@article{article_441215, title={Arap Şiirinde Lügaz ve Muʿammânın Yapısı: İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ına Teorik Bir Bakış}, journal={Cumhuriyet İlahiyat Dergisi}, volume={22}, pages={939–967}, year={2018}, DOI={10.18505/cuid.441215}, author={Tala, Murat}, keywords={Arap şiiri,lügaz,İbnü’l-Fârız,Arap Dili ve Belagatı,muʿammâ}, abstract={Arap şiirinde lügaz ve muʿammâ (bilmece şiir) geleneği önemli bir yere sahiptir. İbnü’l-Fârız (ö. 632/1235), Eyyûbîler döneminde yaşamış bir ilahî aşk şâiridir. O, Arap edebiyatında şiir dilinin değişim ve dönüşüm aşamasında önemli bir noktadır. Bu araştırma İbnü’l-Fârız’ınDîvân’ında geçen lügazler üzerine teorik ve açıklamalı bir inceleme yapmayı hedefler. Çalışma, öncelikle lügaz olgusunu kavramsal içerik ve teorik yapı bakımlarından açıklar ve lügazlerin çözüm ve değerlendirmesinde uygulayacağı kendi yöntemini on maddede özetler. Dîvân’daki lügazler serisini incelerken onları bilmece kurgusunda asıl sorulan isme göre kısımlara ayırır. Şiirlerin detaylarında verilen ikincil lügazleri çözüm kısımlarında inceler. Dîvân’daki lügazlerin teorik bir yapıya sahip olup olmadıklarına işaret eder. Bu bağlamda lügazleri dil ve yapı, özellikle de kuruluş ve çözüm aşamalarındaki işlemler açısından mercek altına alır. Lügazleri katman sayısı, basit ve bileşik yapı bakımlarından ayırır. Taḥsîl, tekmîl, teshîl ve tezyîl metotlarının, lügazlerin kuruluş ve çözümü aşamalarındaki teorik ve işlevsel katkılarını irdeler. Bu metotların kazandırdığı teorik perspektifi her lügaze uygular. Özet: Ebû Hafs Şerafeddin Ömer b. Ali el-Hamevî el-Mısrî (ö. 632/1235) âşıkların sultanı olarak bilinir. Babasının mesleğinden dolayı İbnü’l-Fârız diye meşhur olur. O, Eyyûbiler döneminde (1171-1462) Mısır’da yaşayan bir ilahi aşk şairidir. İbnü’l-Fârız Arap edebiyatında şiir dilinin değişim ve dönüşüm aşamasında özellikle metafor ve mazmunlar açısından önemli bir kırılma noktası olarak bilinir. Geniş hacimli bir şiir divanına sahiptir. Dîvân’ındaki şiirler daha çok uzun kasidelerden oluşur. Bunlar arasında Naẓmu’s-sulûkve Ḫamriyyeoldukça meşhurdur. Lügaz ve muʿammâ terimleriyle, bir şeyin adına sembol ya da işaret yoluyla göndermede bulunmak anlamı kast edilir. Lügazlerin çözümü hakkında çok sayıda kitap yazılmıştır. Bu konuda ilk eseri Halîl b. Ahmed’in telif ettiği kaydedilir. Lügazler Arap şiiri, İran şiiri, Dîvân edebiyatı, Arap grameri, İslam hukuku, İslam miras hukuku, hadis, kırâat ve matematik gibi alanlarda yaygındır. Lügaz ve muʿammâlar bazı dilbilimsel özelliklere sahiptir. Söz konusu dilbilimsel nitelikler açıklanırken sesbilim, istatistik dilbilim, sözlükbilim, gramer, sözdizimi, anlambilim ve arûz gibi alanlara işaret edilir. Arap şiirinde lügaz ve muʿammâ geleneği önemli bir yere sahiptir. Arap edebiyatında lügaz ve muʿammâlar daha çok nazım yoluyla oluşturulur. Nesir yoluyla oluşturulanlar da vardır. Bu araştırma İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ındaki lügaz ve muʿammâlar hakkında teorik ve uygulamalı bir çalışma yapmayı hedefler. Araştırma ilk olarak, lügaz ve muʿammâ terimlerini kavramsal içerik ve teorik yapı bakımlarından açıklar. Araştırma lügazlerin çözümü, tasnifi ve değerlendirmesinde uygulayacağı kendi metodunu on maddede özetler. Çalışma İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ındaki lügazler serisini inceler ve onları lügazlerde sorulan temel sorulara göre gruplara ayırır. Bu çalışma şiirin detaylarında verilen ikincil lügazleri çözüm kısmında inceler. Araştırma ayrıca İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ındaki lügazlerin teorik bir yapıya sahip olup olmadıklarını göstermeye çalışır. Araştırma bu bağlamda, lügazleri dilsel özellikleri ve yapıları bakımlarından özellikle de kuruluş ve çözüm aşamalarındaki durumları açısından araştırır. Araştırma lügazleri birbirinden genel olarak katman sayılarına, basit ya da bileşik yapılarına göre ayırır. Bu araştırma amel-i tahsîlî, amel-i tekmîlî, amel-i teshîlî ve amel-i tezyîlî metotlarının teorik ve işlevsel yapılarını inceler. Ayrıca söz konusu metotların lügazlerin kuruluş ve çözüm aşamalarındaki durumlarını ortaya koymaya çalışır. Yine amel-i tahsîlî, amel-i tekmîlî, amel-i teshîlî ve amel-i tezyîlî metotları çerçevesinde kullanılan diğer yardımcı metotları ve uygulanma biçimlerini ayrı ayrı gösterir. Çalışma ayrıca bu temel ve yardımcı metotların sağladıkları teorik çerçeveyi her lügaze uygular. Yine araştırma, bu dört metodun lügazlerin kuruluşu ve çözümlerine sağlayacağı katkıları inceler. İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ındaki şiirlerde çok sayıda lügaz ve muʿammâ bulunur. İbnü’l-Fârız’ın Dîvân’ında bulunan lügazler çerçevesind}, number={2}, publisher={Sivas Cumhuriyet Üniversitesi}