TY  - JOUR
T1  - From Patriarchal Structure to Revolutionary Equality: The Transformation of Gender Roles in Zunun Qadiri’s Plays
TT  - Ataerkil Yapıdan Devrimsel Eşitliğe: Zunun Kadiri’nin Piyeslerinde Toplumsal Cinsiyetin Dönüşümü
AU  - İlek, Ecem Gül
AU  - Söylemez, Orhan
PY  - 2025
DA  - November
Y2  - 2025
DO  - 10.22559/folklor.4998
JF  - Folklor/Edebiyat
JO  - folk/ed
PB  - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1300-7491
SP  - 1021
EP  - 1036
VL  - 31
IS  - 124
LA  - en
AB  - Zunun Qadiri (1912–1989) was a prominent writer from East Turkistan whomade significant contributions to Uyghur literary history. Over his fifty-yearcareer, he produced numerous plays, stories, poems, and tales that helped shapemodern Uyghur literature. This study focuses on four of Kadiri’s plays “Gunçem”[Gunchem], “Gülnisa” [Gulnisa], “Toy” [Celebration] and “Uçraşkanda” [WhenWe Meet] to examine the representation of social roles among Uyghur women and characters subjected to male violence, persistent gender inequalities, social andpsychological struggles faced by both genders, and the disproportionate burdenof family provision placed upon men. Kadiri’s female characters generally fallinto three archetypal categories: The “angelic woman” (innocent and selfsacrificing), the “demonic woman” (deceitful and self- serving), and the “idealwoman” (independent and resilient). In “Gunçem”, “Gülnisa”, and “Uçraşkanda”women are depicted as individuals oppressed by a patriarchal social order, leadingconstrained lives that often culminate in tragedy. In contrast, “Toy” presents womenas achieving parity with men, reflecting the Chinese Communist Party’s post1950 propaganda emphasizing women’s social rights and gender equality. Malecharacters, by comparison, are primarily portrayed as upholders and transmittersof patriarchal norms. Kadiri’s critical realism draws attention to social injusticesand contradictions. While his female characters oscillate between submission andthe liberation struggle, his male figures predominantly embody the continuity ofpatriarchal structures. Within this framework, Kadiri’s works serve as an importantcorpus for both literary and gender studies. Through his plays, the author providesa crucial perspective for understanding the historical transformation of genderrelations within Uyghur society.
KW  - Zunun Qadiri
KW  - Uyghur theatre
KW  - women
KW  - men
KW  - gender
N2  - Zunun Kadiri, 1912-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşamış ve Uyguredebiyat tarihi içerisinde öne çıkmış bir yazardır. Elli yıllık yazın yaşamı içerisinde birçok piyes, hikâye, şiir ve masal kaleme almış ve Uygur edebiyatının şekillenmesinekatkıda bulunmuştur. Yazdığı eserlerinde dönemin ideolojisi etrafındaşekillenen Uygur halkının toplumsal yaşamına dair önemli veriler sunmuş, kadınve erkek rollerine ve bu rollerin değişimine eserlerinde sıklıkla değinmiştir. Buçalışmada Zunun Kadiri’nin “Gunçem” [Goncam], “Gülnisa” [Gülnisa], “Toy”[Kutlama] ve “Uçraşkanda” [Karşılaşınca] piyesleri merkez alınarak Uygur kadınıve erkeğinin toplumsal rollerine ilişkin incelemelerde bulunulmuştur. Bu incelemeler sonucunda erkek şiddetine maruz kalan kadın karakterler, cinsiyetler arasıeşitsizlikler, kadınların ve erkeklerin sosyal ve bireysel sorunları, yalnızca erkeklere yüklenen ev geçindirme sorumluluğu gibi birçok konu saptanmıştır. Kadiri’ninoyunlarında kadın karakterler genellikle üç farklı şekilde temsil edilmiştir: “melekkadın” (masum ve fedakâr), “şeytani kadın” (hilekâr ve çıkarcı) ve “ideal kadın”(bağımsız ve güçlü). “Gunçem”, “Gülnisa” ve “Uçraşkanda” piyeslerinde kadınlar, ataerkil toplumun baskılarına maruz kalan, kısıtlanmış ve trajik bir sona sürüklenen bireyler olarak betimlenmiştir. Buna karşın “Toy” piyesinde, 1950’deÇin Komünist Partisi’nin kadınlara getirdiği sosyal haklar ve eşitlik propagandasıçerçevesinde, kadınların erkeklerle eşit konuma yükseltilişi, ideolojik bir yenideninşa süreci olarak betimlenir. Erkek karakterler ise genellikle ataerkil yapının taşıyıcıları ve uygulayıcıları olarak yer almışlardır. Kadiri’nin eserlerinde eleştirelbir üslup kullanarak toplumsal sorunlara dikkat çektiği görülmektedir. Kadın karakterler, bazen boyun eğen, bazen ise özgürlük mücadelesi veren bireyler olarakresmedilirken, erkek karakterler ise çoğunlukla ataerkil düzenin bir parçası olaraksunulmuştur. Bu bağlamda Kadiri’nin oyunları, sadece edebî açıdan değil, toplumsal cinsiyet çalışmaları açısından da önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Yazar,Uygur toplumundaki cinsiyet rollerinin tarihsel süreçteki değişimini anlamak içintiyatro aracılığıyla önemli bir perspektif sunmaktadır.
