TY  - JOUR
T1  - Türkiye ve Türkmen Türkçesinde Yüklem Üzerine
AU  - Duran Şafak, Kübra
AU  - Güven, Meriç
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.48147/dada.1762773
JF  - Disiplinler Arası Dil Araştırmaları
JO  - DADA
PB  - Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Derneği
WT  - DergiPark
SN  - 2757-6108
SP  - 69
EP  - 87
VL  - 11
IS  - 11
LA  - tr
AB  - Bu çalışma, Türkiye Türkçesi ile Türkmen Türkçesinde yüklem ögesinin tanımının ifadesini, yapısal ve işlevsel bakımdan ele alınışını karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlayan bir araştırmadır. Betimleyici ve karşılaştırmalı yöntem temelinde yürütülen çalışma, sınırlı sayıdaki nitelikli kaynağa dayalı olarak yapılandırılmış; yüklem kavramı örnekler aracılığıyla değerlendirilmiştir. Her iki lehçede de yüklem, cümlenin asli ögesi ya da temel ögelerinden biri olarak kabul edilirken, Türkmen Türkçesinde çoğunlukla özneden sonra ele alınmış ve özneye bağlı bir unsur olarak tanımlanmıştır. Türkmen Türkçesinde “habar” terimiyle karşılanan yüklem, biçimsel yapısına göre “sada” (basit) ve “goşma” (birleşik) şeklinde iki ana grupta sınıflandırılır. Bazı kaynaklarda ise “düzümli habar” biçiminde üçüncü bir yapı türü şeklinde sınıflandırıldığı da görülür. Yüzeyde sınırlı gibi görünen bu ayrımlar, kavram düzeyinde önemli farklılıklara işaret eder. Bu yönüyle yüklem, Türk lehçeleri arasında kavram birliğinin sağlanmasında işlev açısından ortak bir zemin sunar
KW  - Söz dizimi
KW  - cümle ögeleri
KW  - yüklem
KW  - habar
KW  - Türkiye Türkçesi
KW  - Türkmen Türkçesi
KW  - karşılaştırmalı çalışma
CR  - Abdulla, K. & Mirzəliyeva, M. (2002). Oğuz grupu Türk dillərinin müqayisəli qrammatikası, III. hissə, sintaksis.  Bakı: BSU Nəşriyyatı.
CR  - Abdullayev, Ə.; Seyidov, Y. & Həsənov, A. (2007). Müasir Azərbaycan dili. IV. hissə. sintaksis. Bakı: Şərq-Qərb.
CR  - Agaýew, K. & Bekjäýew, T. (2007). Dil bilimine giriş - ýokary okuw mekdeplerinin talyplary üçin okuw gollanmasy. Aşkabat: Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
CR  - Akbayır, S. (2006). Eğitim fakülteleri için cümle ve metin bilgisi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
CR  - Aksan, D. (2020). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
CR  - Altun, M. (2022). Türkçede söz dizimi çözümlemeleri - Türk romanlarından örneklerle-. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
CR  - Annanurov, A. (1962). Grammatika. Aşkabat: Türkmen Dövlet Okuv-Pedagogik Neşiryatı.
CR  - Azimov, P. & Bayliyev, H. (1941). Sintaksis – ikinci bölümi – orta mekdepler üçün okuw kitaby (söz dizimi – ikinci bölüm – ortaokullar için ders kitabı). Aşkabad, Türkmenistan: Türkmenistan Döwlet Okuw-Pedagogik Neşir.
CR  - Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Bekjäýew, T. (2010). Umumy dil bilimi - ýokary okuw mekdepleri üçin okuw gollanmasy. Aşkabat: Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy.
CR  - Beserek. A. (1991). Türkçede cümle yapısı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
CR  - Biray, H. & Biray, N. (1999).  Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin sentaks bakımından karşılaştırılması üzerine bir deneme. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Dr. Himmet Biray Özel Sayısı: 22-45.
CR  - Boz, E. (2018). Türk dil bilgisi terminolojisinde çok terimlilik (çok adlılık) sorunu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3), 1592-1603.
CR  - Bozkurt, F. (2005). Türklerin dili. İstanbul: Kapı Yayınları.
CR  - Buran, A., Alkaya, E. & Yalçın, S. (2020). Çağdaş Türk yazı dilleri güneybatı (Oğuz) grubu. Ankara: Akçay Yayınları.
CR  - Ceritoğlu, M. (2012). Kırgız Türkçesinin söz dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
CR  - Çarıyarov, B. & Sarıyev, G. (1977). Türkmen diliniñ grammatikası II. bölüm söz düzüminiñ ve yönekey sözlemin sintaksisi. Aşkabat: Ilım Neşiryat.
CR  - Delice, H. İ. (2018). Türkçe sözdizimi. İstanbul: Asitan Kitap.
CR  - Delice. H. İ. (2002). Yüklem olarak Türkçede fiil. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26(2), 185-212.
CR  - Demir, N. (2019). Türkçe cümle bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
CR  - Dinç, S. (2017). Türkmen Türkçesinin söz dizimi. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
CR  - Dizdaroğlu, H. (1976). Tümce bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Ediskun, H. (1988). Türk dilbilgisi sesbilgisi- biçimbilgisi- cümle bilgisi. Ankara: Remzi Kitabevi.
