TY  - JOUR
T1  - Büyük Selçuklular Öncesi Kelam Ekollerine Genel Bir Bakış
TT  - An Overview of the Sects of the Kelam before Great Seljuks
AU  - Baran, İlhan
PY  - 2018
DA  - June
Y2  - 2017
JF  - Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
JO  - BUIFD
PB  - Bingöl Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2687-5128
SP  - 233
EP  - 258
IS  - 11
LA  - tr
AB  - Hz. Peygamber devrinde ve siyasiistikrarın güçlü olduğu sonraki dönemde Müslümanlar arasında itikâdî birayrışma söz konusu değildir. Hz. Ali döneminde gerçekleşen Tahkim olayı ilkitikâdî farklılaşmayı sergileyen Haricilerin doğmasıyla sonuçlanmıştır. Buharekete bir tepki olarak da ircâ fikri neşet etmiştir. Söz konusu konular,süreç içerisinde siyasi bağlamından kopmuş ve farklı İslam coğrafyalarındakiilim meclislerinde tartışılmaya başlamıştır. Öte yandan yeni fethedilenyerlerde karşılaşılan dinler ve felsefi akımlar, Müslümanları, Selef’inkullanmadığı farklı argümanlar kullanmaya zorlamıştır. Ayrıca onlarıngündeminde olmayan birçok tartışmayı da içlerine taşımıştır. Bunlardan olan“müteşâbih ayetler” ve “kelâmullah” konuları, aklı, nassa önceleyen Mutezile veliteral okuyucu Hanbelîler gibi fırkaların birbirinden kalın çizgilerleayrılmasına neden olmuştur. Önderleri Ahmed b. Hanbel’in vefatından sonra dahada katılaşan Hanbelîlerin ifadelerinde tecsim ve teşbihe varmaları,Mutezile’nin ise akılcılıkta aşırıya kaçıp “aklî şeriat” söylemini geliştirmesi,Eş’ariyye ve Mâtûridiyye adlarıyla Ehl-i Sünnet’i temsil eden vasat iki ekolünortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Eş’ariyye’nin, Mâtûridiyye’nin aksine merkezİslam coğrafyasında doğması ve Mutezile ile yoğun mücadelesi onu ön planaçıkarmıştır. Eş’ariyye ve Mutezile arasındaki etkileşim, onların da müteşâbihayetleri tevil etmesiyle sonuçlanmıştır. Bunun neticesinde Hanbelîlerindüşmanlığını celp etmiş ve baskıya maruz kalmıştır. Fakat Nizamülmülk ilebirlikte Büyük Selçuklular tarafından desteklenecek Eş’arîler, Hanbelîlerlezaman zaman çatışmaların yaşandığı Ehl-i Sünnet’i temsil mücadelesi içinegirerek onlara galebe çalacaktır.
KW  - İslam Mezhepleri Tarihi
KW  - 
KW  - Kelâmî Ekoller
KW  - Mutezile
KW  - Eşârîlik
KW  - Hanbelîlik
KW  - Büyük Selçuklular
N2  - During the time of His Holiness Muhammad and the following period ofstrong political leadership, there were no disintegration between the Muslimsbased on faith. With the event of Arbitration (Tahkim) that occurred in theperiod of His Holiness Ali, the first differentiation in faith was born withthe Kharijites. As a reaction to this movement, the idea of execution (icra)came into existence. These ideas alienated from their political context in timeand began to be discussed in the scientific assemblies in different Islamiclands. On the other hand, religions and philosophical movements encountered inthe newly conquered lands forced Muslims to use different arguments thatpredecessors did not use. They also conducted several discussions that were noton the agenda of predecessors. The topics of "cognate verses" and"the word of God" have led to the separation of the parties such asMutezileh that prioritized mind before dogma and Hanbelis who were literaryreaders with permanent lines. The approach of Hanbelis, who hardened after thedeath of their leader Admed bin Hanbel, towards embodiment and similitude, andexcessive rationalism of Mutezile who developed the rhetoric of “rationalsharia,” led to the development of two mediocre schools that represented thefollowers of Sunnah under the names of “Esharriyah” and “Maturiddiyah.” Thefact that Esharriyah was born in central Islamic lands and its struggle againstMutezile made it more prominent. The interaction between the Esharriyah andMutezile in the process resulted in their transliteration of the cognate versesas well. Thus, it made Hanbelis an enemy and they received a pressure from theHanbelis. However, the Eshariyah were supported by Nizam al-Mulk and Great Seljuks and started a struggle to represent thefollowers of Sunnah where they had to fight the Hanbelis and prevail.
CR  - Akgündüz, Ahmet.“el-Mu’temed”. DİA, 31:381, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
CR  - Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir.  el-Fark beyne’l-fırak. Thk. İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
CR  - Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir.  Usûlü’d-dîn. Nşr. Darülfünun İlahiyat Fakültesi, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
CR  - Bâkıllânî, Ebû Bekir b. Tayyib el-Basrî.  el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhu ve lâ yecûzü’l-cehlu bihi. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Beyrut: Daru’t-Tevfik, 2000.
