TY  - JOUR
T1  - Şeyhülislâm Mehmed Es‘Ad Efendi ve  Hulâsatü’t-Tebyîn fî Tefsîri Sûreti Yâsîn İsimli Eseri
TT  - Shaykh al-Islam Mehmed Esad Efendi and His Work Named Hulasatü’t-Tebyin fi Tefsiri Sureti Yasin
AU  - Alpaydın, Mehmet Akif
PY  - 2017
DA  - June
DO  - 10.18498/amauifd.325842
JF  - Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
JO  - ncgncg
PB  - Amasya Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2147-7256
SP  - 357
EP  - 394
IS  - 8
LA  - tr
AB  - XVIII. yüzyıl Osmanlı münevverlerindenolan Ebû İshakzâde Mehmed Es‘ad Efendi, şeyhülislâmlığa kadar yükselmişbaşarılı bir bürokrat olmasının yanısıra, İslâmî ilimler sahasında vukûfiyetsâhibi bir âlim, divan sahibi bir edîb ve farklı makamlarda besteleri olan birmûsikîşinâstır. Es‘ad Efendi’nin özellikle tefsîr sahasına dair çeşitli kapsamve muhtevâda eserler kaleme aldığı görülmektedir. Bu eserlerden Hulâsatü’t-Tebyînfî Tefsîri Sûreti Yâsîn isimli Yâsîn sûresi tefsîri, gerek muhtevasıgerekse metodolojisi açısından dikkat çeken bir eserdir. Es‘ad Efendi, Hulâsatü’t-Tebyîn’deâyetleri farklı vecihlere göre tafsîli bir şekilde tefsîr etmiştir. Eser,kaynak ve kütüphane taramaları sonucu yaptığımız tespite göre, Osmanlıdöneminde Türkçe olarak telif edilmiş bilinen en kapsamlı Yâsîn sûresi tefsîridir.Makalede Hulâsatü’t-Tebyîn’e ve müellifi olan Şeyhülislâm Mehmed Es‘adEfendi’ye dair bilgiler verilecektir.
KW  - Osmanlı
KW  - Es‘ad Efendi
KW  - Müfessir
KW  - Tefsîr
KW  - Hulâsatü’t-Tebyîn
N2  - Shaykh al-Islam Ebû İshakzâde Mehmed Esad Efendi, AXVIIIth century Ottoman intellectual was a successful statesman, an experiencedscholar in Islamic sciences, a man of letters having collected poems and amusician who had compositions in different modes. It is understood that EsadEfendi had compiled commentaries on the Quran at a various scope and content. Oneof his works named Hulasatü’t-Tebyin fi Tefsiri Sureti Yasin was a commenting on the surah Yasin, drawsattention with its content and methodology. In this work, Esad Efendihad commented the verses extensively from different angles. As I identifiedafter reviewing the literature, Hulasatü’t-Tebyin is the most comprehensive commentary of thesurah Yasin compiled in Ottoman period. In this article I will provideinformation about Hulasatü’t-Tebyin and its author Shaykh al-IslamMehmed Esad Efendi.
CR  - Abdülhamid, İrfan. “Ebu’l-Hasan Eş‘arî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1995, 11: 444-447.
CR  - Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûreddin Ali el-Herevî. el-Masnû‘ fî ma‘rifeti’l-mevzû‘. Atıf Efendi, no: 693, Süleymaniye Kütüphanesi.
CR  - Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: İFAV, 2016.
CR  - Altıntaş, Ramazan. “Sadreddinzâde Şirvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 39: 208.
CR  - Aruçi, Muhammed. “Nûreddin Sâbûnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008, 35: 360.
CR  - Aruçi, Muhammed. “Tebsıratü’l-Edille”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2011, 40: 225-226.
CR  - Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Necmeddin Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006, 32: 572.
CR  - Aybakan, Bilal, “Şâfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 38: 223-233.
CR  - Aydın, Cengiz ve Gülseren Aydın. “Batlamyus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1992, 5: 197.
CR  - Aydın, Hakkı. “Fusûlü’l-Bedâyi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996, 13: 229¬-230.
CR  - Aytekin, Arif. “el-Akidetü’t-Tahaviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989, 2, 259-260.
CR  - Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadîkatü’l-cevâmi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
CR  - Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
CR  - Bakırcı, Saffet. “Meâlimü’t-Tenzîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003, 28: 203-204.
CR  - Baysun, Cavid. “Es’ad Efendi”. Milli Eğitim İslam Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 4: 359.
CR  - Bedir, Murtezâ. “Ebu’l-Berekat Nesefi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006, 32: 568.
CR  - Bedir, Murtezâ. “Usûlü’s-Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2012, 42: 221-222.
CR  - Bedir, Murteza ve Ferhat Koca. “Ebü’l-Usr Pezdevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2007, 34: 64-266.
CR  - Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, ty.
CR  - Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
CR  - Cebeci, Lütfullah. “Mefâtîhu’l-Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003, 28: 348-350.
CR  - Cerrahoğlu, İsmail. “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1995, 11: 260-261.
CR  - Çağrıcı, Mustafa. “er-Rûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008, 35: 199-200.
CR  - Çetin, Abdurrahman. “Vâhidî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2012, 42: 439.
CR  - Demirli, Ekrem. “Sadreddin Konevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 35: 420-425.
