Sosyolog ve siyaset bilimci Fahrettin Altun’un, ilk baskısı 2002 yılında okuyucuya sunulan Modernleşme Kuramı Eleştirel Bir Giriş adlı eseri, sosyal bilimlerdeki hakim modernleşme algı ve teorisinden farklı bir düzlemde kurgulanmıştır. Altun, eserinin ilk baskısının önsözünde, “Soğuk Savaş dönemi bilgi-iktidar ilişkileri bağlamında modernleşme kuramı”nı (s.V) ortaya koyma çabasında olduğunu beyan eder. Diğer bir ifadeyle Altun, okuyucuya bir yol haritası çıkararak, eserin modernleşme bağlamında odaklandığı dönemin 18 ve 19. Yüzyıl olmadığını, kuramın İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkan kavram ve teori üretimi bağlamında ele alınacağını söyler.
Modernleşme ya da modernitenin, Aydınlanma, Fransız İhtilali, sekülerleşme, Sanayi Devrimi gibi 18. ve 19. Yüzyıldaki gelişmelere göre şekillendiğini iddia eden hakim sosyal bilimler literatüründe Altun’un bu (20. Yüzyıl bağlamlı) çıkışı bazı tartışmaları beraberinde getirmiştir. Bu durum, eserin ikinci baskısının önsözünde açığa çıkmaktadır. Altun, bu tartışmaların bir tarafı olarak şu ifadeleri dile getirir: “Türkiye’de modernleşme ve modernlik kavramları etrafında yapılan tartışmalardaki bilgi ve bağlam eksikliğinin, elinizdeki kitabın ilk baskısı yapıldıktan sonra daha fazla farkına varmaya başladığımı itiraf etmeliyim. Kitabın yayımlanmasının ardından bazı akademisyenlerin ve entelektüellerin ‘Modernleşme kuramı’ dediğimiz şeyi dahi bütünüyle kapsama iddiasında olmayan bu kitabı modernleşme hakkındaki görüşlerin toplu bir eleştirisi şeklinde okumaya ve okutmaya çalışmaları beni gerçekten çok şaşırttı” (s.VII). Eleştiri ve şaşkınlığın bir arada sunulduğu bu ifadelerin ardından Altun, ilk baskıdaki önsözde yaptığı ayrımı tekrar etmek durumunda kalır: “Elinizdeki kitap, belli bir tarih diliminde, belli bir coğrafyada, Batı dışı dünyanın modernleşmesi hakkında görüş beyan etmiş, güçlü ve etkin bir düşünce okulu ile ilgili monografik bir çalışmadır” (s.VIII).
En temel haliyle modernleşme kuramı, Altun’a göre Batılı modern değerlerin ve kapitalist sistemin iki dünya savaşı ve ekonomik buhranlarla aşınmaya uğraması sonucu, bu değerlerin sosyal ve beşeri bilimler üzerinden nasıl tekrar hâkim kılınacağı ile ilgili düşünce ve teorilerden oluşmaktadır. Kolonyal dönemin sona ermesi, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı sonrasında eski gücünü yitirmesi, Avrupa’da modernite ile birlikte ortaya çıkan düşüncelerin ve vaatlerin geçerliliğini yitirmesi ve ABD’nin iki kutuplu dünyada bir süper güç olarak ortaya çıkması, eserin ele aldığı modernleşme kuramının başlangıç noktasıdır. ABD, Batı dışı dünyanın, iki büyük dünya savaşı öncesinde kendisine vaat edilen refah ve gelişmişliğe kavuşturulmasında başrolü oynayacaktır. Bu hedef doğrultusunda, sosyal ve ekonomik hayata dair ortaya atılan teori ve kavramlarda birçok güncellemeye gidilmiştir. Örneğin, önceden tercih edilen “ilerleme” ve “kalkınma” söylemi, yerini ABD’li düşünürler tarafından üretilen “gelişme” kavramına bırakmıştır. Zira “ilerleme”, 19. Yüzyılın popüler bir kavramıyken “kalkınma” da Altun’a göre daha çok iktisadi düzlemle sınırlıdır. “Gelişme” ise hem iktisadi, hem kültürel hem de siyasi düzleme “yayılabilme” potansiyeline sahiptir. Nitekim modernleşme kuramına göre toplumlar –bugün hepimizin kullandığı şekliyle- gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş toplumlar şeklinde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma, aslında Batı dışı toplumlara bir hedef sağlamakta ve ABD’nin çerçevesini çizdiği neo-liberal kapitalist sisteme entegre olunduğu ve üretim-tüketim ilişkileri bu “rehbere” göre düzenlendiği takdirde Batı-dışı toplumların da gelişmiş toplumlar arasına girebileceği mesajını vermektedir.
Altun’a göre Batı dışı dünyanın neo-liberal kapitalist sisteme entegre edilmesi amacıyla ortaya atılan ve birbiriyle benzerlik taşıyan teoriler, zamanla modernleşme kuramı olarak tanımlanacak olan fikirleri içermektedir. Altun, bu kuramın oluşumunda Pa}, number={2}, publisher={Necmettin Erbakan Üniversitesi} }