@article{article_1775015, title={Mağrib’de Verş Rivayetinin Kurumsallaşması: Kayrevan Ekolünde Ebû Abdullah b. Süfyân ve el-Hâdî fi’l-Kırâât}, journal={ÂSÂR Akademik Dinî Araştırmalar Dergisi}, volume={1}, pages={104–130}, year={2025}, author={Mutlu, Yavuz and Gökdemir, Ahmet}, keywords={Mağrib, Verş rivayeti, kurumsallaşma, Kayrevan, el-Hâdî}, abstract={Bu makale, Mağrib’de Verş rivayetinin kurumsallaşmasını Kayrevan ekolü ekseninde ve Ebû Abdullah Muhammed b. Süfyân el-Hevvârî’nin (ö. 415/1024) el-Hâdî fi’l-kırâ’ât adlı eseri merkezinde incelemektedir. Çalışma, üç boyutlu bir çerçeve üzerinden ilerler: (1) tarihî-biyografik zemin ve isnad ağları; (2) usûl ve icrâ ilkeleri ile metodolojik yaklaşım; (3) eserlerin tedavülü ve talebe halkaları. Birinci boyutta, İbn Süfyân’ın Verş rivayetini el-Mehdî ve Ebü’t-Tayyib b. Galbûn tarikiyle temellendirdiği; Kayrevan’a özgü icrâ tercihlerini ise “ashâbunâ” ifadesiyle görünür kıldığı gösterilmiştir. Bulgular, Mısrî icrâ geleneğinin tahkîk (şiddetli alma) vurgusunun Kayrevan’da seçici bir muhakeme ile yeniden örgülendiğini, isnadın yanı sıra yerel icra gözlemleriyle desteklendiğini ortaya koymaktadır. İkinci boyutta, med ve lîn harflerinde temkin, zamir hâ’sinin sılâsında işbâ‘ ölçüleri, hemze işlemleri, lâm ve râ’da tefhîm–terkîk dengesi gibi başlıklarda Kayrevan ekolünün tercihleri sistematik olarak tespit edilmiştir. İbn Süfyân’ın, rivayetin sükût ettiği yerlerde “hükmün benzerlere teşmîli” ilkesine dayalı ölçülü kıyasla usûlî tutarlılığı sağlaması, ekolün kör taklitle serbest re’y arasında bir “ölçülü içtihat” çizgisi tesis ettiğini göstermektedir. Üçüncü boyutta ise el-Hâdî’nin tedris metni olarak dolaşıma girişi, reddiyeler ve müstakil risalelerle desteklenen bir sistemleşme sürecine eşlik ettiği; eserin Ayasofya nüshası ve sonraki atıflarla metin geleneğini kurduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, Kayrevan ekolü, Verş rivayetini Mısrî icrâdan devralıp isnad-merkezli bir eleştirel yöntem ve ölçülü kıyasla sistemleştirerek Mağribî tarzın ilkelerini inşa etmiştir. İbn Süfyân’ın el-Hâdî’si bu kurumsallaşmanın normatif dönüm noktasını temsil eder; talebe ağları ve bölgesel tedavül, V./XI. yüzyıldan itibaren Mağrib ve Endülüs kıraat pratiğinde kalıcı bir referans ekseni üretmiştir. Çalışma, ileride yapılacak yazma taramaları ve isnad karşılaştırmalarına dayalı ayrıntılı araştırmalar için bir temel sunmaktadır. Öne Çıkanlar •	Temel tez: Kayrevan ekolü, Verş rivâyetini Mısrî icrâdaki “tahkîk/şiddetli alma” vurgusunu isnad-merkezli eleştirel yöntem ve ölçülü kıyasla yeniden örgüleyerek Mağribî tarzın ilkelerini kurumsallaştırmış; İbn Süfyân’ın el-Hâdî’si bu kurumsallaşmanın normatif dönüm noktasıdır.
•	İsnad zemini: İbn Süfyân, Verş rivâyetini el-Mehdî ve Ebü’t-Tayyib b. Galbûn tariklerine dayandırmış; “ashâbunâ” ifadesiyle Kayrevan’a özgü icrâ tercih alanını görünür kılmış ve Mısır’daki icrâ gözlemleriyle bu tercihler desteklenmiştir.
•	Usûl–icrâ tespitleri: Med ve lîn harflerinde temkîn, zamir hâ’sının sılâsında işbâ‘ ölçüleri, hemze muameleleri ile lâm ve râ’da tefhîm–terkîk dengesi başlıklarında Kayrevan ekolünün sistematik tercihleri ortaya konmuştur.
•	Metodolojik katkı: Rivâyetin sükût ettiği yerlerde “hükmün benzerlere teşmîli” ilkesine dayalı ölçülü kıyasla usûlî tutarlılık sağlanmış; kör taklit ile serbest re’y arasında “ölçülü içtihat” çizgisi tesis edilmiştir.
•	Tedavül ve etki: el-Hâdî, tedris metni olarak dolaşıma girerek reddiyeler ve müstakil risâlelerle desteklenen bir sistemleşme sürecine eşlik etmiş; Ayasofya nüshası ve sonraki atıflar aracılığıyla metin geleneği oluşmuş, V./XI. yüzyıldan itibaren Mağrib ve Endülüs kırâat pratiğinde kalıcı bir referans ekseni üretmiştir. Atıf Bilgisi (ISNAD)
Mutlu, Yavuz – Gökdemir, Ahmet. “Mağrib’de Verş Rivayetinin Kurumsallaşması: Kayrevan Ekolünde Ebû Abdullah b. Süfyân ve el-Hâdî fi’l-Kırâât”. ÂSÂR Akademik Dinî Araştırmalar Dergisi 1/5 (Ekim 2025), 104-130. https://doi.org/10.5281/zenodo.17412584}, number={5}, publisher={Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi}