TY  - JOUR
T1  - DOĞU TÜRKÇESİNDEN BATI TÜRKÇESİNE -dI ėr-se/-dIsA ZARF-FİİL EKİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ÇALIŞMA
TT  - A COMPARATIVE STUDY ON THE GERUND SUFFIX -dI ėr-se / -dIsA FROM EASTERN TURKISH TO WESTERN TURKISH
AU  - Kalegeri, Çiğdem
PY  - 2019
DA  - December
DO  - 10.32321/cutad.647805
JF  - Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi
PB  - Çukurova Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2587-1900
SP  - 279
EP  - 297
VL  - 4
IS  - 2
LA  - tr
AB  - EskiTürkçeden günümüze varlığını sürdüren -sAekinin bugünkü anlam ve işlevleri üzerinde araştırmacılar arasında fikirayrılıkları bulunmaktadır. Kimi araştırmacılar, bu eki dilek ifade etmediğidurumlarda şart kipi olarak değerlendirmekte, kimileri ise yapı bakımındanzarf-fiil yapan bir ek olarak kabul etmektedir. Konuyla ilgili daha aydınlatıcıbilgilere ulaşabilmek için öncelikle -sAekinin Türkçenin geçmiş dönemlerinden itibaren nasıl kullanıldığı saptanmayaçalışılmıştır. Bu konu araştırılırken -sAekinin sadece basit değil, birleşik çekimlerdeki kullanımlarının da göz önünealınması gerektiği anlaşılmıştır. Özellikle belirli geçmiş zamanın şartı (-dI er-se) çekiminin Doğu Türkçesindeyoğun bir biçimde kullanıldığı ancak bu çekiminin kip değil, zarf-fiil işlevigördüğü tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada -sA ekli söz konusu yapı temelalınmış, aynı dönem Doğu ve Batı Türkçesinden seçilen metinlerden derlenenveriler karşılaştırılarak -dI er-seyapısının anlam ve işlevi saptanmaya çalışılmıştır. Bu veriler, 15 ve 16.yüzyıllarda Doğu Türkçesinden Batı Türkçesine ya da Farsçadan iki dile deçevrilmiş metinlerden elde edilmiştir.
KW  - -sA eki
KW  - Şart Kipi
KW  - Zarf-Fiil
KW  - Doğu Türkçesi
KW  - Batı Türkçesi
N2  - Thereis a conflict among the researchers on the present meaning and functions of thesuffix -sA which has survived fromancient Turkish to the present day. Some researchers consider this suffix to bea conditional mode when it does not express wish, while others consider it as agerund in terms of structure. In order to reach more informative information onthe subject, firstly, it has been tried to determine how the suffix -sA has been used since the past periodsof Turkish. While investigating this issue, it was understood that the use ofthe suffix -sA should be considerednot only in simple but also in the compound conjugations. In particular, it wasfound that the conjugation of certain past tense (-dI er-se) was used extensively in Eastern Turkish, but thisconjugation did not function as a mode but as a gerund. Therefore, in thisstudy, this structure with the suffix -sAis attached, and the data collected from the texts selected from Eastern andWestern Turkish in the same period were compared and the meaning and functionof the structure was tried to be determined. These data were obtained fromtexts translated from Eastern Turkish to Western Turkish or from Persian intotwo languages in the 15th and 16th centuries.
CR  - Abik, A. D. (1993). Ali Şir Nevayi’nin Risaleleri Tarih-i Enbiya ve Hükema, Tarih-i Müluk-i Acem, Münşeat: metin-gramatikal indeks-sözlük (2 Cilt). yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
CR  - Alyılmaz, C. (1994). Orhon yazıtlarının söz dizimi. yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
CR  - Altun, H. O. (2011). Çağataycadan 16. yüzyıl Anadolu Türkçesine bir çeviri: Nevâyî’nin Tevârîh-i Mülûk-i Acem’i (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım). İstanbul: Bayrak Yayınları.
CR  - Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
CR  - Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
CR  - Ata, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 36.
