TY  - JOUR
T1  - Krono-Beslenme (Chrono-Nutrion): Sirkadiyen Ritme Uyumlu Beslenme Yaklaşımıyla Metabolik Hastalıkların Önlenmesi ve Yönetimi
AU  - Orkun Erkılıç, Tuğçe
AU  - Bayraktar, Bülent
AU  - Çelikel Taşci, Seda
AU  - Bayraktar, Sevil
AU  - Çakıcı, Özlem Seher
AU  - Kiliç, Yasemin Buse
AU  - Kördeve, Fatma Meltem
AU  - Erkan, Neriman
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
JF  - Avrasya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi
PB  - Avrasya Üniversitesi
WT  - DergiPark
SP  - 44
EP  - 54
VL  - 1
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Sirkadiyen ritimler, merkezi ve periferik moleküler saatler tarafından kontrol edilen biyolojik işlevlerimizdeki 24 saatlik dalgalanmalardır. Kan basıncı, sabahları keskin bir şekilde yükselen, uyanıklık/aktif dönemde zirveye ulaşan ve gece/aktif olmayan dönemde düşen günlük sirkadiyen ritim sergiler. Gece kan basıncında düşmeyen bozulmalara veya bu sirkadiyen ritimdeki bozulmalar hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık ve kronik böbrek hastalığı ile ilişkilendirilmektedir. Krono-beslenme (chrononutrition), vücudun iç biyolojik saati olan sirkadiyen ritimlere uygun öğün zamanlamasını esas alan yenilikçi bir beslenme yaklaşımıdır. Son zamanlarda sirkadiyen ritimler, obezite, Tip 2 diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, metabolik sendrom, hipertansiyon gibi bir çok hastalık ve sağlık sorunlarının önlenmesi ve yönetimi için potansiyel bir tedavi hedefi olarak dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, zeitgeber'ler (sirkadiyen ritimleri harekete geçiren çevresel veya davranışsal ipuçları) merkezi ve periferik saatlerimizin düzenlenmesi için zaman ipuçları sağladıkları için özellikle önemlidir. Beslenme/yeme zamanı iyi bilinen bir zeitgeber'dir ve bu nedenle Krono-beslenme, hastalıkların önlenmesi için potansiyel bir yaşam tarzı müdahalesi olarak ortaya çıkmaktadır.Krono-beslenmenin temelinde, öğünlerin günün belirli saatlerinde tüketilmesiyle insülin, kortizol ve melatonin gibi hormon salınımlarının optimize edilmesi yatmaktadır. Gündüz saatlerinde vücudun insülin duyarlılığı daha yüksekken, gece azaldığı için geç saatte yemek yemek kan şekerini yükseltir ve insülin duyarlılığını bozabilmektedir. Krono-beslenmenin önemli bir modeli olan erken zaman kısıtlamalı beslenme (eTRF), günlük kalori alımının günün erken saatlerinde belirli bir zaman diliminde tamamlanmasını hedeflemektedir. Bu yaklaşım, metabolizmanın en verimli olduğu zaman dilimini kullanarak sindirim sistemini gece saatlerinde yormamayı amaçlamaktadır. Bu beslenme stratejisi, insülin duyarlılığını artırarak tip 2 diyabet riskini azaltır ve kötü kolesterol (LDL) seviyelerini düşürürken iyi kolesterol (HDL) seviyelerini yükseltmeye yardımcı oluaktadır. Ayrıca, kilo yönetiminde rol oynar ve kan basıncını düzenleyerek hipertansiyon riskini azaltmaktadır. Sonuç olarak, krono-beslenme prensiplerinin bireysel diyet programlarına ve halk sağlığı politikalarına entegrasyonu, metabolik hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde yeni ve umut verici bir yol sunabilir. Gelecekte, bu yaklaşımın uzun vadeli etkilerini ve farklı popülasyonlar üzerindeki sonuçlarını değerlendirecek geniş ölçekli çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
KW  - Sirkadiyen Ritim
KW  - Krono-Beslenme
KW  - Hormon
KW  - Metabolizma
KW  - Obezite
CR  - Ahluwalia, M. K. (2022). Chrononutrition—when we eat is of the essence in tackling obesity. Nutrients, 14(23), 5080. https://doi.org/10.3390/nu14235080
CR  - Aparecida Crispim, C., & Carliana Mota, M. (2019). New perspectives on chrononutrition. Biological Rhythm Research, 50(1), 63–77. https://doi.org/10.1080/09291016.2018.1469503
CR  - BaHammam, A. S., & Pirzada, A. (2023). Timing matters: the interplay between early mealtime, circadian rhythms, gene expression, circadian hormones, and metabolism—a narrative review. Clocks & Sleep, 5(3), 507–535. https://doi.org/10.3390/clockssleep5030035
CR  - Bailey, S. L., & Heitkemper, M. M. (1991). Morningness-eveningness and early-morning salivary cortisol levels. Biological Psychology, 32(2-3), 181–192. https://doi.org/10.1016/0301-0511(91)90013-Y
CR  - Basolo, A., Bechi Genzano, S., Piaggi, P., Krakoff, J., & Santini, F. (2021). Energy balance and control of body weight: Possible effects of meal timing and circadian rhythm dysregulation. Nutrients, 13(9), 3276. https://doi.org/10.3390/nu13093276
CR  - Bayraktar, B. (2019). Sirkadiyen Ritim Fizyolojisi ve Fizyolojik Melatonin Ritminin İncelenmesi (pp. 348–354). Ekin Yayınevi.
