TY  - JOUR
T1  - KUR’ÂN'DAN EVRENSEL SOSYOLOJİK KANUNLAR ÇIKARMANIN İMKÂNI
TT  - Possibility to Obtain Universal Sociological Laws from the Qur'an
AU  - Ergün, Mehmet
PY  - 2019
DA  - December
DO  - 10.20486/imad.639036
JF  - İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
PB  - Kütahya Dumlupınar Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2149-0872
SP  - 161
EP  - 194
VL  - 4
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Kâinatta her şey gibi toplumlar da değişmektedir. İbnHaldûn’dan itibaren insanlar bu değişimin yönünü belirleyen kuralları öncedentespit etmek için çabalamaktadırlar. Batıda ancak 19. yüzyılda sosyolojiilminin ortaya çıkmasıyla birlikte toplumlarda görülen değişimleri açıklamayıamaçlayan teoriler öne sürülmüştür. Onlar bu teorileri belirlerken kutsalkitapları bir tarafa bırakarak kendi gözlemlerine ve tarihi verileredayanmışlardır.İslam dünyasında batıya göre daha erken dönemlerde geçmiştoplumlardan bahseden ayetler merkeze alınarak bütün toplumlar için geçerlievrenler yasaların tespit edilebilme ihtimali tartışılmıştır. Çünkü insanlar bukuralları tespit ettikleri ölçüde geleceklerine yön verebilecektir. Butartışmalarda “sünnet/sünnetullah” kavramları ön plana çıkmıştır. Bazı ilimadamları sünnetullah’ın toplumların hayat aşamalarıyla ilgili evrensel kanunlarolduğunu söylerken bazıları ise Kur’ân’ın bilgi değil hidayet amaçlıgönderilmiş bir kitap olmasından hareketle bu terimin daha çok günahkârtoplumların akıbetlerinden bahsettiğini ileri sürmektedir.Biz bu çalışmamızda Kur’ân’da toplumların tarihinden,onların geçirdikleri aşamalardan bahseden ayetler, özellikle de“sünnet/sünnetullah” kavramı ile toplumların kaderi arasındaki bağlantıyı vebireylerin toplumların geleceğini belirlemedeki etkilerini inceleyerek ilgiliayetlerden genel geçer sosyal kaideler çıkarmanın imkânı üzerinde duracağız.
KW  - Tefsir
KW  - Kur’an
KW  - Sünnetullah
KW  - Toplumbilim
KW  - Toplumsal Değişim
N2  - In the universe, like everything else, societies change.Since Ibn Khaldun, people have been trying to predetermine the rules thatdetermine the direction of this change. In the west, but The theories aimed at explainingthe changes seen in societies with the emergence of sociology in the 19thcentury have been proposed. In setting these theories, they relied on theirobservations and historical data, leaving the sacred books aside. In the Islamic world, in the earlier periods compared to thewest the verses referring to past societies were centered and the possibilityof determining the universes laws applicable to all societies was discussed.Because people will be able to shape their future as to the extent that theyhave been determined these rules. In these discussions, the concepts of “sunnah/ sunnatullah have come to the forefront. Some scholars say that sunnatullah isthe universal laws concerning the life stages of societies. The others claimthat the quran refers to the fate of sinful societies because it is a book sentfor guidance.In this study, we will emphasize the verses that mention thehistory of societies and their stages in the Qur'an, especially the possibilityof making general social rules from the relevant verses by examining theconnection between the concept of sunnah / sunnatullah and the fate.
CR  - Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu'cemü'l-müfehres li-elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerîm. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 1994.
CR  - Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 cilt, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
CR  - Aydın, Mehmet Sait. Din Felsefesi. 12. Baskı, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2010.
CR  - Bilgin, Vejdi. “Kur’ân’dan Sosyolojik İlkeler Çıkarmanın İmkanı -Sünnetullah Kavramı Çerçevesinde Bir Eleştiri-“. Eskiyeni Dergisi 22 (2011): 35-43.
CR  - Bilgiseven, Amiran Kurtkan. “Kur’ân ve Sosyoloji İlişkisi ve Bu İlişki Açısından Batı Sosyolojisi Karşısındaki Durumumuz”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları I, İstanbul: İSAV Ensar 
Neşriyat, 2000.
