TY  - JOUR
T1  - Birinci Dünya Müharibəsindən (1914–1918) Müasir Bilik Cəmiyyətinə: Texnoloji və İnformasiya Determinizminin Təkamülü
TT  - From the First World War (1914–1918) to the Modern Knowledge Society: The Evolution of Technological and Informational Determinism
AU  - Mustafayev, Ayxan
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.5281/zenodo.17697247
JF  - Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi
JO  - ATDD
PB  - Hakan YILMAZ
WT  - DergiPark
SN  - 2148-2292
SP  - 296
EP  - 306
VL  - 12
IS  - 5
LA  - tr
AB  - Bu tədqiqatda Birinci Dünya Müharibəsindən (1914–1918) müasir bilik cəmiyyətinə qədər texnoloji və informasiya determinizminin təkamülü araşdırılır. Müharibə dövründə texnologiya əsasən mərkəzləşdirilmiş təbliğat və hərbi üstünlük vasitəsi kimi istifadə olunurdu. Lakin müasir dövrdə texnologiya süni intellekt, böyük məlumat analitikası və sosial media platformaları vasitəsilə fərdi davranışların formalaşdırılması, ictimai rəyin idarə edilməsi və sosial, iqtisadi, siyasi proseslərin istiqamətləndirilməsində əsas amilə çevrilmişdir. Araşdırma göstərir ki, texnologiyanın cəmiyyətə təsiri mərkəzləşdirilmiş dövlət nəzarətindən fərdiləşdirilmiş sosial manipulyasiyaya keçərək, fərdlərin qərar qəbuletmə mexanizmlərinə və sosial münasibətlərinə dərin təsir göstərir. Bu proses texnologiyanın yalnız alət deyil, həm də cəmiyyətin struktur və dəyərlər sistemini formalaşdıran determinant qüvvə kimi rolunu gücləndirir və gələcəkdə bu təsirin daha da artacağı proqnozlaşdırılır.
KW  - Texnoloji determinizm
KW  - Birinci Dünya Müharibəsi (1914–1918)
KW  - Rəqəmsal transformasiya
KW  - Sosial manipulyasiya
KW  - Süni intellekt
N2  - This study examines the evolution of technological and informational determinism from the First World War (1914–1918) to the modern knowledge society. During the war period, technology was primarily used as a means of centralized propaganda and military superiority. In contrast, in the contemporary era, technology has become a key instrument in shaping individual behavior, managing public opinion, and directing social, economic, and political processes through artificial intelligence, big data analytics, and social media platforms. The research demonstrates that the influence of technology has shifted from centralized state control to individualized social manipulation, profoundly affecting decision-making mechanisms and social relations. This transformation reinforces the role of technology not merely as a tool but as a determinant force that shapes the structure and value systems of society. The study concludes that this influence is likely to intensify further in the future.
CR  - BBC News. (2022, May 5). Ukrayna və Rusiya arasında dronların rolu [The role of drones between Ukraine and Russia]. Retrieved from https://www.bbc.com/azeri/articles/c1d558e5le4o
CR  - Castells, M. (2010). The rise of the network society (2nd ed.). Wiley-Blackwell. Retrieved fromhttps://www.wiley.com/enus/The+Rise+of+the+Network+Society%2C+With+a+New+Prefa
CR  - Dənizdə I Dünya Müharibəsi. (2017, October 24). Tarix və Mədəniyyət. Retrieved from https://www.example.com/denizde-i-dunya-muharibesi
CR  - Ellul, J. (1964). The technological society. Vintage Books. Retrieved from https://ia803209.us.archive.org/2/items/Jacques
CR  - Fitzgerald, G. J. (2008). Chemical warfare and medical response during World War I. American Journal of Public Health, 98(4), 611–618. https://doi.org/10.2105/AJPH.2007.11930
CR  - Güzel, H. (2023, November 10). Birinci Dünya Savaşı'nın buluşları ve arkasındaki mühendisler. Hüseyin Güzel. Retrieved from https://www.huseyinguzel.net/post/birinci-d%C3%BCnya-
CR  - McLuhan, M. (1964). Understanding media: The extensions of man. Routledge.
CR  - O’Hanlon, M. E. (2016). The future of land warfare. Brookings Institution Press.
CR  - ON THIS DAY. (2023, October 18). İngiltere'nin Birinci Dünya Savaşı tanklarındaki 10 önemli gelişme. Retrieved from https://onthisday.wiki/tr/ingiltere-nin
CR  - Strachan, H. (2005). The first world war. Oxford University Press. Retrieved from https://prussia.online/Data/Book/th/the-first-world-war-
CR  - van Dijck, J., & Poell, T. (2013). Understanding social media logic. Media and Communication, 1(1), 2–14. https://doi.org/10.12924/mac2013.01010002
CR  - Winner, L. (1980). Do artifacts have politics? Daedalus, 109(1), 121–136.
World Economic Forum. (2022). The global risks report 2022. World Economic Forum. Retrieved from https://www.weforum.org/reports/global-risks-report-2022
CR  - Zuboff, S. (2019). The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power. Public Affairs. Retrieved from https://www.researchgate.net/pub
UR  - https://doi.org/10.5281/zenodo.17697247
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5317383
ER  -