TY - JOUR T1 - SOVYET RUSYA DÖNEMİNDE KAZAKİSTAN AU - Gömeç, Saadettin PY - 2020 DA - April JF - Türk Dünyası Araştırmaları JO - TDA PB - Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı WT - DergiPark SN - 0255-0644 SP - 405 EP - 420 VL - 124 IS - 245 LA - tr AB - Uzun yıllar Rus hâkimiyeti altında yaşayan Kazakistan’da tatbik edilen yanlış ekonomi, kültür ve siyaset politikaları yüzünden karşı karşıya kalınan tahribatın izleri bugün dahi silinebilmiş değildir. Halen Türk Dünyasının en bakir ve zengin topraklarına sahip olan Kazak Türkleri geleneksel konar-göçer hayatlarını sürdürmeye kalkıştıklarında Sovyet-Rus döneminin hükümetleri tarafından çıkarılan birtakım kanunlar ile günden güne fakirleşmeleri sebebiyle sonucu zaman zaman çok kanlı bir şekilde neticelenen ayaklanmalar gerçekleştirdiler. Ne Rus çarlığının Bakir Topraklar projesi ne de Sovyet Rusya’nın kolhoz siyasetinin bu insanlara hiçbir yararı olmadı. Ekonomik, kültürel ve politik hayatın gerisinde kaldıkları gibi, bu topraklara Rus idareciler daima ham madde deposu şeklinde baktılar. Buna bağlı olarak ondokuzuncu asırdan itibaren görülmeye başlayan Slav göçmenlerin akınıyla kendi yurtlarında azınlık durumuna düştükleri bir yana, artık onlara ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapılmaya da başlandı. Ellerinden mera arazileri alınması bir yana, sanıldığı üzere onlara modern bir eğitim de sunulmadı. Bu yüzden sosyal hayatın sürekli dışında bırakılan Kazak Türkleri, sanki kendi ülkelerine gelen Rus memurların hizmetkârları, en iyisinden onların işlerini çabuklaştıran yardımcılar gibi görüldüler. Bütün Kazak Türklerine Rusça mecbur tutulup, Rus edib ve şairleri öğretilip, okullarda onların eserleri okutulup, ezberletilirken; Kazak şair ve romancıları ancak kendi toplumları arasında itibar kazandılar. Bu hâl Sovyet vatandaşı kavramına ters gelince, zaman zaman kendi içlerinden çıkan birtakım milliyetçi aydınlar bu kötü gidişata bir dur demek isteyip, Rus yetkililerini uyarmaya yeltendiklerinde ise burjuva milliyetçiler veyahut da halk düşmanları oldukları ilan edilerek ya sürgünlere gönderildiler ya da kurşunlanmak suretiyle hayatlarına son verildi. İşte biz bu çalışmada özetle Kazakistan’da Çarlık Rusyası’nın mirasını devralan Sovyet hükümetleri döneminde uygulanan birtakım icraatlarla bunların sonuçlarının yansımalarını göstermeye gayret ettik. KW - Sovyetler Birliği KW - Kazakistan KW - Sovyet Politikaları CR - KAYNAKÇA CR - “1916 Olaylarının 100. Yıldönümü Hakkında Kararname”, Çev. R.Abdiyeva, Ala Too Edebiyatı, Sayı 5, Ankara 2016 CR - Abazov, R., The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, New York 2008 CR - Adıgüzel, H., Azatlığın Köşe Taşları, İstanbul 2001 CR - Adıgüzel, H., Milli Komünizmin Öncüleri. Turar Rıskulov, İstanbul 2005 CR - Agacanov, S.G., Oğuzlar, Çev. E.Necef-A.Annaberdiyev, 2. Baskı, İstanbul 2003 CR - Alaşbek, M., “Kazakistan’da İsyan”, Türk Yurdu, C. 8, İstanbul 1987 CR - Arat, R.R., “Kazakistan”, İslâm Ansiklopedisi, C. 6, 5. Baskı, İstanbul 1988 CR - Atsız, “800 Kazak Türkü”, Ötüken Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1964 CR - Avtorhanov, A., “Hruşçov Hâkimiyeti Altında Sovyetler Birliğinin İç Siyaset Gelişmesi”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961 