CR  - Bayraktar, B., & Bayraktar, S. (2019). Kanserde Sirkadiyen Ritim Ve Kortizol Sirkadiyen Ritim Fizyolojisinin İncelenmesi. In İNES (pp. 161–165). Çizgi Kitabevi.
CR  - Bohmke, N. J., Dixon, D. L., & Kirkman, D. L. (2024). Chrono‐nutrition for hypertension. Diabetes/Metabolism Research and Reviews, 40(1), e3760. https://doi.org/10.1002/dmrr.3760
CR  - Brandes, R. P. (2014). Endothelial dysfunction and hypertension. Hypertension, 64(5), 924–928. https://doi.org/10.1161/HYPERTENSIONAHA.114.03752
CR  - Cagampang, F. R., & Bruce, K. D. (2012). The role of the circadian clock system in nutrition and metabolism. British Journal of Nutrition, 108(3), 381–392. https://doi.org/10.1017/S000711451200140X
CR  - Charlot, A., Hutt, F., Sabatier, E., & Zoll, J. (2021). Beneficial effects of early time-restricted feeding on metabolic diseases: importance of aligning food habits with the circadian clock. Nutrients, 13(5), 1405. https://doi.org/10.3390/nu13051405
CR  - Drăgoi, C. M., Nicolae, A. C., Ungurianu, A., Margină, D. M., Grădinaru, D., & Dumitrescu, I. B. (2024). Circadian rhythms, chrononutrition, physical training, and redox homeostasis—molecular mechanisms in human health. Cells, 13(2), 138. https://doi.org/10.3390/cells13020138
CR  - Henry, C. J., Kaur, B., & Quek, R. Y. C. (2020). Chrononutrition in the management of diabetes. Nutrition & Diabetes, 10(1), 6. https://doi.org/10.1038/s41387-020-0108-9
CR  - Hurley, J. M., Loros, J. J., & Dunlap, J. C. (2016). Circadian oscillators: around the transcription–translation feedback loop and on to output. Trends in Biochemical Sciences, 41(10), 834–846. https://doi.org/10.1016/j.tibs.2016.08.006
CR  - Jamshed, H., Beyl, R. A., Della Manna, D. L., Yang, E. S., Ravussin, E., & Peterson, C. M. (2019). Early time-restricted feeding improves 24-hour glucose levels and affects markers of the circadian clock, aging, and autophagy in humans. Nutrients, 11(6), 1234. https://doi.org/10.3390/nu11061234
CR  - Kalsbeek, A., la Fleur, S., & Fliers, E. (2014). Circadian control of glucose metabolism. Molecular Metabolism, 3(4), 372–383. https://doi.org/10.1016/j.molmet.2014.03.001
CR  - Kennedy, D. (2020). The Impact of Time-Restricted Eating on Circulating Factors, Insulin Sensitivity and Circadian Rhythms [Master's thesis, Colorado State University]. ProQuest Dissertations Publishing.
CR  - Kervezee, L., Kosmadopoulos, A., & Boivin, D. B. (2020). Metabolic and cardiovascular consequences of shift work: The role of circadian disruption and sleep disturbances. European Journal of Neuroscience, 51(1), 396–412. https://doi.org/10.1111/ejn.14515
CR  - Kim, T. W., Jeong, J. H., & Hong, S. C. (2015). The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. International Journal of Endocrinology, 2015, 591729. https://doi.org/10.1155/2015/591729
CR  - Koike, N., Yoo, S. H., Huang, H. C., Kumar, V., Lee, C., Kim, T. K., & Takahashi, J. S. (2012). Transcriptional architecture and chromatin landscape of the core circadian clock in mammals. Science, 338(6105), 349–354. https://doi.org/10.1126/science.1226339
CR  - Kumar, R., & Rizvi, M. R. (2024). Beyond a Meal: The In-Depth Analysis of Breakfast and Its Impact on Obesity Prevention-A Comprehensive Review. JK Practitioner, 29(1).