CR  - el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr Nâsır Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
CR  - Canatan, Kadir. İslam Sosyolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2005.
CR  - Cebeci, Lütfullah. “Kur’ân Sosyolojisi Üzerine Bir Deneme”. İslami Araştırmalar Dergisi 1/3 (1987): 5-38.
CR  - el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. 6 cilt, thk. Ahmed Abdülğaffar Attâr, Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
CR  - Comte, Auguste. Pozitif Felsefe Kursları. çev. Erkan Ataçay, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2001.
CR  - Çelebi, Aykut. “Risk ve Olumsallık: Sosyal Teori-Sosyal Felsefe İlişkisini Anlamaya Yönelik İki Anahtar Kavram”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 56/1 
(1995): 23-52.
CR  - Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
CR  - Çelik,  Celaleddin. “Kur’ân’da Toplumsal Değişim Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Kur’ân Sosyolojisi Üzerine Denemeler, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya: Yediveren Yayınları, 
2003.
CR  - Davudoğlu, Ahmet. “Müzakereler”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları I, İstanbul: İSAV, Ensar Neşriyat, 2000.
CR  - Deri, Mehmet. “Kur’ân’ın Tarih Algımızı İnşasında Sünnetullahın ve Kıssaların Rolü”. Kur’âni Hayat Dergisi 7/36 (2014),  25-33.
CR  - Dönmezer, Sulhi. Toplumbilim. 11. Baskı, İstanbul: Beta Basın Yayım, 1994.
CR  - Düzgün, Şaban Ali. “Değişim Kavramı ve Toplumsal Değişimin Şartları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (1998), 309-332.
CR  - Erdemir, Hatice P. - Erdemir, Halil. “66-70 Yılları Arası Kudüs'te Yahudi İsyanı ve Günümüze Yansımaları”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Uluslar Arası 
Dördüncü Orta Doğu Semineri: İlkçağlardan İslamiyet’in Doğuşuna Kadar Orta Doğu, (Elazığ, 29-31 Mayıs 2009).
CR  - el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luğa. 13 cilt, thk. Muhammed İvad Mur’ib, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
CR  - el-Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed, Ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla ve muzâdâtihâ, Mısır, Müessesetü Hindâvî, 2012.
CR  - el-Fârukî, İsmail Raci. Bilginin İslâmîleştirilmesi. çev. Fehmi Koru, 5. Baskı, İstanbul: Risale Yayınları, 2016.
CR  - Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur’ân, 16. Baskı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
CR  - Giddens, Antony. Sosyoloji. haz. Cemal Güzel, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
CR  - Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul, Remzi Kitabevi, ts.
CR  - Güneş, Abdülbaki “Kur'ân'da Sünnetullah ve Toplumların Çöküş Nedenleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005): 61-93.
CR  - Güngör,  Özcan. “Kur’ân’da Sosyal Bütünleşme”. Diyanet İlmi Dergi 43/2 (2007): 173-190.
CR  - Güngör, Özcan & Şahin, Harun. “Sosyolojik Kur’ân Okumalarının İmkanı”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1/1 (2017): 26-37.
CR  - Halîl, İmâdüddîn. et-Tefsîru’l-İslâmî li’t-târîh. 5. Baskı, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1991.
CR  - İbn Haldûn. Mukaddime. thk. Halîl Şehhâde,  Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
CR  - İkbal, Muhammed. İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. çev. N. Ahmet Asrar, İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
CR  - Kam, Ferit. Dinî Felsefî Sohbetler. haz. S. Hayri Bolay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
CR  - Karakaya, Mehmet Murat. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Dil Problemi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2003.
CR  - Kırca, Celal. “Kur’ân'ı Anlamada Dil Problemi”. Kur’ân Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi 1/9 (Temmuz 1998): 34-60.
CR  - Kongar, Emre. “Toplumsal Değişme”. Amme İdaresi Dergisi, 4/1 (1971): 63-90.
CR  - el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’u li-Ahkâmi’l-Kur'ân. 20 cilt, thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Atfîş, 2. Baskı, Kahire, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
CR  - Kutub, Muhammed. Kur’ân’ın Nasıl Okuyalım. çev. Bekir Karlığa, 5. Baskı, İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
CR  - Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 cilt, Kahire: Dâru’ş-Şurûk, ts.