CR  - Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Benli, N. (2013). Eski Uygur Türkçesinde tasarlama kiplerinin yapı ve işlev bakımından incelenmesi. yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
CR  - Berbercan, M. T. (2013). Çağatayca Gülistan tercümesi (Gülistan-ı Türkî) giriş - gramer - metin - notlar - dizin - tıpkıbasım. Ankara: Hâkim Yayınları.
CR  - Bulak, Ş. (2011). Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 30, 71-97.
CR  - Develi, H. (1995). {sa} morfemli yardımcı cümleler ve bunlarla kurulan birleşik cümleler üzerinde bir inceleme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997, 115-152.
CR  - Eckmann, J. (1958). Çağatay dili hakkında notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 115-126.
CR  - Eckmann, J. (2011a). Harezm Türkçesi. Osman Fikri Sertkaya (Ed.). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine notlar içinde, 1-38. Ankara: Türk Dil KurumuYayınları.
CR  - Eckmann, J. (2011b). Çağatayca. Osman Fikri Sertkaya (Ed.). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine notlar içinde, 74-108. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Eckmann, J. (2011c). Sadî Gülistan’ının bilinmeyen Çağatayca bir çevirisi. Osman Fikri Sertkaya (Ed.). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine notlar içinde, 273-285. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Eraslan, K. (2000). -sar/ -ser isim-fiil ekinin yapısı ve fonksiyonları. Hasan Eren Armağanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Eraslan, K. (2001). ʿAli Şir Nevāyi: Mecālisü’n-Nefayis I (giriş ve metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Ercilasun, A. B. (1984). Başlangıcından yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
CR  - Erdal, M. (2004). A grammer of old Turkic. Leiden: Brill.
CR  - Ergene, O. (2017). Sadî Gülistan tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Ergin, M. (2013). Türk dil bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
CR  - Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri. Mehmet Akalın (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Gezer, H. (2012). Mecālisü’n-Nefāyis’in iki nüshasının karşılaştırılması. yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
CR  - Gülsevin, G. (1990). Türkçede sa şart gerundiumu üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 1990/II, 467, 276-279.
CR  - Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. İstanbul.
CR  - Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde yapı bakımından fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
CR  - Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve dil hususiyetleri. Ankara: Türk Dil KurumuYayınları.
CR  - Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Hunutlu, Ü. (2015). Köktürk ve Uygur Türkçesinde yan cümleler. Gazi Kitabevi: Ankara.
CR  - Kapdan, H. S. (2014). Ermeni harfli Kıpçakça Zebur=Psalter adlı eser ile Memlûk Kıpçakçasıyla yazılmış İrşâdü’l-Mülûk ve’sselâtin adlı eserin şekil bilgisi bakımından karşılaştırılması. yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
CR  - Karahan, L. (1994). -sa/-se Eki Hakkında. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1994/II, 516, 471-474.
CR  - Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 579.
CR  - Korkmaz, Z. (1995). -sa/-se dilek-şart kipi eklerinde bir yapı birliği var mıdır?. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I içinde, 160-167. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Küçük, S. (2011). XVI yüzyıla ait bir Tezkiretü’l-Evliyâ tercümesi (giriş-metin-tıpkıbasım). yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
CR  - Mansuroğlu, M. (1955). Türkçede cümle çeşitleri ve bağlayıcıları. TDAY Belleten, 59-71.
CR  - Özkan, M. (1993). Mahmûd bin Kādî-i Manyâs Gülistan tercümesi giriş-inceleme-metin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
 
Paçacıoğlu, B. (1995). Orta Türkçe: Karahanlı, Harezm, Kıpçak ve Eski Anadolu Türkçesi. Sivas.
CR  - Pritsak, O. (1988). Kıpçakça. Mehmet Akalın (Çev.). Tarihî Türk Şiveleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 73, Seri: IV, Sayı: A.21.
CR  - Şenlik, A. Ş. (2014). Osmanlı Türkçesinin öncü bağlaçları hakkında. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4, 157-179.
CR  - Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: Sanat Kitabevi.
CR  - Tiken, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Türkmen, S. (2011). Türk lehçeleri arasında ilk metin aktarma örneği Kitâb-ı Güzîde. Sivas: Asitan Yayıncılık.
UR  - https://doi.org/10.32321/cutad.647805
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/900489
ER  -