CR  - Eker, S. (2005). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
CR  - Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. İstanbul. Bayrak Yayınları.
CR  - Erkul, R. (2007). Cümle metin bilgisi. Ankara: Anı Yayınları.
CR  - Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tekağaç Yayınları.
CR  - Gülsevin, S. (2001). Öznesi gösterilmeyen bir cümle tipi daha. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 197-204.
CR  - Gülsevin, S (2011). Geçişli fiillerle kurulmuş ‘deyimleşmiş birleşik fiiller’in yüklem olduğu cümlelerde nesne meselesi. Journal of Turkish Studies, 6(1), 1181-1185.
CR  - Gülsevin, S., Ay, Ö., Dinar, T., Çetinkaya, B. & Alan, N. (2020). Giriş. Erdoğan B. (Ed.), Türkiye Türkçesi IV sözdizimi içinde (s. 1-32). Ankara: Gazi Kitabevi.
CR  - Güneş, S. (1999). Türk dili bilgisi. İzmir: D.E.Ü Rektörlük Matbaası.
CR  - Güven, M. (2018). Nahiv bilgisi ışığında Osmanlı nahvine bakış. İstanbul: Kriter Basım -Yayın - Dağıtım.
CR  - Hengirmen, M. (2002). Türkçe dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
CR  - Hirik, S. (2021). Söz dizimi kuramları bağlamında Türkçede baş unsur. Ankara: Gazi Kitabevi.
CR  - Kara, M. (2012). Türkmen Türkçesi grameri. İstanbul: Nesil Yayın Grubu.
CR  - Karahan, L. (2024). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
CR  - Karasoy, Y., Yavuz, O., Direkci, B. & Kayasandık, A. (2019). Üniversiteler için uygulamalı Türk dili ve kompozisyon bilgileri. Konya: Palet Yayınları.
CR  - Kerimoğlu, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin karşılaştırmalı söz dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Kükey, M. (1975). Uygulamalı örneklerle Türkçenin sözdizimi. Ankara: Kardeş Matbaası.
CR  - Kültüral, Z. (2018). Türkiye Türkçesi cümle bilgisi. Konya: Palet Yayınları.
CR  - Nartyýew N., Penjiýew M. & Myradow (2002). Häzirki zaman Türkmen dili sintaksis - okuw kitaby. Aşkabat: Ylym.
CR  - Özkan, A., Toker, M. & Aşcı, U. D. (2020). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Konya: Palet Yayınları.
CR  - Özkan, A., Gariper, C., Ağın, K., Özkara, Y., Yıldırım, Ü., Acar, E., … Batur, Z. (2009). Söz dizimi. Yusuf T. ve Cafer G. (Ed.), Türk dili içinde (s. 235-277). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
CR  - Özkan, M. (2015). Türkçe cümle bilgisi II.  (ed. M. Özkan ve H. Pilancı,). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
CR  - Özkan, M. & Enfel, D. (2010). Türkçe cümle bilgisi. (ed. M. Özkan ve H. Pilancı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
CR  - Özmen, M. (2016). Türkçenin sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
CR  - Parlak, A. (2023). Cümle ögelerinin tasniflerindeki farklılıklar: yeni bir tasnif yapılabilir mi? Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 55-72.
CR  - Potseluyevsiy, A. P. (1943). Osnovı sintaksisa Turkmenskogo literaturnogo yazıka (Türkmen Edebi Dilinin Söz Diziminin Esasları). Aşkabad: Birleşen Türkmendevletneşir.
CR  - Sarı, B. & Güder, N. (1998). Türkmencenin grameri (III sintaksis). Ankara: Türk Dünyası Gençleri’nin Mahtumkulu Yayın Birliği.
CR  - Sarı, M. (2011). Fakülte ve yüksekokullar için Türk dili ders kitabı. Ankara: Okutman Yayıncılık.
CR  - Şenol, A. Ç. (2018). Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinin karşılaştırmalı söz dizimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe sözdizimi tümceler-belirtme öbekleri-çözümleme. Trabzon: Kuzey Gazetecilik Matbaacılık.
CR  - Temel Alemdar, E. (2024). Doğu Türkçesinde söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
CR  - Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
CR  - Türkmen, E. (2020). Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde aktarma cümlelerinin karşılaştırılması. Uluslararası İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi (IJVUTS). 2(4), 276-291.
CR  - Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasy. Magtymguly adyndaky Dil we Edebiyat Instituty. (2016). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi. Iki tomluk. I tom. A-Ž. Aşgabat: Ylym.
CR  - Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we Edebiýat Instituty (2015). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi. Iki tomluk. II tom. K-Z. Aşgabat: Ylym
CR  - Uzun, N. E. (2004). Dünya dillerinden örneklerle dilbilgisinin temel kavramları: Türkçe üzerine tartışmalar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırma Dizisi.
CR  - Üstünova, K. (2020). Yüklem işletimi. Bursa: Sentez Yayıncılık.
CR  - Yıldırım, H. (2020). Türkmen Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Weýisow, B. (2008). Türkmen diliniň taryhy (okuw gollanmasy), Aşgabat.
UR  - https://doi.org/10.48147/dada.1762773
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5143977
ER  -