TY  - JOUR
T1  - Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri
TT  - Nature and Functions of the Structure of “-AdUrGAn” in the Recent Chagatai Turkish
AU  - Eker, Ümit
PY  - 2019
DA  - September
DO  - 10.15869/itobiad.577396
JF  - İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi
JO  - itobiad
PB  - Mustafa Süleyman ÖZCAN
WT  - DergiPark
SN  - 2147-1185
SP  - 1666
EP  - 1687
VL  - 8
IS  - 3
LA  - tr
AB  - ÇağatayTürkçesinde genel olarak hareket ismi veya geçici sıfat yapma görevindekullanılan “-GAn” eki, müstakilkullanımının yanında son dönem Çağatay Türkçesinde zaman zaman “-AdUrGAn” şeklinde de görülebilmektedir.Yapı bu şekliyle eklendiği fiilde geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddetsürdüğünü ortaya koyar. Ekin genişleyerek “-AdUrGAn”şeklini almasında “-GAn” ekindekiişlev çeşitlenmeleri nedeniyle geniş zaman anlamının zayıflamasının önemlietkisi vardır. Yapıda, geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet devam ettiğiveya hâlen devam etmekte olduğu anlamını ortaya koymak için “-GAn” ekinin önüne “-AdUr” yapısı getirilmiş ve süreç içinde bu üç unsur kalıplaşmıştır.İlk kez klasik öncesi, yoğunluklu olarak da klasik sonrası devir ÇağatayTürkçesi döneminde kullanılan yapı, yalnız başına ve geniş zamana bağlı birhareket gösteren geçici bir isim olarak kullanılabildiği gibi iyelik, çokluk veisim çekimi eklerini de alabilmekte, yüklem olarak da kullanılabilmektedir. “-AdUrGAn” yapısının yerini Çağatay Türkçesininardılı Özbek Türkçesinde “-(ä)yåtgän”ve “-(ä)digän” / “-(y)digän” / “-(ä)dirgän” biçimleri almıştır.
KW  - Çağatay Türkçesi
KW  - Son Dönem Çağatay Türkçesi
KW  - “-AdUrGAn” Yapısı
KW  - Çağatayca
KW  - Sıfat-Fiil Eki
N2  - “-GAn” suffix which is generally used for making temporary adjectives or action nouns in Chagatai Turkish can occasionally be seen as “-AdUrGAn” in the recent Chagatai Turkish besides its distinct use. The structure reveals that the verbcontinues in the way it is suffixed in the verb for some time in the present /present continuous tense. Weakening of the meaning ofthe present tenseseriously affects shaping the suffix as “-AdUrGAn” by widening, due to functional diversifications inthe “-GAn”suffix. “-AdUr” structure is added before the “-GAn” suffix to show that the verb had continued or continues in the present / present continuous tense for some time and these three factors have become stereotyped within the process. The structure that was firstly used in the preclassical Chagatai Turkishperiod and intensely in the postclassical Chagatai Turkish periodcan be used either as a temporary noun showing an action alone and based on the present time or a predicatetaking possessive,plural and inflexional suffixes. The structure of “-AdUrGAn” has been replaced by the forms of “-(ä)yåtgän” and “-(ä)digän”/ “-(y)digän” / “-(ä)dirgän” in the Uzbek Turkish, which is a successor of the ChagataiTurkish.
CR  - Abdurahmanov, G., Şukurov, Ş. (1973). Özbek Tilining Tarihiy Grammatikası. Taşkent: Okutuvçi Neşriyatı.__________, Mahmudov, K. (2008). Özbek Tilining Tarihiy Grammatikası Fonetika, Morfologiya ve Sistaksis. Taşkent: Özbekistan Feylesufları Milliy Cemiyeti Neşriyatı. Abdurahmanov, H., Rafiev, A., Şadmankulova, D. (1992). Özbek Tilining Ameliy Grammatikası. Taşkent: Okutuvçi Neşriyatı.Abduresulov, Y. (2009). Türkiy Tillerning Kıyasiy-Tarihiy Grammatikası. Taşkent: Özbekistan Respublikası Fenler Akademiyası Fen Neşriyatı.Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Demirci, Ü. Ö. (2016). Eski Türkçede Fiiller. İstanbul: Umuttepe Yayınları.Eckmann, J. (1988). “Çağataycada İsim-Fiiller”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1962. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 51-60.__________ (2017). Çağatayca El Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.Gabain, A. V. (1995). Eski Türkçenin Grameri (Çev: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.__________, Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.Hacıeminoğlu, N. (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.__________ (2003). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Kasapoğlu Çengel, H. (2007). “Kırgız Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 481-542. Kaşgarlı, S. M. (1992). Modern Uygur Türkçesi Grameri. İstanbul: Orkun Yayınları.Kononov, A. N. (1980). Grammatika Yazıka Tyurskih Runiçeskih Pamyatnikov. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.Korkmaz, Z. (2000). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları__________ (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Öztürk, R. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Polat, K. (2011). Hazırkı Zaman Uygur Tili Grammatikisi. Pekin: Milletler Neşriyatı.Schinkewitz, P. J. (1947). “Rabguzî Sentaksı”. Türk Dili Belleten (Seri 3, Sayı 8-9). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 3-123.Şaabdurahmanov, Ş., Hacıyev, A. P. (1975). Özbek Tili Grammatikası I Tam Morfologiya. Taşkent: Özbekistan SSR Fen Neşriyatı.Şukurov, Ş. (1976). Özbek Tilide Fe’l Zamanları Terakkıyatı. Taşkent: Özbekistan SSR Fen Neşriyatı.Taciyev, Y., Nazarova, N., Taciyeva, G. (2012). Özbek Tilidegi Ergeş Morfemalerning Semantik-Stilistik Hususiyetleri. Taşkent: Özbekistan Respublikası Aliy ve Orta Mahsus Ta’lim Vezirliği Yayınları. Tamir, F. (2007). “Kazak Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 429-480.Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Sanat Kitabevi Yayınları.Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Enderun Yayınları.Turgunbayev, C. (2004). Kırgız Türkçesinde Sıfat-Fiil Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Yıld
UR  - https://doi.org/10.15869/itobiad.577396
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/804814
ER  -