğu Türkçesi Metni: Cırıŋlamaydurġan Tıllā AU - Al-gburi, Mohammed Kadhim Ahmed PY - 2025 DA - August Y2 - 2025 DO - 10.22559/folklor.3807 JF - Folklor/Edebiyat JO - folk/ed PB - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1300-7491 SP - 757 EP - 770 VL - 31 IS - 123 LA - en AB - The localization process that began with the written Chagatai language as a resultof political developments in Central Asia during the 18th and 19th centuries pavedthe way for the emergence of new written languages. The Turks of East Turkestan,who had used the written Chagatai language for centuries, integrated many wordsand structures from regional dialects, such as Kashgar, Yarkent, and Altisehir, intotheir written language during this period of social transformation. The processmarked the transition to modern Uyghur Turkish, also referred to as Eastern Turki,during which the rich oral culture of the Uyghurs began to be documented in awritten form. Significant studies have been conducted on the linguistic materialsof East Turkestan by Swedish travelers and missionaries. As part of these studies,a printing house was established in Kashgar by the missionaries under the auspices of the Swedish Mission to East Turkestan (Svenska Missionsförbundet) whichfocused on the Muslim population of East Turkestan. This study examines thestylistic features of the narrative entitled Cırıŋlamaydurġan Ṭıllā [The Gold CoinThat Doesn’t Jingle] (1913), published by the Swedish Mission Press in Kashgar.Although the text was created with the intent to propagate Christianity, it makesuse of Islamic religious terminology. The study includes a diachronic analysisof notable Eastern Turki words found in the text and considers their historicalevolution. A transcription of the text can be found at the end of the study. KW - Eastern Turki KW - East Turkestan KW - narrative KW - Swedish Mission Press KW - Kashgar dialect N2 - Orta Asya’da 18. ve 19. yüzyıllarda yaşanan siyasi gelişmeler sonucunda yazılıÇağatayca ile başlayan mahallileşme süreci, yeni yazı dillerinin ortaya çıkmasınazemin hazırlamıştır. Yüzyıllar boyunca Çağatay yazı dilini kullanan Doğu Türkistan Türkleri, bu toplumsal dönüşüm döneminde Kaşgar, Yarkent ve Altışehir gibibölgesel ağızlardan pek çok kelime ve yapıyı yazı dillerine aktarmışlardır. DoğuTürkçesi olarak da adlandırılan modern Uygur Türkçesine geçişin yaşandığı busüreçte, Uygurların zengin sözlü kültürü yazılı olarak belgelenmeye başlamıştır.İsveçli gezginler ve misyonerler tarafından Doğu Türkistan’ın dil malzemeleri üzerine önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların bir parçası olarak,Kaşgar’da, Doğu Türkistan’ın Müslüman nüfusuna odaklanan İsveç Doğu Türkistan Misyonu (Svenska Missionsförbundet) himayesinde bir matbaa kurulmuştur.Bu çalışma, Kaşgar’daki İsveç Misyonu Yayınları tarafından yayımlananCırıŋlamaydurġan Ṭıllā (1913) başlıklı anlatının üslup özelliklerini incelemektedir. Metin Hristiyanlığı yaymak amacıyla oluşturulmuş olsa da İslam dinineait terminolojiden yararlanmaktadır. Çalışma, metinde yer alan önemli DoğuTürkçesi kelimelerin artzamanlı bir analizini içermekte ve tarihsel gelişimlerini elealmaktadır. Çalışmada, Cırıŋlamaydurġan Ṭıllā adlı metinde kullanılması dikkatçeken kelimeler (çėketkü ‘çekirge’, alvaŋ ‘vergi’, cıḳ ‘çok, fazla’, dada ‘baba’,tögül ‘değil’, aka ‘kardeş’, yaraşa ‘uygun, yaraşır’, tos- ‘kapatmak’, ötne ‘borç’,olda- ‘onarmak, tamir etmek’) değerlendirilmiştir. Bu kelimelerin seçilmesindekitemel sebep, 19. yüzyıla kadar Doğu Türkistan’da kullanılan Çağatay yazı dilindegörülmeyip bölgesel ağızların etkisiyle Doğu Türkçesinde ses/anlam değişikliğiylevarlığını sürdürmesinin tespitine veri oluşturmalarıdır. Metinde kullanılan bu kelimeler değerlendirildiğinde bölgesel ağızların yazı diline etki ettiği görülmektedir.Ayrıca Cırıŋlamaydurġan Ṭıllā adlı metinde kullanılan biçem özellikleri dikkatealındığında, kullanılan dilin okuyucu-dinleyicinin kolaylıkla anlayacağı sade birdille yazıldığı ve metnin hedef kitlesi olan İslam diline inanan okuyucu-dinleyicinin mesajı reddedemeceği İslam dinine ait terminolojinin kullanıldığı görülmektedir. CR - Aksaamai, O. (2022). Kıpçak grubu lehçelerinde (Kırgız, Kazak, Tatar ve Başkurt Türkçesinde) ‘değil’ kelimesinin kullanımı üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 74, 51-68. doi:10.32925/ tday.2022.85 CR - Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lûgat-it-Türkiyye. Türk Dil Kurumu. CR - Berbercan, M. T. (2011). Çağatayca Gülistan tercümesi (gramer-metin-dizin) [Yayımlanmamış doktora tezi] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Berbercan, M. T. (2017). Two