CR  - LaRocca, T. J., Martens, C. R., & Seals, D. R. (2017). Nutrition and other lifestyle influences on arterial aging. Ageing Research Reviews, 39, 106–119. https://doi.org/10.1016/j.arr.2017.06.002
CR  - Hawley, J. A., Sassone-Corsi, P., & Zierath, J. R. (2020). Chrono-nutrition for the prevention and treatment of obesity and type 2 diabetes: from mice to men. Diabetologia, 63, 2253–2259. https://doi.org/10.1007/s00125-020-05248-w
CR  - Li, Y., Ma, J., Yao, K., Su, W., Tan, B., Wu, X., & Yin, J. (2020). Circadian rhythms and obesity: Timekeeping governs lipid metabolism. Journal of Pineal Research, 69(3), e12682. https://doi.org/10.1111/jpi.12682
CR  - Ludwig, D. S. (2023). Carbohydrate-insulin model: does the conventional view of obesity reverse cause and effect? Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 378(1888), 20220211. 
https://doi.org/10.1098/rstb.2022.0211
CR  - Ludwig, D. S., & Ebbeling, C. B. (2018). The carbohydrate-insulin model of obesity: beyond “calories in, calories out.” JAMA Internal Medicine, 178(8), 1098–1103. https://doi.org/10.1001/jamainternmed.2018.2936
CR  - Mao, R., Chen, Y., Chi, Z., & Wang, Y. (2019). Insulin and its single-chain analogue. Applied Microbiology and Biotechnology, 103(21), 8737–8751. https://doi.org/10.1007/s00253-019-10085-7
CR  - Marcheva, B., Ramsey, K. M., Buhr, E. D., Kobayashi, Y., Su, H., Ko, C. H., ... & Bass, J. (2010). Disruption of the clock components CLOCK and BMAL1 leads to hypoinsulinaemia and diabetes. Nature, 466(7306), 627–631. https://doi.org/10.1038/nature09285
CR  - Moebus, S., Göres, L., Lösch, C., & Jöckel, K. H. (2011). Impact of time since last caloric intake on blood glucose levels. European Journal of Epidemiology, 26(9), 719–728. https://doi.org/10.1007/s10654-011-9602-0
CR  - Morgan, L., Arendt, J., Owens, D., Folkard, S., Hampton, S., Deacon, S., & Taylor, K. (1998). Effects of the endogenous clock and sleep time on melatonin, insulin, glucose and lipid metabolism. Journal of Endocrinology, 157(3), 443–452. https://doi.org/10.1677/joe.0.1570443
CR  - Mozaffarian, D. (2016). Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity: a comprehensive review. Circulation, 133(2), 187–225. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.115.018585
CR  - Panda, S. (2025). The Circadian Diabetes Code: Discover the Right Time to Eat, Sleep, and Exercise to Prevent and Reverse Prediabetes and Diabetes. Random House.
CR  - Papakonstantinou, E., Oikonomou, C., Nychas, G., & Dimitriadis, G. D. (2022). Effects of diet, lifestyle, chrononutrition and alternative dietary interventions on postprandial glycemia and insulin resistance. Nutrients, 14(4), 823. https://doi.org/10.3390/nu14040823
CR  - Parkar, S. G., Kalsbeek, A., & Cheeseman, J. F. (2019). Potential role for the gut microbiota in modulating host circadian rhythms and metabolic health. Microorganisms, 7(2), 41. https://doi.org/10.3390/microorganisms7020041
CR  - Poggiogalle, E., Jamshed, H., & Peterson, C. M. (2018). Circadian regulation of glucose, lipid, and energy metabolism in humans. Metabolism, 84, 11–27. https://doi.org/10.1016/j.metabol.2017.11.018
CR  - Pot, G. K., Almoosawi, S., & Stephen, A. M. (2016). Meal irregularity and cardiometabolic consequences: results from observational and intervention studies. Proceedings of the Nutrition Society, 75(4), 475–486. https://doi.org/10.1017/S002966511600171X
CR  - Reytor-González, C., Simancas-Racines, D., Román-Galeano, N. M., Annunziata, G., Galasso, M., Zambrano-Villacres, R., & Barrea, L. (2025). Chrononutrition and Energy Balance: How Meal Timing and Circadian Rhythms Shape Weight Regulation and Metabolic Health. Nutrients, 17(13), 2135. https://doi.org/10.3390/nu17133135
CR  - Roenneberg, T., & Merrow, M. (2016). The circadian clock and human health. Current Biology, 26(10), R432–R443. https://doi.org/10.1016/j.cub.2016.03.045
CR  - Saplontai, L. C., Najar, A., Lynch, K., & Geere, M. (2024). Chrono-nutrition: understanding the interplay between circadian rhythms and personalized nutrition. International Journal of Translational Science, 221–256. https://doi.org/10.1007/s11745-024-00438-2
CR  - Singh, A., & Vellapandian, C. (2023). High risk of metabolic complications due to high consumption of processed foods. Current Nutrition & Food Science, 19(3), 198–208. https://doi.org/10.2174/1573401318666220509160534
CR  - Sinturel, F., Petrenko, V., & Dibner, C. (2020). Circadian clocks make metabolism run. Journal of Molecular Biology, 432(12), 3680–3699. https://doi.org/10.1016/j.jmb.2020.04.004
CR  - Zisapel, N. (2018). New perspectives on the role of melatonin in human sleep, circadian rhythms and their regulation. British Journal of Pharmacology, 175(16), 3190–3199. https://doi.org/10.1111/bph.14116
UR  - https://dergipark.org.tr/tr/pub/avusaglik/issue//1778429
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5215703
ER  -