TY - JOUR T1 - Çemen (Trigonella foenum-graecum L.) Bitkisinin Kullanım Alanları ve Tıbbi Önemi AU - Gökçe, Zeynep AU - Efe, Lale PY - 2016 DA - April DO - 10.17100/nevbiltek.210988 JF - Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi PB - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2148-466X SP - 355 EP - 363 VL - 5 LA - tr AB - Çemen Fabales takımının, Fabaceae (Baklagiller) familyasının, Trigonella cinsinde yer almaktadır. Türkiye’de yaygın olarak Trigonella foenum graecum L. türü yetiştirilmektedir. Çemen bitkisinin vejetatif kısmı ve tohumları çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Bitkinin yeşil aksamı, kuru otu ve tohumları yüksek yem verimi ve kalitesinden dolayı yem bitkisi olarak kullanılmaktadır. Tohumları öğütülerek gıdalara lezzet vermek ve gıdaları korumak için baharat olarak kullanılmaktadır. Bunlara ilaveten bitkinin tohumlarından elde edilen boya ve yağın çeşitli kozmetik ürünlerde kullanıldığı bilinmektedir. Çemen, ince saplı yapısı ve toprakta iyi çözünmesi nedeniyle iyi bir yeşil gübre bitkisidir. Bu özelliklerinin yanında, tıbbi ve aromatik bitkiler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Öğütülmüş tohumunun toz halinde tüketilmesi ile insan sağlığı üzerinde kan şekerini ve kolestrolü düşürücü özelliği yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Çemen tohumunun tedavi edici özelliğinin, embriyosunda bulunan, steroidal yapılı bir saponin olan diosgeninden kaynaklandığı bilinmektedir. Diosgenin kortikosteroidlerin sentezi için değerli bir maddedir. Çemen bitkisinden halk hekimliğinde ise, sindirimi kolaylaştırıcı, süt artırıcı, balgam söktürücü, ateş düşürücü, boğaz ağrısı giderici, yara iyileştirici olarak faydalanılmaktadır. KW - Çemen KW - Trigonella foenum-graecum L KW - tıbbi özellikleri KW - kullanım alanları CR - Beyzi, E., “Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)'de Farklı Fosfor Dozlarının Verim ve Bazı Morfolojik Özellikler Üzerine Etkileri” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 43 s, Ankara, 2011 CR - Akgül, A., “Baharat Bilimi ve Teknolojisi” Gıda Teknolojisi Derneği Yayın No: 15, 451 s, Ankara, 1993 CR - Gençkan, M. S., “Yem Bitkileri Tarımı” Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 467, İzmir, 1983 CR - Arslan, N., Tekeli, S., Gençtan, T., “Değişik yörelere ait çemen (Trigonella foenum-graecum L.) populasyonlarının tohum verimleri” VIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı 19-21 Mayıs, Cilt II: 93-97, İstanbul, 1989 CR - Davis, P.H., “Flora of Turkey an the east aegean islands” Edinburg University, 3: 465-482, 1982. CR - Köroğlu, H.A., “Çemen bitkisinde fenolojik, morfolojik ve teknolojik özellikleri üzerine araştırmalar” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 83 s, Ankara, 1985 CR - Baytop, T., “Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi” İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 3255, İstanbul, 1984 CR - Anonim, “Trigonella foenum-graecum”.http://www.doktordoga.com/default. (Erişim tarihi: 03.01.2015). CR - Özdemir, B., “Seçilmiş bazı çemen (Trigonella foenum-graecum L.) hatlarının verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 60 s, Ankara, 1999 CR - Özgüven, M., Sekin, S., Gürbüz, B., Şekeroğlu, N., Ayanoğlu, F. , Ekren, S., “Tütün, tıbbi ve aromatik bitkiler üretimi ve ticareti”. VI. Teknik Tarım Kongresi Bildiri Kitabı 3-7 Ocak, Cilt.1: 481-501, Ankara, 2005 CR - Kevseroğlu, K., Özyazıcı, G.. Azotlu gübre dozlarının çemen (Trigonella foenum graecum L.) bitkisinin bazı tarımsal özelliklerine etkileri. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı 22-25 Eylül, Samsun, 367-371, 1997 CR - Kızıl, S., Arslan, N., “Investigation of the effects on yield and yield components of different sowing rates in some fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) lines”. Journal of Agricultural Sciences, 9(4), 2003 CR - Tunçtürk, M., Çelen, A.E., “The effect of different seeding rates on the yield and some yield characteristics of fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.)”