CR  - Doğan, Muhammet Nur. “Ebûishak İsmail Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994, 10: 278-279.
CR  - Doğan, Muhammet Nur. “Ebûishakzâde Es‘ad Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1995, 11: 338.
CR  - Doğan, Muhammet Nur. “Ebûishakzâde İshak Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2000, 22: 530-531.
CR  - Durmuş, İsmail. “Ebû Ya‘kûb Sekkâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009, 36: 332-334.
CR  - Durmuş, İsmail. “Hatîb Kazvînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25: 157.
CR  - Fındıklılı İsmet Efendi. Tekmiletü’ş-şakayık fî hakkı ehli’l-hakayik. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1984.
CR  - Gölcük, Şerafettin. “el-Müsayere”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006, 32: 81.
CR  - Gözübenli, Beşir. “Hâkim eş-Şehîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1997, 15: 196.
CR  - Günay, Hacı Mehmet. “Alâeddin Semerkandî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009, 36: 471.
CR  - Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Abdülkahir el-Cürcânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1998, 1: 247-248.
CR  - Harman, Ömer Faruk. “el-Milel ve’n-Nihal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 58-60.
CR  - Hodzha, Salim. “Şeyhülislâm M. Es‘ad Efendi'nin Tefsîru'l-Âyâti'l-Musaddera Bi-Kelimeti Rabbena Adlı EserininTahkik ve Tahlili”. Yüksek Lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
CR  - İlhan, Avni. “Ebû Ya‘kûb es-Sicistânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 10: 253.
CR  - İpşirli, Mehmet. “Mirzazâde Şeyh Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 170-171.
CR  - İpşirli, Mehmet. “Atâullâh Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 4: 47.
CR  - İpşirli, Mehmet. “Ebûsaîd Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994, 10: 281.
CR  - İpşirli, Mehmet. “Mirzazâde Mehmed Saîd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 169-170.
CR  - İzgöer, Ahmet Zeki ve Çelebi, İlyas. “Beyâzîzâde Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1992, 6: 55.
CR  - Kandemir, Yaşar. “Ahmed b. Hüseyin Beyhakî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1992, 6: 58-61.
CR  - Karlığa, Bekir. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996, 13: 518-530.
CR  - Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
CR  - Kaya, Mahmut. “Aristo”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 3: 375-378.
CR  - Kazasker Sâlim Efendi. Tezkire. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1315.
CR  - Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrût: Mektebetü’l-Müsenna - Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
CR  - Kılıç, Hulusi. “el-Kâmûsü’l-Muhît”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 24: 287-288.
CR  - Kılıç, Hulusi. “Tâcu’l-Luga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 39: 356-357.
CR  - Kılıç, Mahmut Erol. “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996, 13: 251-258.
CR  - Koca, Ferhat. “el-Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006, 31: 68-69.
CR  - Mehmed Süreyya. Sicill-i osmânî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
CR  - Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmiü’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Kâhire: Dârü‘l-Hadîs, 1997.
CR  - Mertoğlu, Mehmet Suat. “Sa‘lebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009, 36: 29.
CR  - Sinanoğlu, Mustafa. “el-Makâsıd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003, 13: 420-421.
CR  - Sinanoğlu, Mustafa. “el-Mevâkıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2004, 29: 422-424.
CR  - Müstakimzade, Süleyman Saadettin. Devhatü’l-Meşâyıh Mea Zeyl. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
CR  - Olguner, Fahrettin. “Eflâtun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994, 10: 469-476.
CR  - Özcan, Nuri. “Atrabü’l-Âsâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 4: 85-86.
CR  - Özcan, Tahsin. “Mehmed Şerîf Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003, 28: 531-532.
CR  - Özek, Ali. “Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25: 329-330.
CR  - Özel, Mustafa. “Şeyhülislâm Es‘ad Efendi’nin Âyetü’l-Kürsî Tefsîri”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 10 (2003): 81-105.
CR  - Özen, Şükrü. “Sadruşşerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008, 35: 429-430.
CR  - Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2011, 40: 306-307.
CR  - Özen, Şükrü. “Tenkîhu’l-Usul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2011, 40: 455-458.
CR  - Sâmi, Şâkir ve Subhî. Târih. İstanbul: yy., 1198.
CR  - Topaloğlu, Bekir. “eş-Şâmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 38: 331-333.
CR  - Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2012, 41: 32-33.
CR  - Tülücü, Süleyman. “İbnu’d-Dehhân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2000, 21: 8-9.
CR  - Uludağ, Süleyman. “Abdülkerim b. Hevâzin Kuşeyrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 26: 474.
CR  - Uludağ, Süleyman. “Abdürrezzâk Kâşânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25: 5.
CR  - Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994, 10: 131-138.
CR  - Yavuz, Yusuf Şevki. “Akaidü’n-Nesefi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989, 2: 218-219.
CR  - Yavuz, Yusuf Şevki. “Bahrü’l-Kelam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 4: 516.
CR  - Yavuz, Yusuf Şevki. “Erbain”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1995, 11: 271.
CR  - Yavuz, Yusuf Şevki. “Tavâliu’l-Envâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2011, 40: 180-181.
CR  - Yüksel, Emrullah. “Cevheretü’t-Tevhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1993, 7: 457-458.
UR  - https://doi.org/10.18498/amauifd.325842
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/321006
ER  -