CR - Bacon, E., Esir Orta Asya, Çev. T.Say, İstanbul (tarihsiz) CR - Bala, M., “Sovyetlerde Nasyonal-Komünizm ve Kızıl Turan Efsanesi”, Dergi, 3/10, Münih 1957 CR - Bekmahanov, E., Kazak SSR Tarihi, Almatı 1960 CR - Bennigsen, A., “Çarlık ve Sovyet Hâkimiyeti Altındaki Türkler”, Çev. K.Aytaç, Türk Kültürü, 24/270, Ankara 1985 CR - Berber, O., Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri, Doktora Tezi, Ankara 2014 CR - Bodger, A., “Abulhayir Khan of the Kazakh Little Horde, 1718-1748 and His Allegiance to Russia”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiri Özetleri, İstanbul 4-9 Ekim 1976 CR - Caferoğlu, A., “Kazak Türkleri”, Türk Kültürü, 3/29, Ankara 1965 CR - Caroe, O., Sovyet İmparatorluğu. Sömürülen Topraklar. Çev. Z.Yüksel, İstanbul (tarihsiz) CR - Çavuşoğlu, Y., “Osmanlı Devleti’nin Orta Asya Hanlıkları İle Münasebetleri”, Tanıtım Dergisi, 8/91-92, İstanbul 1987 CR - Devlet, N., “Sovyetler Birliği’ndeki Türkleri Ruslaştırmada Yeni Adımlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 28, İstanbul 1984 CR - Devlet, N., “Kazak Türklerinin Ayaklanması”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1987 CR - Devletşin, T., Sovyet Tataristanı, Çev. M.Emircan, Ankara 1981 CR - Devrişeva, H., Seyahatnamelere Göre XIX. Yüzyılda Kazakların Sosyal ve Kültürel Hayatı, Doktora Tezi, Ankara 2016 CR - Doğan, O., “Tavke Han Dönemi (1680-1718) Kazak Hanlığı ve Tavke Han Yasaları (Jeti Jargı)”, MÜ. Sosyal bilimler Dergisi, Sayı 3, Bişkek 2002 CR - Doğan, O., “Orta Asya Hanlıklarının Çarlık Rusya’nın Tabiyetine Girmeleri Hakkında Bazı Belgeler”, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 39, İstanbul 2004 CR - Doğan, O., “Türkistan (Orta Asya) Tarihi İle İlgili Belgeler”, İÜ. İktisat Fakültesi Sosyal Siyaset Konferansları, İstanbul 2005 CR - Ercilasun, K., Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, Ankara 2013 CR - Findley, C.V., The Turks in World History, New York 2005 CR - Gizzatulin, İ-Şarafutdinov, D., “Mirsaid Sultan-Galiyev”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 122, İstanbul 1999 CR - Golden, P.B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. O.Karatay, Ankara 2002 CR - Gömeç, S.Y., “Tarihte ve Günümüzde Kazakistan”, Yeni Forum, 14/287, Ankara 1993 CR - Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinde Peçenekler”, DTCF. Dergisi, 53/1, Ankara 2013 CR - Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinin Kahramanları: 47- Turar Rıskulov”, Orkun, Sayı 110, İstanbul 2007 CR - Gömeç, S.Y., Uygur Türkleri Tarihi, 3. Baskı, Ankara 2009 CR - Gömeç, S.Y., Türk Kültürünün Ana Hatları, 3. Baskı, Ankara 2014 CR - Gömeç, S.Y., Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2015 CR - Grousset, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R.Uzmen, İstanbul 1980 CR - Hayıt, B., “Sovyet Koloni Siyasetinin Bir Örneği Olmak Üzere Türkistan”, Dergi, 7/25, Münih 1961 CR - Kamalov, İ., Avrasya Fatihi Tatarlar, İstanbul 2007 CR - Karça, R., “Sovyetler Birliği Komünist Partisi XX. Kongresinde Talim ve Terbiye Meseleleri”, Dergi, 2/6, Münih 1956 CR - Kesici, A., “Tam Bağımsız Kazakistan”, Yeni Forum, 12/260, Ankara 1991 CR - Kesici, A., Dün, Bugün ve Hedefteki Kazakistan, İstanbul 2003 CR - Klyaştornıy, S.G-Sultanov, T.