TY  - JOUR
T1  - Hint padişahının hizmetinde bulunmuş Edirneli hekim Meḥmed bin Aḥmed bin İbrāhīm bin Ḥasan ve Burʾu’s-sāʿa’nın Türkçe çevirisine katkıları
TT  - Physician Meḥmed bin Aḥmed bin İbrāhīm bin Ḥasan of Edirne who was at the service of the Indian Sultan and his contributions to Turkish translation of Burʾ al-sāʿa
AU  - Aciduman, Ahmet
PY  - 2019
DA  - January
DO  - 10.31020/mutftd.489392
JF  - Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi
PB  - Mersin Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1309-8004
SP  - 115
EP  - 143
VL  - 9
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Bu çalışmada, Edirneli hekim Meḥmed bin Aḥmed bin İbrāḥīm bin Ḥasan’ın hayatı veeserleri ele alınmış ve Türkçe çevirisini yaparken Rāzī’nin Burʾuʾs-sāʿa adlı eserine yaptığıkatkıları değerlendirilmiştir. Tercüme-iBurʾu’s-sāʿa’nın Hacı Mahmud Efendi, nr. 5569 nüshasında Rāzī’nin Arapçametninin kırmızı, Türkçe çevirisinin siyah mürekkeple ve her ikisinin de harekeliolarak yazıldığı, Meḥmed bin Aḥmed’in eserin bölümlerinin çevirisini yaparken, bazenasıl metnin öncesinde, bazen de asıl metnin sonrasında, çeviriye eklemelerdebulunmuş olduğu görülmektedir. Çeviri metinde bölümlerin başlıkları Arapçaolarak kırmızı mürekkeple yazılmış, Türkçe başlıklar da hemen sonra ve siyahmürekkeple yazılarak bildirilmiştir. Rāzī’nin Burʾu’s-sāʿa’yı düzenlerken hastalıkların etiyolojisine fazlagirmediği, sıklıkla hastalığın tedavisini hızla gerçekleştirebilecek tedaviönerilerini sunduğu görülmektedir. Meḥmed bin Aḥmed, Rāẓī’nin yazdıklarınıyaptığı çeviride aynen korumuş ve Türkçeye çevirmiş, büyük olasılıkla eserdenoksan olduğunu düşündüğü yerlerde, bazen hastalıkların tanımını, bazenetiyolojilerini, bazen ayırıcı tanılarını, bazen bunların hepsini açıklayankatkılarını, az da olsa koruyucu hekimlikle ilgili bazı önerilerini sıklıklaher bölümün başına, bazen de çevirisini yaptığı metin içerisinde gerekligördüğü yerlere eklemiş, Rāzī’nin verdiği tedavilere ek olarak bazı tedaviönerileri de sunmuştur. Meḥmed bin Aḥmed’in esere yaptığı katkıların humoralpatoloji teorisi çerçevesinde yapıldığı açık olarak görülmektedir.
KW  - Rāzī
KW  - Meḥmed b. Aḥmed
KW  - Tercüme-i Burʾu’s-sāʿa
N2  - The life and works of Meḥmedbin Aḥmed bin İbrāḥīm bin Ḥasan of Edirne and his contributions to Rhazes’s Burʾuʾs-sāʿa while translating it intoTurkish were determined. It can be seen that Rhazes’ Arabic text was written inred and the Turkish translation was in black color and both with vowel mark inthe copy named Hacı Mahmud Efendi, nr. 5569 of Tarjama Burʾ al-sāʿa. In the translation Meḥmed bin Aḥmed madeadditions sometimes before and sometimes after the main text. Arabic titles inthe translated text was written in red, and Turkish titles were in black rightafter them. It is found that in Burʾ al-sāʿaRhazes had not mentioned much about the etiology of diseases, but sometreatment offers to cure the diseases rapidly. Meḥmed bin Aḥmed kept Rhazes’stext the same in the Turkish translation but added sometimes diseasedefinitions, etiologies, differential diagnoses, additions explaining these, afew recommendations regarding preventive medicine mostly to the beginning ofeach chapter and occasionally into the text as necessary, most probably as hethought them deficient. He also proposed additional treatments to Rhazes’s. Itis clear that his contributions to the work were made within the humoralpathology framework.
CR  - 1.	Bursalı Mehmed Tahir. ʿOsmanlı Müʾellifleri. İstanbul: Matbaʿa-i ʿĀmire; 1342. p:234.
CR  - 2.	Adıvar AA. Osmanlı Türklerinde İlim. 6. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi; 2000. pp:157-8.
CR  - 3.	Meḥmed bin Aḥmed bin İbrāhīm bin Ḥasan. Kāmūsü’l-etıbbā ve nāmūsü’l-elibbā. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa Koleksiyonu, Nr. 2012.
CR  - 4.	Meḥmed bin Aḥmed bin İbrāhīm bin Ḥasan. Muʿālecāt-ı İbn-i Bayṭār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hamidiye Koleksiyonu, Nr. 1016.
CR  - 5.	İhsanoğlu E, editör. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, I. Cilt (Hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA); 2008. pp:288-93.
CR  - 6.	Meḥmed bin Aḥmed. Tercümeʾi Burʾı’s-sāʿa. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, Nr. 5569.
CR  - 7.	Özcan A. Şah Cihan (ö. 1076/1666) Babürlü hükümdarı (1628-1658). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 2010. pp:251-2.
CR  - 8.	Şehsuvaroğlu BN, Demirhan-Erdemir A, Cantay-Güreşsever G. Türk Tıp Tarihi. Bursa: Taş Kitapçılık-Yayıncılık; 1984. p:103.
CR  - 9.	Kâhya E, Erdemir AD. Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000. p:177.
CR  - 10.	Ağırakça A. İslâm Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar]. İstanbul: Çağdaş Basın Yayın Ltd. Şti.; 2004. p:154.
CR  - 11.	Bayat AH. Tıp Tarihi. 1. Baskı. İzmir: Sade Matbaa, 2003. pp:98-100,193.
CR  - 12.	Meḥmed bin Aḥmed. Tercemeʾ-i muḫtaṣar-ı müfīd fī ʿilmi’ṭ-ṭıbb. Ankara: Türk Dil Kurumu, Nr. A 393.
CR  - 13.	Acıduman A, Şems Ş. Ebû bekr Zekeriyyâ er-Râzî (865-925) ve yaklaşık 1000 yıl önce yazılmış bir “acil el kitabı”: Bur’u’s-sâa (Bir saat içinde tedavi). Türkiye Klinikleri J Med Ethics 2009;17(1):6-16.
CR  - 14.	Acıduman A, İlgili Ö. Erken dönem Türkçe tıp yazmalarından Hacı Paşa’nın (Celalüddin Hızır) Teshîl adlı eserinde çocuk sağlığı ve hastalıkları üzerine bir ön çalışma. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2011;54(4):231-43.
CR  - 15.	Ünver AS. İbni Sina’nın kan alınacak damarlar risalesi. Tedavi Kliniği ve Laboratuvarı Dergisi 1937;7:36-50.
CR  - 16.	Celālüddin Hızır (Hacı Paşa). Müntahab-ı Şifâ I, Giriş-Metin (Hazırlayan: Zafer Önler). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1990. pp:42-3.
CR  - 17.	Arda B. Tıp tarihi konularına giriş. In: Arda B, Oğuz Y, Şahinoğlu Pelin S. Deontoloji (Genişletilmiş 2. Baskı). Ankara: Antıp A.Ş.; 1999. pp:94-5.
UR  - https://doi.org/10.31020/mutftd.489392
L1  - http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/634069
ER  -