CR  - Bâkıllânî, Ebû Bekir b. Tayyib el-Basrî.  Temhîdü’l-evâi’l ve telhisü’d-delâil.  Thk. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü’s-Sakâfe, 1987.
CR  - Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. Târîhü’t-Türk fi’l-Asye’l-vustâ. Çev. Ahmed Said Süleyman, Mısır: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 1996.
CR  - Braun, Edward. Târîhü’l-edeb fî İrân mine’l-Firdevsî ile’s-Sâdî. Çev. İbrahim Emin eş-Şevâribî, Mısır: Mektebetü’s-Sakafetü’d-Diniyye, trz.
CR  - Ceyhan, M. Akif. “Josef Van Ess’in Tahlilleri Işığında Kelâmın Doğuşu ve Metodu” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13/1: 215-233.
CR  - Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Meâlî. el-İrşâd ilâ kavâtı’i’l-edilleti fî usûli’l-i’tikâd. Thk. Muhammed Yusuf Musa- Ali Abdülmünim, Mısır: Mektebetü’s-Saâde, 1950.
CR  - Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Meâlî. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. Thk. Ali Sâmî en-Neşşâr, İskenderiye: Menşeü’l-Meârif, 1966.
CR  - Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed b. el-Ferrâ. İbtâlü’t-te’vîlât li ahbâri’s-sıfât. Thk. Ebû Abdillah mıhammed b. Hamd. 2 Cilt. Kuveyt: Daru Îlâfi’d-Düveliyye, trz.
CR  - Ebû Zehra, Muhammed. Târîhu’l-mezâhibi’l-İslâmiyye fi’s-siyâseti ve’l-akâidi ve târîhu’l-mezâhibi’l-fıkhiyye. Kahire:  Daru’l-Fikri’l-Arabî, trz.
CR  - Erdem, Gazi, “İslam Kültür Tarihinin İlk İlimler Akademisi Beytü’l-Hikme” Dini Araştırmalar, 16/42: 57-77.
CR  - Erkol, Ahmet. İbn Rüşd’ün Kelm Eleştirisi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2007.
CR  - Erkol, Ahmet.  “Eşarî Dönemi Arap Düşünce Biçimi ve Eşarî Düşüncesinde Şâfiî’nin Etkisi” Marife, 3/2: 165-184.
CR  - Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâîl. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Beyrut: Daru İbn Zeydûn, trz.
CR  - Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâîl. Kitâbü’l-Lüma’ fi’r-reddi ala ehli’z-zeygi ve’l-bida’. Thk. Hamûde Garâbe, Mısır: Matbaatü Mısır, 1955.
CR  - Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâîl. Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve ihtilâfü’l-musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
CR  - Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-İktisâd fi’l-i’tikâd. Thk. Muvaffak Fevzi el-Ceber, Dımaşk: Daru’l-Hikme, 1994.
CR  - Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Faysalü’t-tefrika beyne’l-İslâm ve’z-zendeka. (Mecmû’atü Resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde),  Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
CR  - Harman, Veizr. Ebu Mansûr Abdulkâhir el-Bağdadî’nin Bilgi Teorisi, Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
CR  - Harman, Veizr. “Osmanlı Dönemi Eşarî Mezhebinin Güçlü Olmasının Muhtemel Sebepleri”.  Kelam Araştırmaları, 13/1: 167-189.
CR  - Huşeym, Ali Fehmi. el-Cübbâîyyan: Ebû Ali ve Ebû Haşim. Trablus: el-Câmi’atü’l-Lîbiyye, trz.
CR  - İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasan b. Hibbetullah ed-Dımaşkî. Tebyînü kizbi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-İmâmi’l-Eş’arî. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2010.
CR  - İbn Ebî Usaybiâ, Muvaffaküddin Ebü’l-Abbâs Ahmed b. el-Kâsım el-Hazercî. ‘Uyûnü’l-enbâ fî tabakâti’l-etibbâ. Thk. Nizâr Rıdâ,Beyrut:  Mektebetü’l-Hayât, trz.
CR  - İbn Ebî Ya’lâ, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ebî Ya’lâ el-Ferrâ el-Bağdâdî. Tabakâtü’l-Henâbile. Thk. Abdurrahman b. Süleyman el-‘Üseymin. 3 Cilt.  Riyad: el-Emânetü’l-Amme, 1419.
CR  - İbn Ebi’l-Vefâ, Ebû Muhammed b. Adulkadir b. Muhammed el-Karşî el-Hanefî. el-Cevâhirü’l-mudîe fî tabakâti’l-Hanefiyye. Thk. Abdülfettah Muhammed el-Huluv, Cîze: Daru Hecer, 1993.