. Turkish Journal of Field Crops, 10 (1): 37-42, 2005 CR - Anonim, “Türkiye İstatistik Kurumu Web Sayfası”. www.tuik.gov.tr. (Erişim tarihi: Temmuz- 2015) CR - Anonim, “Türkiye İstatistik Kurumu Web Sayfası”. www.tuik.gov.tr. (Erişim tarihi: Haziran- 2015) CR - Gürbüz, B., Arslan, N., Gümüşçü, A., “The correlation and path analysis of yield components on selected fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) lines”. Journal of Agricultural Sciences, 6, 1, 7-10, 2000 CR - Gupta, K., Thakral, K. K., Arora, S. K., Chowdhary, M. L., “Structural carbohydrate and mineral contents of fenugreek seeds Indian Cocoa”. Arecanut and Spices Journal, 20, 4, 120-124, 1996 CR - Koç, H., “Bitkilerle Sağlıklı Yaşama”. Kültür Eserleri Dizisi, Yayın No:2883, 2002 CR - Küçük, M., Gürbüz, B., “Bazı çemen (Trigonella foenum-graecum L.) hatlarında yağ ve yağ asitleri bileşenlerinin araştırılması”. Gıda Dergisi, 24, 2, 99-101, 1999 CR - Kök, F., “Pastırma Üretim Teknolojisini Geliştirme Çabaları”. Uludağ University Journal of Faculty Veteranary Medicine, 22, 1-2-3, 109-114, 2003 CR - Er, C., Yıldız, M., “Tütün, ilaç ve baharat bitkileri”. Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Bölümü, II. Baskı, 1997 CR - Manga, İ., Acar, Z., Ayan, İ., “Baklagil Yem Bitkileri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Notu: 274, Samsun, 1995 CR - Açıkgöz, E., “Yem Bitkileri”. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, 3. Baskı, 2001 CR - Hornok, L., “The Cultivation of Medicinal Plants. Cultivation and Processing of Medicinal Plants (Ed. L. Hornok)”. pp. 289-290, Budapest, 1992 CR - Abdelgani, M.E., Elsheikh, E.A.E., Mukhtar, N.O., “The effect of rhizobium inoculation and chemical fertilization on seed quality of fenugreek”. Food Chemistry, 64, 289-293, 1998 CR - Duke, A. J., “Handbook of Legumes of World Economic Importance”. Plenum Press, 106-110, Newyork 1981 CR - Mebey, R., McIntyre, M., Michael, P., Duff, G., Stevens, J., “The news age herbalist”. Collier Booly, 93-98, Newyork, 1988 CR - Shirani, G., Ganesheranee, R., “Exruded product with fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) chickpea and rices: Physical properties sensory acceptability and glycaemic index”. Journal of Food Engineering, 90, 44-52, 2009 CR - Acharya, S.N., Thomas, J.E., Basu, S.K., “Fenugreek, an alternative crop for semiarid regions of North America”. Crop Science, 48, 3, 841-853, 2008 CR - Anonim, “Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)”. http://www.agaclar.net. (Erişim tarihi: 09.01.2015) CR - Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M., “Farmasötik Botanik”. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ders Kitapları No:78, 394 s., Ankara, 1998 CR - Nour, A.A.M., Magboul, B.I., “Chemical and Amino Acid Composition of Fenugreek Seeds Grown in Sudan”. Food Chemistry, 22, 1-5, 1986 CR - Acharya, S.N., Basu, S.K., Thomas, J.E., “Medicinal properties of fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) : A review of the evidence based information”. Advances in medicinal plant research. 81-122, 2007 CR - Asımgil, A., “Şifalı Bitkiler Kitabı”. Timas Yayınları No: 176, 75-76 s., İstanbul, 1997 CR - Basch, E., Ulbricht, C., Kuo, G., Szapary, P., Smith, M., “Therapeutic applications of fenugreek”. Alternative Medine Review, 8, 1, 20-27, 2003 CR - Schönfelder, I., “Der neue Kosmos-Heilpflanzenführer”. Kosmos, Stuttgart, 2001 CR - Soylu, S., Sade, B., Atalay, E., Pilgir, Ç., Çetinkaya, Ü., “Çemen (Trigonella foenum graecum L.) genotiplerinde farklı ekim zamanlarının verim ve verim öğeleri üzerine etkileri”. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 14, 22, 131–142, 2000 CR - Fazli, F.R.Y., Hardman, R., “The spice, fenugreek (Trigonella Foenum graecum L.): its commercial varieties of seed as a source of diosgenin”. Tropical Science, 10, 66-78, 1968 CR - Smith, A., “Selected Markets for Turmeric, Coriander, Cumin and Fenugreek seed and Curry Powder”, Tropical Product Institute, Publication No. G 165, London, 1982 UR - https://doi.org/10.17100/nevbiltek.210988 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/184832 ER -