TY - JOUR T1 - Muhâsibî’ye Sehven Atfedilen Bir Yazma: Kitâbü’lmurâkabe ve’l-muhâsabe Adlı Yazmanın İhyâ’nın Bir Parçası Olduğuna Dair TT - A Manuscript Misattributed to al-Muḥāsibī: On the Manuscript Entitled Kitāb al-Murāqaba wa’l-Muḥāsaba as Part of al-Ghazālī’s Iḥyāʾ AU - Aydemir, Hasan PY - 2025 DA - October Y2 - 2025 DO - 10.26650/iuitd.2025.1768089 JF - İslam Tetkikleri Dergisi PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2717-6967 SP - 687 EP - 698 VL - 15 IS - 2 LA - tr AB - Hâris b. Esed el-Muhâsibî’nin (ö. 243/857) öğretilerinin tasavvufun yazılı kayıtlarında canlı biçimde var olmasına ilişkin birçok gerekçe söylenebilir. Bunlardan birisi de hiç kuşkusuz -hicrî 200’lü yılların başında yaşayan sûfîlerin aksine- onun velut bir müellif olmasıdır. Muhâsibî’ye atfedilen her bir eserin kimliği, muhtevası ve tedvîn zinciri aydınlandıkça tasavvuf literatürünün kronolojisi, kavramlar arası etkileşimi ve aktarım kanalları hakkında söz söyleyebileceğimiz alanlar daha da netleşecektir. Ancak bugün onun eserlerinin tamamının karşılaştırmalı ve eleştirel bir tahkikli neşirler dizisi hâlâ mevcut değildir. Onun bazı kitaplarının yazma eser kataloglarındaki bilgilerinin hâlâ karışık bir hâlde durduğu ve kimisinin de geçerliliğini yitirip güncellenmeyi beklediği görülmektedir. O bakımdan Muhâsibî gibi erken dönem sûfî müelliflerinin eserleri üzerindeki bu sis bulutları dağılmadıkça erken dönem tasavvuf tarihi hakkındaki muhayyilemiz, birbiriyle birleşmesi mümkün olmayan müteferrik parçalar hâlinde olduğu vehminden ileri gidemeyecektir. Muhâsibî’ye dair yazma eser kataloglarındaki hatalardan birini düzeltme amacını taşıyan bu mütevazı araştırma notu Chester Beatty Kütüphanesi’nde Muhâsibî’ye nispetle kayıtlı Kitâbü’lmurâkabe ve’l-muhâsabe adındaki bir yazmanın Gazzâlî’nin İhyâ’sının bir bölümü olduğunu ortaya koymayı hedeflemektedir. Böylelikle Muhâsibî’ye atfedilmek suretiyle akademik literatürde gittikçe yaygınlaşan ve karmaşık bir hâl alan durumun önüne geçilecektir. KW - Tasavvuf KW - Muhâsibî KW - Gazzâlî KW - Kitâbü’l-murâkabe ve’lmuhâsabe KW - İhyâ CR - Ahlward, Wilhelm. Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin. Berlin: A. Asher & Co, 1891. google scholar CR - Aktulga, Mıhdat. Hâris el-Muhâsibî’de Ahlâk. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009. google scholar CR - Arberry, Arthur J. A Handlist of the Arabic Manuscripts. Dublin: Hodges, Figgis & Co., Ltd, 1962. google scholar CR - Beken, Ahmet. Hâris el-Muhâsibî’nin Din Eğitimine İlişkin Görüşleri. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019. google scholar CR - Brockelmann, Carl. GAL. Leiden: Brill, 1937. google scholar CR - Dağlı, Suna. Hâris el-Muhâsibî Düşüncesinde Nefs Muhasebesinin Tasavvufî ve Psikolojik Yorumu. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. google scholar CR - Erginli, Zafer. “Muhâsibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/13-16. Ankara: TDV Yayınları, 2006. google scholar CR - Erginli, Zafer. Hâris Muhâsibî ve Nefis Kavramı. Rize: Karadeniz Yayınları, 2008. google scholar CR - Ess, Josef van. Die Gedankenwelt des Hâris al-Muhâsibî. Bonn: Selbstverlag Des Orientalischen Seminars Der Universitat Bonn, 1961. google scholar CR - Gazzâlî, el-Münkız mine’d-dalâl. thk. el-lecnetü’l-ilmiyye bi-merkezi dârü’l-Minhâc li’d-dirâsât ve’t-tahkîki’l-ilmî, Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2010. google scholar CR - Gazzâlî, İhyâ’ü ‘ulûm’’d-dîn. thk. el-lecnetü’l-ilmiyye bi-merkezi dârü’l-Minhâc li’d-dirâsât ve’t-tahkîki’l-ilmî, Cilt 4. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2019. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. Kitâbü’l-murâkabe ve’l-muhâsabe. Dublin: Chester Beatty, 4893, 42 vr. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. Berlin: Staatsbibliothek zu Berlin, Wetzstein II 1728, Ahlwardt 2814, 80b-81a. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. (Berlin: Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. oct., 1435, 1b-7b. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. (Berlin: Staatsbibliothek zu Berlin, Petermann II 199, Ahlwardt 2815, 208a-209b. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. Kitâbü’l-murâkabe ve’l-muhâsabe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm, 03089, 657691. 42vr. google scholar CR - Muhâsibî, Hâris. Şerhu’l-ma'rife ve bezlü’n-naşîha. thk. Mehdî Fethî es-Seyyid, Tanta: Dârü’l-Sahâbetü Littürâsü bi’t-Tanta, 1993. google scholar CR - Nevevî, el-Ehâdîsü’l-Erba‘ûn. Kastamonu: Kastamonu Halk Kütüphanesi, 4172/02, 702647, 13 vr. google scholar CR - Orhan, Kübra Zümrüt. Tasavvuf Klasik Eserlerinde ve Nakşbendiyye Tarikatı Örneğinde Muhâsebe ve Murâkabe. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar CR - Picken, Gavin. Spiritual Purification in İslam: The Life and Works of al-Muhâsibı. New York: Routledge, 2011. google scholar CR - Rieu, Charles. Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum. London: British Museum, 1894. google scholar CR - Sezgin, Fuad. GAS. Leiden: Brill, 1967. google scholar CR - Smith, Margaret. al-Muhasibi: an Early Mystic of Baghdad: a Study of The Life and Teaching of Harith al-Muhasibi. London: The Sheldon Press, 1935. google scholar CR - Toplu, Feyza Nur. Hâris el-Muhâsibî’de İnsan Psikolojisi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022. google scholar CR - Wainwright, John. Treading the Path of Salvation: The Religious Devotion of Shaqıq al-Balkhı, al-Harith al-Muhösibı, andAbüSa'ıdal-Kharraz. Oxford: University of Oxford, Doktora Tezi, 2015. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1768089 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5167378 ER -