@article{article_493779, title={KARAKALPAKÇADA ETTİRGEN ÇATI EKİ -t ÜZERİNE}, journal={Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD)}, volume={2}, pages={102–108}, year={2018}, author={Sırtı, Ezgi}, keywords={Çatı,Ettirgenlik,-t eki,Karakalpakça}, abstract={<p class="MsoNormal" style="margin-bottom:.0001pt;text-align:justify;text-indent:35.4pt;line-height:normal;"> <span style="font-family:’Times New Roman’, serif;">Türkçenin
gramerinde fiillerin ilgili oldukları isimlerle ilişkisini belirlemek üzere bir
kategori oluşturan -ş-; -l-; -n- ekli gövdeleri, anlam bakımından fiillerde
çatı başlığı altında ele alınmaktadır. Eski Türkçeden beri canlı bir kullanımı
olan –t ekiyle meydana getirilen fiil çatısı da ettirgen ( <i>faktitif </i>) ve oldurgan ( <i>causatif </i>)
işlevleriyle belirmektedir: akıt-, taşıt-, oynat- vb. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="margin-bottom:.0001pt;text-align:justify;text-indent:35.4pt;line-height:normal;"> <span style="font-family:’Times New Roman’, serif;">Bu
-t ekinin zaten ettirgen ve oldurgan gövdeler üzerine -Ir-t veya -DIr-t-
biçiminde biriktiği de gözlenmektedir: kaç-ır-t, bit-ir-t- veya bildir-t-,
aç-tır-t- vb. Türkçe <i>oynattır </i>- veya <i>beklettir </i>- gibi açık heceyle biten fiil
gövdelerinde ise biriken ek dizisinin -t-DIr- biçiminde farklı olduğu da
açıktır. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="margin-bottom:.0001pt;text-align:justify;text-indent:35.4pt;line-height:normal;"> <span style="font-family:’Times New Roman’, serif;">Türkiye
Türkçesinde genel gramerler dışında bazı monografilerle de bu sorun işlene
gelmektedir. Bunların yanı sıra Genel Türk Dilinin Kıpçak sahasına ait bir yazı
dili olan Karakalpakçada -t ettirgen gövdesi ise dikkat çekici özellikler
taşımaktadır: Tek heceli <u> </u> <i>ürkit- </i>“korkutmak,
ürkütmek” <i> </i>gibi <i> </i>fiillerde; çok heceli <i>balpayt- </i>(< <i>balpay- </i>) “yatıştırmak,
teskin etmek”; <i>antalat- </i>(< <i>antala- </i>) “mecbur etmek, zorlamak” <i>baykat- </i>(< <i>bayka </i>-) “uyarmak”; <i>sanat- </i>(< <i>sana </i>-) “saydırmak” gibi fiillerde
ettirgenlik morfemi <i>-t </i>’nin Karakalpakçada
da Genel Türkçedeki kurallar doğrultusunda yapıma hizmet ettiği görülmektedir. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="margin-bottom:.0001pt;text-align:justify;text-indent:35.4pt;line-height:normal;"> <span style="font-family:’Times New Roman’, serif;">Ancak
Kkalp. <b> </b> <i>dizilt- </i>( < <i>dizil- </i>)
“bir sıraya koymak” ve <i>jetilt- </i>(< <i>jetil- </i>) “varmak, yetişmek” gibi edilgen
gövdelerdeki ve <b> </b> <i>alda-n-t- </i>“birini aldatmak, kafa karıştırmak; birini
sakinleştirmek”; <i>alk-ın-t- </i>“tüketmek;
nefessiz bırakmak; heyecanlandırmak” gibi dönüşlü gövdelerdeki -t- ettirgen eki
Karakalpak söz varlığında çok dikkat çekici kullanımlar olarak ortaya
çıkmaktadır. </span> </p> <p> </p>}, number={2}, publisher={Ahmet BURAN}