TY - JOUR T1 - Osmanlıların ilk maden kömürcülüğü girişimi: Yedikumlar kömür madeni mukataası TT - The first official attempt at coal mining in the Ottoman Empire: The taxfarm management of Yedikumlar coal mine AU - Şakul, Kahraman PY - 2016 DA - December JF - Osmanli Bilimi Arastirmalari (Studies in Ottoman Science) PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1303-3123 SP - 39 EP - 52 VL - 18 IS - 1 LA - tr AB - Osmanlı enerji tarihinde kömürünkeşfinden ziyade kömür çıkartmaya yönelik ilk resmi çabalara eğilmek dahagerçekçi bir çabadır. Bilinen ilk ciddi devlet teşebbüsü 1790’larda İstanbul’unRumeli Karadeniz sahili hattında Kilyos ve Karaburun arasındaki Yedikumlar’da yapılmıştır.Campbell Mustafa Ağa’nın işletmeye talip olduğu maden, Nizam-ı Ceditıslahatının bir parçası olarak İrad-ı Cedit’e bağlı bir mukataa şeklinde önceKaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa’ya, sonrasında ise Mahmud Raif Efendi’yekömür mukataası olarak verilmiştir. Bu bölgede on dokuzuncu yüzyıl sonlarınadek kömür çıkartılamamıştır. Başarısızlığın nedenleri arasında mevcut linyitkömürünün düşük kalitesi, yetersiz teknik bilgi, egemen politik-ekonomianlayışı ve mukataa sistemine özgü idari ve teşkilatla ilgili kısıtlarsayılabilir. Bu maden yatakları 1990’ların ortasına kadar İstanbul’un ısıtmaamaçlı yakacak kömürünü sağlamıştır. Kömürün düşük kalitesi hava kirliliğineyol açtığı gibi madencilik faaliyetleri çevre tahribatına sebep olmuştur. KW - Campbell Mustafa Ağa KW - kömür madeni işletmeciliği KW - sanayileşme KW - Nizam-ı Cedit KW - mukataa KW - Osmanlı İmparatorluğu N2 - A study of early official attempts at coalmining -as opposed to the discovery of coal- is a more realistic effort in thestudy of history of energy in the Ottoman Empire. The first known officialpolicy of coal mining was in the 1790s and it focused on the region known asYedikumlar located along the Black Sea coastal strip between Kilyos andKaraburun on the European side of Istanbul. Although Campbell Mustafa Agha, aScottish convert, was the first to propose to operate a coal mine in thisregion, coal mining was organized as a taxfarm (muqata‘a) unit auctionedby the Fund of New Revenues (Irad-ı Cedit) toGrand Admiral Küçük Hüseyin Pasha and, later on, to Mahmud Raif Efendi. Attemptsat coal mining in the region failed until late 19th century. Among the reasonsfor this failure were the low-quality lignite (brown coal), insufficientknow-how about coal mining, overriding political economy and managerial-organizationallimits of the muqata‘a taxfarming system. The low-quality lignite ofthis region provided the heating energy of Istanbul until the mid-1990s,leading to large-scale air pollution in the city and deterioration of thelandscape in Yedikumlar. CR - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul: HATT 240/13417; 240/13416;197/9882; C.DRB. 47/2341, 61/3013. CR - Baron de Tott. Memoirs of Baron de Tott. New York: Arno Press Inc., 1973 (Reprint of the English edition of 1785). CR - Beydilli, Kemal, ve İlhan Şahin. Mahmud Raid Efendi ve Nizam-ı Cedid’e Dair Eseri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001. CR - Beydilli, Kemal. “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve ‘Miri Ticaret’ Teşebbüsü.” Belleten 55 (1991): 687-755. CR - Beydilli, Kemal. “Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşünceleri.” İlmi Araştırmalar 8 (1999): 49-53. CR - Beydilli, Kemal. Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). İstanbul: Eren Yayıncılık, 1995. CR - Bostan, İdris. “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787).” Belleten 59 (1995): 353-394. CR - Danışman, H. H. Günhan. “Anadolu Enerji Teknolojileri Tarihçesi ve 18. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Yönetiminin Sanayileşmede Kaçırdığı Fırsatın Yeniden Değerlendirilmesi.” Türk Teknoloji Tarihi 1. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri, İstanbul 15-17 Kasım 2001 içinde, hazırlayan Emre Dölen ve Mustafa Kaçar, 95-113. İstanbul: Türk Bilim Tarihi Kurumu, 2003. CR - Dölen, Emre, ve Mert Sandalcı. Kağıthane-Kemerburgaz - Ağaçlı - Çiftalan Demiryolu (1914 - 1916). İstanbul: Kağıthane Belediyesi, 1999. Ediger, Volkan Ş. Osmanlı’da Neft ve Petrol. Ankara: ODTÜ Yayınları, 2006. CR - Engin, Vahdettin. “Mahmud Raif Efendi Tarafından Kaleme Alınmış İngiltere Seyahati Gözlemleri.” Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan içinde, 135-162. İzmir: Beta Basım Yayın, 1999. CR - Ferrard, Christopher. “İngiliz Mustafa: A Scotsman in the Service of the Ottoman Empire.” Yücel Dağlı Anısına içinde, yayına hazırlayan Evangelia Balta, Yorgos Dedes, Emin Nedret İşli ve M. Sabri Koz, 232-239. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2011. CR - Gatsov, I., and Mehmet Özdoğan. “Some Epi-paleolithic Sites from NW Turkey, Ağaçlı, Domalı and Gümüşdere.” Anatolica 20 (1994): 97-120. Genç, Mehmet. “Mukataa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006. CR - Genç, Mehmet. “Yed-i Vahid.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013. CR - Güran, Tevfik. “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları.” 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar içinde, hazırlayan Tevfik Güran, 367-397.İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. CR - Kaçar, Mustafa “Osmanlı Ordusunda Görevli Fransız Subayı Saint-Remy’nin İstanbul’daki Top Döküm Çalışmaları (1785-87).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 5, 1 (2003): 33-50. CR - Kaçar, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Teknik Eğitimde Modernleşme Çalışmaları ve Mühendishaneleri Kuruluşu (1808’e kadar).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi 2 (1998): 69-137. CR - Kaçar, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mühendishanelerin Kuruluşu.” Osmanlı Ansiklopedisi. 8: 697. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. CR - Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. Cilt 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995. CR - Olivier, [Guillaume-Antoine]. Türkiye Seyahatnamesi (1790 Yıllarında Türkiye ve İstanbul). Çeviren Oğuz Gökmen. Ankara, 1977. CR - Öğreten, Ahmet. “Ereğli Kömür Madeni Havzasında İlk Üretim.” Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 31 (2006): 136-160. CR - Özdoğan, Mehmet. “Trakya ve Doğu Marmara Araştırmaları 1981 Yılı Çalışmaları.” Kazı Sonuçları Toplantısı 4 (1983): 137-142. CR - Öztel, Muharrem. “Tanzimat Dönemi ve Sonrasında İstanbul’un Temel İhtiyaçlarından Odun ve Kömürün (Mahrukat) Üretim Sürecinde ve Arz Piyasasında Yaşanan Problemler.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6 (2013): 282-305. CR - Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu’nda Madenciler ve Devlet. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2009. CR - Runnels, Curtis, and Mehmet Özdoğan. “The Paleolithic Of the Bosphorus Region, NW Turkey.”Journal of Field Archaeology 28 (2001): 69-92. Sabev, Orlin. İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2013. CR - Şakul, Kahraman. “Nizam-ı Cedid Düşüncesinde Batılılaşma ve İslami Modernleşme.” Divan İlmi Araştırmalar 19 (2005/2): 141-145. CR - Şakul, Kahraman. “Şehir ve Sanayi: Tarihi Başakşehir’in Askeri-Sanayi Kuruluşları.” Şehir, Başakşehir: Küresel Konular, Yerel Tınılar içinde, hazırlayan Yunus Uğur, 194-218. İstanbul: Başakşehir Belediyesi, 2016. CR - Wrigley, E. A. Energy and the English Industrial Revolution. Cambridge: Cambridge University Press, 2010. CR - Yalçınkaya, Mehmet Ali.“Mahmud Raif Efendi as the Chief Secretary of Yusuf Agâh Efendi, the First Permanent Ottoman-Turkish Ambassador to London (1793-1797).” Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi 5 (1994): 422-434. CR - Yeşil, Fatih. İhtilaller Çağında Osmanlı Ordusu: Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyoekonomik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme (1793-1826). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016. CR - Zorlu, Tuncay. Innovation and Empire in Turkey: Sultan Selim III and the Modernisation of the Ottoman Navy. London: I. B. Tauris, 2011. Çınar, Ali Osman. “Es-Seyyid Mehmed Emin Behic’in Sevanihü’l-Levayih’i ve Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1992. Üzülmez, Müslüm, Ali Şentürk, ve Tuncer Çelik. “İstanbul’daki Maden ve Taşocaklarının Yarattığı Çevre Sorunları.” Çevre Sorunları Sempozyumu’nda (İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü, 12 Nisan 1993) sunulan bildiri. Erişim tarihi: 5 Aralık. 2015 http://www.uzulmez.info/muslum/makale/tasocak.htm UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuoba/issue//282159 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/670661 ER -