CR  - İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan el-İsfehânî. Te’vîlü’l-ahbâri’l-Müteşâbih/Müşkilü’l-hadîs. Thk. Daniel Gimaret, Dımaşk: el-Ma’hedü’l-Frensî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti bi Dımaşk, 2003.
CR  - İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan el-İsfehânî. Mücerredü makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, Thk. Ahmed Abdurrahim Sâyih, Kahire: Mektebetü’s-Sakafeti’d-Diniyye,  2005.
CR  - İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-âyân ve enbâu ebnâi’z-zemân. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, trz.
CR  - İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim el-Mervezî. Kitâbü’l-Meârif. Thk. Servet Ukkâşe, Kahire: Daru’l-Meârif, trz.
CR  - İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâkûb İshak el-Verrâk. el-Fihrist. Beyrut: Daru’l-Marife, trz.
CR  - İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
CR  - İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhalim b. Abdusselam. Mecmû’atü’l-fetâvâ. Thk. Amir el-Cezzar-Enver el-Baz. 37 Cilt. Mısır: Daru’l-Vefa, 2005.
CR  - İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvâhid eş-Şeybânî.  el-Kâmil fi’t-târih, Thk. Şeyh Halil Me’mun. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife,2002.
CR  - İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya b. el-Murtazâ. Bâbu zikri’l-Mu’tezile min kitâb el-Münye ve’l-emel. Thk. Toma Arnold, Haydarabad: y.y., 1316.
CR  - İmâre, Muhammed. Müslimûne süvvâr. Kahire: Darüş-Şurûk, 1988.
CR  - İmâre, Muhammed. es-Selefiyye. Tunus: Daru’l-Ma’arif li’t-Tibâ’e ve’n-Neşr, trz.
CR  - İmâre, Muhammed. Teyârâtü’l-fikri’l-İslâmî. Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2008.
CR  - İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer İmâdüddin Şehfûr. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzu firaki’n-nâciyeti ‘ani’l-firaki’l-hâlikin. Thk. Kemal Yusuf el-Hût, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
CR  - İsnevî, Cemalüddin Abdurrahim b. Hasan eş-Şâfiî. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi Minhâci’l-usûl. 4 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1343.
CR  - Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
CR  - Keskin, Mehmet. Eş’arîliğin Teşekkül Süreci “el-Eş’arî Dönemi”. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
CR  - Kutlu, Sönmez. “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”. GÜÇİFD, 1/1: 168-210.
CR  - Mağzâvî, Mustafa, Devru’l-amili’s-siyâsî fî intişâri’l-mezhebi’l-Eş’arî, Cezayir: Câmi’atü’l-Cezâir, 2008.
CR  - Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Mahmud es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevhid. Thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Beyrut: Daru Sadır, 2010.
CR  - Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. 2 Cilt.  Kahire: Daru’l-Meârif, trz.
CR  - Nizamülmülk et-Tûsî. Siyâsetnâme. Çev. Yusuf Bekkâr, Amman: Mektebetü’l-Üsreti’l-Ürdüniyye, 2012.
CR  - Râvendî, Ebû Bekir Necmüddin Muhammed b. Ali b. Süleyman. Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr fî târîhi’d-devleti’s-Selcûkiyye. Çev. İbrahim Emin eş-Şevâribî-Abdünnaim Muhammed Hasaneyn-Fuad Abdülmu’ti es-Seyyâd, Kahire: el-Meclisü’l-A’la li’s-Sakâfe, 2005.
CR  - Safedî, Salahuddin Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnavût-Türkî Mustafa. 29 Cilt.  Beyrut: Daru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
CR  - Subkî, Tâcüddin Ebû Nasr b. Ali b. Abdülvehhab b. Abdülkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmud Muhammed et-Tennâhî-Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, trz.
CR  - Süt, Abdunnasır. İslam Düşüncesinde İlk Muhalifler Ma’bed el-Cühenî ve Gaylân ed-Dımaşkî. Ankara: Fecir Yayınları, 2014.
CR  - Şehristânî, Ebû’l- Feth Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Kisrâ b. Salih Ali, Beyrut: Müessesetü’Ririsâle, 2011.
CR  - Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Tarihu’t-Taberî. 6 Cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
CR  - Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Küllâb”. DİA, 20:156-157, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
CR  - Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Düvelü’l-İslâm. Thk. Hasan İsmail Merve. 2 Cilt.  Beyrut: Daru Sadır, 1999.
CR  - Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-‘İber fî haberi men gaber. Thk. Ebû Hâcer Muhammed Saîd. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
CR  - Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lami’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnavut-Muhammed Naim el-‘Arkûsî. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1982.
CR  - Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1990.
UR  - https://dergipark.org.tr/tr/pub/buifd/issue//451318
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/519979
ER  -