TY  - JOUR
T1  - KARAKALPAKÇADA ETTİRGEN ÇATI EKİ -t ÜZERİNE
AU  - Sırtı, Ezgi
PY  - 2018
DA  - December
JF  - Uluslararası Türk  Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD)
JO  - TÜRKLAD
PB  - Ahmet BURAN
WT  - DergiPark
SN  - 2587-1293
SP  - 102
EP  - 108
VL  - 2
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Türkçeningramerinde fiillerin ilgili oldukları isimlerle ilişkisini belirlemek üzere birkategori oluşturan -ş-; -l-; -n- ekli gövdeleri, anlam bakımından fiillerdeçatı başlığı altında ele alınmaktadır. Eski Türkçeden beri canlı bir kullanımıolan –t ekiyle meydana getirilen fiil çatısı da ettirgen (faktitif) ve oldurgan (causatif)işlevleriyle belirmektedir: akıt-, taşıt-, oynat- vb.Bu-t ekinin zaten ettirgen ve oldurgan gövdeler üzerine -Ir-t veya -DIr-t-biçiminde biriktiği de gözlenmektedir: kaç-ır-t, bit-ir-t- veya bildir-t-,aç-tır-t- vb. Türkçe oynattır- veya beklettir- gibi açık heceyle biten fiilgövdelerinde ise biriken ek dizisinin -t-DIr- biçiminde farklı olduğu daaçıktır. TürkiyeTürkçesinde genel gramerler dışında bazı monografilerle de bu sorun işlenegelmektedir. Bunların yanı sıra Genel Türk Dilinin Kıpçak sahasına ait bir yazıdili olan Karakalpakçada -t ettirgen gövdesi ise dikkat çekici özelliklertaşımaktadır: Tek heceli ürkit- “korkutmak,ürkütmek” gibi fiillerde; çok heceli balpayt-(< balpay-) “yatıştırmak,teskin etmek”; antalat- (< antala-) “mecbur etmek, zorlamak” baykat- (< bayka-) “uyarmak”; sanat- (<sana-) “saydırmak” gibi fiillerdeettirgenlik morfemi -t’nin Karakalpakçadada Genel Türkçedeki kurallar doğrultusunda yapıma hizmet ettiği görülmektedir.AncakKkalp. dizilt- ( < dizil-)“bir sıraya koymak” ve jetilt- (< jetil-) “varmak, yetişmek” gibi edilgengövdelerdeki ve alda-n-t- “birini aldatmak, kafa karıştırmak; birinisakinleştirmek”; alk-ın-t- “tüketmek;nefessiz bırakmak; heyecanlandırmak” gibi dönüşlü gövdelerdeki -t- ettirgen ekiKarakalpak söz varlığında çok dikkat çekici kullanımlar olarak ortayaçıkmaktadır.
KW  - Çatı
KW  - Ettirgenlik
KW  - -t eki
KW  - Karakalpakça
CR  - Banguoğlu T. (2007) Türkçenin Grameri, 8. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları 528.
CR  - Baskakov N. A. (1952) Karakalpakskiy yazık II Fonetika i Morfologiya. Moskva: NAUK.
CR  - Baytursınov A. (2013) Kazak til biliminiñ mèseleleri. (Kurastırganı: G. Enes) Almatı: Abzal-Ay Baspası.
CR  - Demircan Ö. (2003), Türk Dilinde Çatı, 1. Baskı, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
CR  - Deny J. (2012) Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) Çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
CR  - Eker S. (2003) Çağdaş Türk Dili, İstanbul: Grafiker Yayınları.
CR  - Ergin M. (1986) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
CR  - Gencan T. N. (1979) Dilbilgisi, 4. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
CR  - Gülsevin G. (1998) “Çatı Ekleri Üzerinde Kullanılabilen Ekler”, İlmî Araştırmalar. İstanbul.
CR  - Kara F. (2016) “Oldurganlık ve Ettirgenlik Çatı Eklerinin İşlevleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5 (3), s. 1204-1215.
CR  - Kerimoğlu C. (2009) “Türkiye Türkçesinde Ettirgenlik”, Journal of Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History, 4/8, s.1734-1745.
CR  - Kononov A. N. (1956) Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad: “Akademiya NAUK SSSR”, s. 569
CR  - Korkmaz Z. (2007) Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-. Ankara: TDK Yay.
CR  - KRS : Karakalpaksko-russkiy slovar’ (1958) Red. N. A. Baskakov, Moskva: Gosudarstvennoe izdatel’stvo inostrannıh i natsional’nıh slovarey
CR  - KS bk. Yudahin K. K. (2011)
CR  - KTS Kazak Tilinin Birtomdık Ülken Tüsindirme Sözdigi (2013) Red. N. Veli, Ş. Kurmanbayulı, M. Malbakov vd. Almatı: Devir Baspası.
CR  - Lyons J. (1983) Kuramsal Dilbilimine Giriş (Türkçesi: Ahmet Kocaman), Ankara: TDK 512.
CR  - Mansuroğlu M. (1960) "Türkiye Türkçesinde Söz Yapımı Üzerinde Notlar", İÜ. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, X., 5-24.
CR  - Musaoğlu M. (2008). “Türkçede Çatı”, Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 207-234.
CR  - Nasırov D. S. vd. (1981) Ḫezirgi Ḳaraḳalpaḳ Tili, Morfologiya. Nökis: Ḳaraḳalpaḳstan Baspası.
CR  - Németh G. (1916) Türkische Grammatik, Berlin: Göschen 771.
CR  - Öner M. (1998) Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK 703.
CR  - Oralbay N. (2002) Ḳazaḳ Tiliniñ Sözjasamı, Almatı.
CR  - Tuna O. N. (1986) “Türkçede Transitive-Causative ‘Geçişli-Ettirgen’ Fiiller ve Bunlarla İlgili Morfoloji ve Öğretim Meselelerinin Çözümü”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (XXIV-XXV’den ayrı basım). İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
CR  - Uygur C. V. (2007) Karakalpak Türkçesi, Türk lehçeleri Grameri (Ed. A. B. Ercilasun) Ankara: Akçağ, 543.-622.
CR  - Uygur C. V. (2010) Karakalpak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kriter Yayın.
CR  - Yudahin K. K. (2011) Kırgız Sözlüğü. Çev. Abdullah Taymas (Birleştirilmiş 1. Baskı), Ankara: TDK 93.
CR  - Zekiev M. Z. vd. (2002) Tatar Grammatikası, Öç Tomda, Morfologiya II Tom, Meskev-Kazan.
UR  - https://dergipark.org.tr/tr/pub/turklad/issue//493779
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/600886
ER  -