scholars from the Swedish Turcology: Gustaf Raquette & Gunnar Jarring. International Journal of Uyghur Studies, 10, 42-54. CR - Boeschoten, H. (2023). A Dictionary of early middle Turkic. Brill. CR - Buell, P. D. (2003). Historical dictionary of the Mongol world empire. The Scarecrow Press. CR - Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Edebiyat Fakültesi Basımevi. CR - Courteille, P. de (1870). Dictionaire Turc Oriental. A L’imprimerie İmpériale. CR - CT Cırıŋlamaydurġan ṭıllā (1913). Swedish Mission Press. CR - Demir, İ. (2014). Çekirge kelimesi üzerine. Dil Araştırmaları, 14, 189-200. Drevnetyurkskiy slovar’ (1969). Nauka. CR - Erbay, F. (2023a). A Treatise on commerce written in Eastern Turki: Risâle-i sevdâgerçilik. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 63 (2), 435-447. doi: 10.26650/TUDED2023-1280703 CR - Erbay, F. (2023b). Two stories written in Eastern Turki as part of the Swedish missionary work (Svenska Missionsförbundet) in East Turkistan. Acta Orientalia Hung, 76 (3), 469–486. doi: 10.1556/062.2023.00331 Erbay, F. (2023c). Doğu Türkçesiyle yazılmış Tahir ile Zühre hikâyesi. Paradigma. CR - Erbay, F. (2024). Hristiyanlık inancına ait bir Doğu Türkçesi metni: Ṣaḥrā-yı kebīrde azıḳḳan iki birtoġḳannıŋ ḥikāyesi. UBAK 20th International Scientific Research Congress- Full Text Book (29- 30 July 2024), 88-95, Asos. CR - Ercilasun, A. B. – Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud- Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metinçeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu. CR - Gabain, A. Von (1945). Çaştani Bey hikâyesi. (Çev. S. Himran) Bürhaneddin Erenler Basımevi. CR - Gabain, A. Von (1950). Alttürkische grammatik- mit bibliographie, lesestücken und wörterverzeichnis, auch neutürkisch. Otto Harrassowitz. CR - Hayward, G. W. (1869-1870). Journey from Leh to Yarkand and Kashgar, and exploration of the sources of the Yarkand river, Proceedings of the Royal Geographical Society of London, 14 (1), 41-74. CR - Jarring, G. (1964). An Eastern Turki-English dictionary. Lund. CR - Johanson, L. (2003). Old Uyghur, Eastern Turki, Modern Uyghur, Orientalia Suecana, LI-LII, 257-266. CR - Katanov, N. F. (1976). Volkskündliche texte aus Ost-Türkistan (Ed. K. H. Menges.) Zentralantiquariat der Deutschen Demokratischen Republik. CR - Kollontai, P. (2015). Storytelling in religious education. The Contested Role of Education in Conflict and Fragility (Eds. Z. Gross-L. Davies). Rotterdam: The World Council of Comparative Education Societies. 217–233. CR - LÇ Şeyh Süleyman Efendi-yi Buhari (1882). Luġat-ı Çaġatay ve Turki-yi ʿOsmānī. İstanbul. Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük. (Çev. G. Karaağaç) Türk Dil Kurumu. CR - Maimaitiaili, N. (2019). Çağdaş Uygurcanın ağızları ve söz varlığı [Yayımlanmamış doktora tezi] İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Morris, L. P. (1977). British secret missions in Turkestan 1918-19. Journal of Contemporary History, 12, 363-379. CR - Nadzhip, E. N. (1971). Modern Uigur. Nauka Oublishing House. CR - Necipoviç Necip, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. (Çev. İ. Kurban) Türk Dil Kurumu. CR - Özmen, M. (2012). Türkçede değil kelimesi ve kullanımları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 189-44. CR - Radloff, W. (1960). Versuch eines wörterbuches der Türk-Dialecte, I-IV, Mouton&Co. CR - Shaw, R. B. (1869-1870). A Visit to Yarkand and Kashgar. Proceedings of the Royal Geographical Society of London, 14 (2), 124-137. CR - Starostin, S.- Dybo, A.- Mudrak, O. (2003). The etymological dictionary of the Altaic languages. Brill. CR - Sülayman, E. (2013). A Study on ‘Kashgar Prints’: ‘Eastern Turki’ printed materials published by the Swedish Mission Press in Kashgar (1892-1938). International Journal of Uyghur Studies, 1 (1), 75-108. CR - Talun İnce, A. (2011). Yazınsal çeviride biçem aktarımı sorunu, Folklor/Edebiyat, 17 (66), 105-120. CR - Tuzgen, M. A. (1989). Türkçe-Uygurçe lugat. Milletler Neşriyatı. CR - UTIL Uygur tilinin izahlık lugatı (1990-1998). 6 cilt. Millerler Neşriyatı. CR - Vernadsky, G. (1936). Notes on the history of the Uigurs in the late middle ages. Journal of the American Oriental Society, 56 (4): 453-461. CR - Wei C. (1989). An Introduction to the Modern Uygur literary language and its dialects. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 79, 235-249. http://www.jarringcollection.se (Erişim tarihi 10.01.2023). UR - https://doi.org/10.22559/folklor.3807 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5108191 ER -