TY  - JOUR
T1  - TURFAN BÖLGESİNDEKİ ESKİ UYGUR YER ADLARI
TT  - Old Uigur Toponyms of the Turfan Oases
AU  - Matsuı, Dai
AU  - Karaman, Ahmet
PY  - 2019
DA  - March
JF  - Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi
PB  - Türk Dil Kurumu
WT  - DergiPark
SN  - 1301-0077
SP  - 149
EP  - 175
IS  - 47
LA  - tr
AB  - Turfan toplumunun modern çağlar öncesindeki tarihsel analizininyapılabilmesi için, Turfan metinlerinde geçip herkesin üzerinde mutabıkkaldığı çeşitli dillerdeki yer adlarının tanımlanması vazgeçilmezdir. TarihîÇin kaynaklarına göre, MS 640 yılında, Tang Hanedanı tarafından işgaledildiğinde, Qu (麴) Ailesinin Goachang (高昌) Krallığı hâkimiyetindekiTurfan Havzası’nda “yirmi iki şehir” bulunmaktadır. Söz konusu “yirmiiki şehir”in adlarından sadece birkaç tanesi kronolojik olarak yazılmışolan Çin tarihleri ile Çince Turfan el yazmalarında olduğu gibidir. Turfanaraştırmacıları, bu şehirleri tanımlamak için, Çin kaynaklarındaki Mingve Qing hanedanlarına ait kayıtlarda geçen yer adlarıyla bugünkü Uygurkayıtlarında geçenleri karşılaştırarak bir dizi tarihî - coğrafik araştırmayürütmektedir. 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Turfan havzasındaBatı Uygur Krallığı’nın hâkimiyeti söz konusu idi. Eski Maniheist Uygurmetinlerinden birine göre, bu krallığın hâkimiyet alanında “Koço ulusununyirmi iki şehri” bulunmaktaydı. (koço ulus ikii otuz balık). Bölge13. yüzyılın ilk yarısında Cengiz’in Moğol İmparatorluğu’nun hâkimiyetialtına girdikten sonra, iduq-qut unvanlı Uygur kralı tarafından yönetilenşehirlerin sayısı bir zamanlar yirmi dört olarak anılmaktaydı. 9. - 14.yüzyıllar arasındaki eski Uygur metinlerinde bugünkü Uygur yer adlarınıtespit edebiliriz. Bu yazıda söz konusu şehirlerden, Çïqtïn, Puçang, Soim,Qongsïr (Qongḍsïr), Limçin, Singging (Singing), Nižüng (Nişüng ~ Lişüng),Nampï (Lampï) ve Yimşi (Yemşi) şehirleri incelenmiştir.
KW  - Turfan Havzası
KW  - eski Uygur yer adları
KW  - eski Uygurca
KW  - yer adları
N2  - For the historical analysis of the pre-modern Turfan society, it is anindispensable task to identify the toponyms attested in the Turfan texts invarious languages. According to the Chinese historical sources, “twenty-two cities” existed in the Turfan Basin under the ( 高昌 ) GaochangKingdom of ( 麴 ) Qu Family in 640 CE, when it was conquered by theTang dynasty. Several names of the “twenty-two cities” are recorded inthe Chinese chronicles as well as in the Turfan Chinese manuscripts, andTurfan scholars have conducted a series of geo-historical surveys to identifythem in comparison with the toponyms in the Chinese records of theMing and Qing dynasties and the modern Uigur ones. Since the latter halfof the 9th century the Turfan Basin was brought under the direct rule ofthe West-Uigur Kingdom, whose dominion was designated also as “twenty-two cities of the nation of Qočo” (qočo ulus ikii otuz baliq) in one ofthe Old Uigur Manichaean texts: After their submission to the ČinggisidMongol Empire at the early 13th century, the number of the cities ruledby the Uigur king iduq-qut is once mentioned as twenty-four. Among theOld Uigur texts from the 9th–14th centuries, we can find the toponymsidentified to the modern Turfan oases. In this article, the cities of Çïqtïn,Puçang, Soim, Qongsïr (Qongḍsïr), Limçin, Singging (Singing), Nižüng(Nişüng ~ Lişüng), Nampï (Lampï) and Yimşi (Yemşi) were examined.
CR  - Abe, T. 安部健夫 (1955). 西ウイグル國史の研究 Historical Study of the West Uighur
Kingdom. Kyoto.
CR  - Arakawa, M. 荒川正晴 (1986). “麴氏高昌國の郡縣制の性格をめぐって [On the
Character of the Chun-hsien System in the Kingdom of Kao-ch’ang under the Rule of
the Ch’u Familiy]”. 史學雜誌 Shigaku zasshi 95-3, 37-74.
CR  - Arakawa, M. 荒川正晴 (1997). “唐代トゥルファン高昌城周邊の水利開發と非漢
人住民 [Development of Irrigation and Non-Chinese Population around the city of
Gaochang in Turfan Basin under Tang Rule]”. T. Moriyasu (ed.), 近世・近代中國 および周邊地域における諸民族の移動と地域開發 Migration of Peoples and
Community Development in Pre-modern and Modern China and in Surrounding
Areas, Osaka: 1-48.
CR  - Bailey, H. W. (1982). The Culture of the Sakas in Ancient Iranian Khotan. New York.
BT VIII = (1977). Kara, G. / Zieme, P. Die uigurische Übersetzungen des Guruyogas
“Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmaṃgīti (Berliner Turfantexte
VIII). Berlin.
CR  - BT XIII = (1985). Zieme, P. Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren (Berliner
Turfantexte XIII). Berlin.
CR  - BT XVI = (1993). Cerensodnom, D. / Taube, M. Die Mongolica der Berliner Turfansammlung
(Berliner Turfantexte XVI). Berlin.
CR  - Cen, Z. 岑仲勉 (1945). 吐魯番一帶漢回地名對證 “[Identification of the Chinese and
Uigur Toponyms in the Turfan Region]”. 中央研究院歴史語言集刊 Zhongyang yanjiuyuan
lishi yuyuan jikan 12.
CR  - Cen, Z. 岑仲勉 (1962). 中外史地考證 Zhongwai shidi kaozheng, Vol. II, Beijing.
Chen, G. 陳國燦 / Liu, Y. 劉永増 (1997). 日本寧樂美術館藏吐魯番文書 Turfan
Manuscripts Preserved at Neiraku Museum, Japonya. Beijing.
CR  - Chotscho = (1913). Le Coq, A von. Chotscho. Berlin.
CR  - Clark, L. V. (1975a). Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th–
14th cc.). Indiana Üniversitesi Doktora Tezi.
CR  - Clark, L. V. (1975b). “On a Mongol Decree of Yisün Temür (1339)”. Central Asiatic
Journal 19-3, 194-198.
UR  - http://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue//569010
L1  - http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/721477
ER  -