İ., Türkün Üçbin Yılı, Çev. A.Batur, İstanbul 2003 CR - Kurat, A.N., Rusya Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1987 CR - Marikovskiy, P.I., “Naskalnıye Risunki Gor Kuldjabası”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961 CR - Medoyev, A.G., “Naskalnıye Izobrajeniya Gor Tesiktas i Karaungur”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961 CR - Mercani, Ş., Müstefadü’l-Ahbar fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Türkiye Türkçesine Aktaran M.Kalkan, Ankara 2008 CR - Miroğlu, Y., “Sovyet Türkistanı Nüfusunun Dinamiki”, Dergi, 5/18, Münih 1959 CR - Mukametkanulı, N., Tarihi Zertevler, Almatı 1994 CR - Oguzname Destanı, 1998 CR - Ögel, B., İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984 CR - Saray, M., Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması, İstanbul 1975 CR - Saray, M., “Dış Türkler”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/2, 5. Baskı, İstanbul 1988 CR - Saray, M., Kazak Türkleri Tarihi, İstanbul 1993 CR - Skorodumov, V., “Türkistan Sovyet Cumhuriyetlerinde Parti Temizlemeleri”, Dergi, 4/12, Münih 1958 CR - Soucek, S., A History of Inner Asia, Cambridge 2000, s.218-220; F.Hirsch, Empire of Nations. Ethnographic Knowledge and the Making of the Soviet Union, New York 2005 CR - Stackelberg, G.A.Von, “Sovyetlerin Komünist Emperyalizmi Tecrübesi ve Sovyetler Birliği’ndeki Müslümanlar”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961 CR - Sultan, A., “Müslüman-Arap Dünyasında Sovyet Propagandasının Dış Şekilleri”, Dergi, 2/7, Münih 1956 CR - Şimşir, N., Kazak Tarihi ve Kültürü Araştırmaları, İstanbul 2008 CR - Şimşir, S., XX. Yüzyıl Türk Dünyasında Türk Düşünürleri, İstanbul 2008 CR - Togan, Z.V., Hatıralar, İstanbul 1969 CR - Urban, P., “Sovyet Şarkiyatçılığının Sıradaki Meseleleri”, Dergi, 3/11, Münih 1957 CR - Ünal, F., “Türkistan’da Hürriyete Koşanlar”, Tarih ve Medeniyet, Sayı 61, İstanbul 1999 CR - Ünal, F., “Aktaban Şubırındı Hadisesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 160, İstanbul 2000 CR - Ünal, F., XVIII. Asır Türk-Rus Münasebetlerinde Neplüyev, Ordu 2010 CR - Yarkın, İ., “Muhtar Türkistan ve Alaş Orda Hükümetleri İle Basmacılık Hareketi Hakkında”, Türk Kültürü, 2/23, Ankara 1964 CR - Yarkın, İ., “Türkistan’da 1916 Yılı İsyanı Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 6/68, Ankara 1968 CR - Yarkın, İ., “Türkistan’da İşlenmemiş Toprakların Ziraata Açılmasıyla İlgili Bazı Noktalar”, Türk Kültürü, 5/57, Ankara 1967 CR - Yarkın, İ., “Türkistan’da Çarlık Rusyasının Baskı ve Sömürme İdaresine Karşı İsyanlar, Türk Kültürü, 7/84, Ankara 1969 CR - Yarkın, İ., “Türkistan’ın İktisadi Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 10/115, Ankara 1972 CR - Yorulmaz, O., “Kazak-Başkurt Münasebetleri (XVII-XVIII. Yüzyıl”, Tarihten Bugüne Başkurtlar, Haz. M.Özyetkin-M.Dündar-İ.Kamalov, İstanbul 2008, s.121-122 CR - Yorulmaz, O., “Kazakları Oluşturan Boylar ve Bunların Diğer Türk Devletlerindeki Dağılımı”, Üçüncü Bin Yılın Eşiğinde Türk Uygarlığı, Bişkek 2003 CR - Yorulmaz, O., “Kazaklar ve Kazak Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, İstabul 2016 UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/tda/issue//672588 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1070274 ER -