CR  - Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan ve Hayvan Dünya ve Çevre. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979.
CR  - el-Merâğî, Ahmed b. Mustafâ, Tefsîru’l-Merâğî, 30 cilt, Mısır: Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1946.
CR  - Mevdûdî, Ebu’l A’lâ, Tefhîmu’l-Kur’ân. 7 cilt, çev. Muhammed Han Kayani vd., 2. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
CR  - Mukâtil b. Süleyman. Tefsîr. tahk: Abdullah Mahmûd Şehhâte, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2003.
CR  - Mutahhari, Murtaza. Tarih ve Toplum. çev: Cengiz Şişman, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1989.
CR  - Okumuş, Ejder. “Toplumsal Değişme ve Din”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 8/30 (Güz-2009): 323-347.
CR  - Okumuş, Ejder. Kur’ân’da Toplumsal Çöküş. 5. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
CR  - Özsoy, Ömer. Sünnetullah. 4. Baskı, Ankara: Fecr Yayınevi, 2017.
CR  - Pazarbaşı, Erdoğan. Kur’ân ve Medeniyet, Doğuşu-Gelişimi-Çöküşü. İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
CR  - Pazarbaşı, Erdoğan. “Toplumsal Değişimin Kur’ânî Çerçevesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000): 381-401.
CR  - Popper, Karl Raimund. “X. Uluslararası Felsefe Kongresi’nin Genel Kurul Toplantısında Yaptığı Konuşma Metni”, (Amsterdam-1948) çev: Şahin Alpay,  
https://docplayer.biz.tr/7587837-Toplum-bilimlerinde-ondeyi-ve-kehanet-karl-raimund-popper.html (Erişim 4 Nisan 2019)
CR  - er-Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-Ğayb. 32 cilt, 3. Baskı, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
CR  - Reşîd Rızâ, Tefsîru’l-Menâr, 12 cilt, Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
CR  - es-Sadr, Muhammed Bâkır. el-Medresetü’l-Kur’âniyye. 2. Baskı, Ummân: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2013.
CR  - Saîd, Cevdet. Hattâ yuğayyirû mâ bi-enfusihim, 8. Baskı, Dimaşk: Matbaatu Zeyd b. Sâbit el-Ensârî, 1989.
CR  - Said Halim Paşa, “İslam’da Teşkîlât-ı Siyâsiyye” Sebîlürreşâd Dergisi, 19/494 (1340/1922)
CR  - es-Saîdî, Abdülmüteâl. en-Nazmu’l-fennî fi’l-Kur’ân. Kahire: el-Matbaatu’n-Nemûzeciyye, 1439 h.
CR  - Sezen, Yümni. İslâm’ın Sosyolojik Yorumu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
CR  - Sezen, Yümni. Sosyoloji Açısından Din. 4. Baskı, İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
CR  - Sinanoğlu, Ahmet Faruk. “Toplumsal Değişim ve Din”. Hikmet Yurdu, 1/2 (Temmuz-Aralık 2008): 23-29.
CR  - Şenel, Alaeddin. İlkel Topluluktan Uygar Topluma, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1982.
CR  - Şeriati, Ali.  İslam Sosyolojisi. çev. Kenan Sökmen, İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1998.
CR  - eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. 6 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414/1993.
CR  - et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. tahk: Ahmed Muhammed Şâkir, Dimaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
CR  - Taplamacıoğlu, Mehmet. Din Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
CR  - Tok, Nuri, Kur’ân’da Sünnetullah ve Helâk Edilen Kavimler, Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
CR  - Toynbee, Arnold Joseph. The Study of History. 4. Baskı, London: Oxford University Press, 1948.
CR  - Toynbee, Arnold Joseph, Tarih Bilinci, 2 cilt, çev: Murat Belge, İstanbul, E yayınları, 1975.
CR  - Uygur, Nermi. Kültür Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
CR  - Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. Mâturîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
CR  - Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 cilt, İstanbul: Matbaai Ebuzziya, 1935.
CR  - Zeydân, Abdülkerîm. es-Sünenu'l-ilâhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
UR  - https://doi.org/10.20486/imad.639036
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/909044
ER  -