@article{article_508797, title={Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci}, journal={Cumhuriyet İlahiyat Dergisi}, volume={23}, pages={53–71}, year={2019}, DOI={10.18505/cuid.508797}, author={Kartaloğlu, Habib}, keywords={İmâmiyye,Gaybet,Fakîh,Cuma Namazı,Ḫumus,İslam Mezhepleri Tarihi,Şerîf el-Murtażâ}, abstract={<p class="MsoNormal" style="text-align:justify;margin:3pt 0cm;text-indent:0cm;"> <span style="font-size:9pt;font-family:’Gentium Plus’;">İmâmiyye, nass ve tayin merkezli bir imamet nazariyesi inşa etmekte ve
imamın dinî ve dünyevî bütün yetkileri kendisinde toplayan kişi olduğunu kabul
etmektedir. İmâmın yetkileri arasında ḥadleri uygulamak, zekât ve ḫumusu
toplamak, adaleti sağlamak ve cihad ilan etmek gibi dinî, sosyal ve siyasî
görevler bulunmaktadır. İmâma ait bu görevlerin yerine getirilebilmesi için
bizzat imamın veya nâibinin işin başında olması gerekir. İmâmla irtibatın
tamamen kesildiği gaybet-i kübrâ’nın (329/941---) başlamasıyla İmâmiyye
taraftarları, imamın varlığıyla irtibatlandırılan bu görev ve yetkilerin yerine
getirilip getirilemeyeceği meselesinde bir belirsizlik yaşamışlardır. Şiî
ulemâ, bu kargaşa ortamında oluşan boşluğu doldurmak ve toplum içerisindeki
muhtemel dağılmaları önlemek amacıyla faaliyet alanlarını genişleterek imamın
görevlerini üstlenmeye başlamışlardır. Başlangıç itibariyle dinî alanla sınırlı
olan bu yetki devrinin kapsamı, süreç içerisinde tedrîcen genişletilmiştir.
Uzun bir zamanı kapsayan bu yetki devrinin belirli dönemler halinde ele
alınması gerekir. Bu çalışmada konu, hicrî beşinci asırda yaşayan âlimler
ekseninde ele alınmaktadır. Makalede Şeyḫ Müfîd sonrası dönemde Uṣûlî
düşüncenin sistemleşmesinde pay sahibi olan âlimlerin, fakîhin otoritesinin
genişletilmesi veya daraltılması problemi bağlamında imamın yetkileri
dâhilindeki konuları nasıl ele aldığı ortaya konulmaktadır. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="text-align:justify;margin:3pt 0cm;text-indent:0cm;"> <b> <span style="font-size:9pt;font-family:’Gentium Plus’;">Özet: </span> </b> <span style="font-size:9pt;font-family:’Gentium Plus’;">Hz. Peygamber’den sonra
Müslümanların siyaseten farklılaşmalarına yol açan imâmet/ḫilafet meselesinde
İmâmiyye, nass ve tayini esas alan bir imâmet nazariyesi inşa etmektedir. Bu
nazariye’ye göre nass ve tayin dışında ismet, ilim, şecaat, efdâliyet gibi
şahsî niteliklerin bulunması gereken imamlar, Hz. Ali, Hasan, Hüseyin ve
Hüseyin’in neslinden gelen dokuz kişidir. Hz. Peygamber’den sonra onun yerine
geçen imam, dinî ve siyasî bütün yetkilerin kendisinde toplanan kişidir. İmâmın
görevleri arasında ḥadleri uygulamak, zekât ve ḫumusu toplamak, adaleti
sağlamak ve cihad ilan etmek gibi görevler bulunmaktadır. İmâmiyye’ye göre bu görev
ve yetkilerin yerine getirilebilmesi için toplum üzerinde mutlak otorite sahibi
imâmın veya onun tarafından atanan kişinin bizzat işin başında olması gerekir. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="text-align:justify;margin:3pt 0cm;text-indent:0cm;"> <span style="font-size:9pt;font-family:’Gentium Plus’;">On ikinci imâmın gâib olduğunu ve bir gün dönerek yeryüzünde adaleti
yeniden tesis edeceğini kabul eden İmâmiyye taraftarları, gaybet döneminde
itikâdi meseleler yanı sıra bizzat imâmın varlığı ile irtibatlandırılan
konuların çözümünde çeşitli sorunlarla yüzleşmek zorunda kaldılar. Özellikle de
imâmla irtibatın tamamen kesildiği gaybet-i kübrâ (329/941---) döneminde
İmâmiyye mensupları, imâmın varlığıyla irtibatlandırılan görevlerin yerine
getirilmesinde bir belirsizlik yaşadı. Mezhep mensuplarının belirsizlik ve kaos
yaşamalarındaki muhtemel sebep, gaybet döneminde imâma ait görev ve yetkilerin
nasıl yerine getirileceğine dair bir haberin olmamasıdır. Her ne kadar ḫumus
özelinde ifade etmiş olsa da Şeyḫ Müfîd bu hususa dikkat çekmektedir. </span> </p> <p> </p> <p class="MsoNormal" style="text-align:justify;margin:3pt 0cm;text-indent:0cm;"> <span style="font-size:9pt;font-family:’Gentium Plus’;">Şiî ulemâ, bu belirsizlik ortamında oluşan boşluğu doldurmak ve toplum
içerisindeki muhtemel dağılmaları önlemek amacıyla ön plana çıkmışlardır.
Onlar, on ikinci imâmdan gelen bir tevḳi‘ye atıfta bulunarak toplum üzerindeki
etkinlik alanlarını genişletmişler ve imâmın yokluğunda ona ait görevlerin
kendileri tarafından yerine getirilebileceğini iddia etmektedirler. Başlangıç
itibariyle dinî alanla sınırlı olan bu yetki devrinin kapsamı, bazı âlimlerim
katkılarıyla tedrîcen genişletildi. <i>“Velâyet-i fakîh” </i> teorisinin
uygulanmasıyla da en geniş boyuta ulaştı. Günümüze kadar devam eden bu uzun
zaman diliminde Şerîf el-Murtażâ ve öğrencilerin yaşadığı dönem, günümüze kadar
devam eden bu sürecin başlangıç dönemi olarak nitelendirilmesi mümkündür. Şerîf
el-Murtażâ ve öğrencilerinin yaşadığı hicrî beşinci asırda, imâma ait
yetkilerin ulemâ tarafından üstlenilmesi daha çok dinî alanla sınırlıdır. Bu
makalede Şeyḫ Müfîd sonrası dönemde Uṣûlî düşün}, number={1}, publisher={Sivas Cumhuriyet Üniversitesi}