CR  - Ağçoban, S. (2016). Kadın olgusunun kültürel gelişimi ve İslam’da kadının yeri üzerine tartışmalar.
International Journal of Cultural and Social Studies (INTJCSS), 2(1), 14-24.
CR  - Ahmetbeyoğlu, A. Uygurlar. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, Tarih Lisans
Programı Ders Notu.
CR  - Can, S. (2008). Selçuklular döneminde kadın. Ufuk Ötesi.
CR  - Cappelletti, A. (2020). Socio-economic development in Xinjiang Uyghur autonomous region. Palgrave
Macmillan.
CR  - Connell, R. W. (2019). Erkeklikler. Phoenix.
CR  - Çandarlıoğlu, G. (1977). Türk destan kahramanları. And.
CR  - Gilbert, S. & Gubart, S. (2000). The mad woman in the attic. Yale Univercity Press.
CR  - Hebibulla, A. (2019). Uygur etnografyası (Prep. Ayhan Çelikbay) Ankara Üniversitesi Basımevi.
CR  - Horzum, Ş. (2018). Erkek ve erkeklik çalışmaları: sorunsaldan kuramsala. Amasya Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 2 (4), 75-101.
CR  - İnayet, A. (2009). Çağdaş Uygur edebiyatında bir hikâye: Çeniqiş. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi,
9 (2), 73-117.
CR  - İzgi, Ö. (1989). Çin elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur seyahatnamesi. Türk Tarih Kurumu.
CR  - Qadiri, Z. (1992). Zunun Qadiri eserliri (Prep. Muhemmet Polat) Şinçañ Xelq Neşriyati.
CR  - Kaşgarlı, R. A. (2016). Çağdaş Uygur hikâyelerinden seçmeler. N. Harbalioğlu (Ed.) Gazi Kitabevi.
CR  - Katanov, N. F. (2004). Türk kabileleri arasında. Kömen.
CR  - Laloğlu, P. (2018). Hegemonik erkeklik ve şiddet. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Special Issue 1
(ASM5), 393-397.
CR  - Lin, J. (2003). Chinese women under economic reform: Gains and losses. Harvard Asia Pacific Review,
7(1), 88-90.
CR  - Moran, B. (2021). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim.
CR  - Qarluq, A. C. (2005). Günümüz Uygur aile yapısındaki gelişmeler. Bilig, (34), 33-44.
CR  - Sakallı-Uğurlu, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus kültürlerinde “namus” ve “namus adına kadına şiddet”:
sosyal psikolojik açıklamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 16 (32), 76-91.
CR  - Sultan, A. ve Abdürehim, K. (2002). Uyğur bugünki zaman edebiyat tarixi. Şinçañ Üniversiteti
Neşriyati.
CR  - Tekin, T. (1982). Kuzey Moğolistan’da yeni bir Uygur anıtı: Taryat (terhin) kitabesi. Belleten. 46 (184),
795-838.
CR  - Ulusoy, D. ve Celil, A. (2005). Uygurlarda aile. Sosyoloji Konferansları, 0 (32), 1-29.
CR  - Zaman, N. (1995). Uygur edebiyatı tarixi - 4. Şinçañ Maarip Neşriyati.
UR  - https://doi.org/10.22559/folklor.4998
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5377380
ER  -