TY - JOUR T1 - Goreyê Peymanê Fonolojî Analîzkerdişê Zazakî; Muqayesekerdişê Vakur, Başûr û Merkezî TT - Fonoloji Kriterlerine Göre Zazakî Vokallerinin Analizi; Kuzey, Güney ve Merkez Zazakî Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma AU - Kırkan, Ahmet AU - Kızıl, Hayreddin PY - 2020 DA - February DO - 10.35859/jms.2020.682589 JF - The Journal of Mesopotamian Studies JO - JMS - The Journal of Mesopotamian Studies PB - Mardin Artuklu Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2147-6659 SP - 48 EP - 70 VL - 5 IS - 1 LA - ku AB - Fonolojî û Fonetîk her çiqas yewbînan reyde eleqedar bê zî heman çîyan ser o nêvindenê. Fonolojî hîna zêde qaydeyanê vengî yê ziwanêkî ser o vindeno û nê qaydeyan goreyê sîstematîkî rêz keno. Zazakî mîyanê sînoranê Tirkîya de yena qalîkerdiş û her mintiqa goreyê xo wayîrê taybetmendîyan a. Na xebate de Zazakî goreyê hîrê mintiqayan ameya dabeş kerdene. no dabeşkerdş de Sêwregi sey başûrî, Çewlîg sey merkezî û Dêrsim zî sey vakurî ameyo hesab kerdene. Nê hîrê mintiqayî goreyê peymanê fonolojî ameyê tedqîq kerdene. Na xebate de amanco sereke goreyê peymanê fonolojî taybetmendîyanê mintiqayanê Zazakî tesbîtkerdiş û nê mintiqayan pê reyde muqayesekerdiş o. Na xebate de her vengê Zazakî goreyê mintiqayan frekansê ci ameyê tesbît kerdene û nîsbetê nê frekansan mintiqayanê bînan a têver neyayê. Badê cû rûdanê vengan goreyê mintiqayan ameyê tesbît kerdene. Na xebate de taybetmendîyê zazakî goreyê akustîkî zî ameyê analîz kerdene. KW - Zazakî KW - Fonetîk KW - Fonolojî KW - Sêwregî KW - Çewlîg KW - Dêrsîm N2 - Fonoloji ve fonetik birbiriyle ilgili olan iki bilim dalıdır ama ynı şeyler üzerinde durmazlar. Fonoloji genel olarak bir dilde var olan kurallar üzerinde durur ve bu kurallar sistematik bir şekilde belirtir. Zazaca, Türkiye’de konuşulan bir dildir ve Zazaca konuşulan her bölge kendisine has özelliklere sahiptir. Bu çalışmada Zazacanın vokal sesleri üç temel bölgeye ayrılarak incelenmiştir. Bu bölgelerden Sêwregi güneyi, Çewlîg merkezi ve Dêrsim ise kuzeyi temsil etmektedir. Bu üç bölgenin vokalleri fonolojinin kriterlerine göre karşılaştırılmıştır. Bu çalışmada temel amaç, fonolojik özelliklere göre Zazacanın vokallerini incelemek, bölgesel farklılıkları ortaya koymak ve bu farklılıkları birbiriyle karşılaştırmaktır. Bu çalışmada Zazacada bulunan her vokal sesin bölgesel frekansları tespit edilmiş ve frekans değerleri diğer bölgelerle karşılaştırılmıştır. Ayrıca Zazacada meydana gelen ses olayları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Zazacanın akustik özellikleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır. CR - Ahanov, K. (2013). Dilbilimin Esasları, Aktaran: Murat Ceritoğlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Aksan, D. (2014). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Baqiri, M. (1384). Muqeddimati Zebanşinasi, Tebriz: İntişarati Danişgahi Tebriz, CR - Baran, B. (2012). Rêzimana Kurmancî, Diyarbakır: Belkî. CR - Bayraktar, N. (2014). Dilbilim, Ankara: Nobel Yayın. CR - Bussman, H. (1998). Routledge Dictionary of Language and Linguistics, New York: Routledge. CR - Coşkun, M. V. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. CR - Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th edition, Oxford: Blackwell Publishing. CR - Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları. CR - Ergenç İ., Bekar Uzun P. (2017). Türkçenin Ses Dizgesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık, CR - Grûba Xebate ya Vateyî (2016). Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)- Tirkî Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük, İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî. CR - Grûba Xebate ya Vateyî (2009). Ferhengê Kirmanckî -Tirkî, İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî. CR - Grûba Xebate ya Vateyî (2019). Sözlük Türkçe-Kırmancca (Zazaca), Ferhengê Tirkî-Kirmanckî, İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî. CR - Husein M. Dengnasî di Kurdî de, Dijital Yayım. CR - Hewramanî, M. E. (1973). Fîlolojîy Zimanî Kurdî, Bexdad: Çapxaney Me’arif. Husên E. T. (2015). Dengsazî Çend Babetêkî Fonolocî Kurdî, Hewlêr: Çapxaney Rojhelat. CR - Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Karaağaç, G. (2018). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları. CR - Kerimoğlu, C. (2016). Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim, Göstergebilim ve Türkoloji Genel Dilbilime Giriş, Ankara:Pegem Akademi. CR - Kıran, Z., Eziler Kıran, A. (2013). Dilbilime Giriş, Ankara: Seçkin Yayınları. Kırkan, A. (2018). “Goreyê Peymanê Fonetîkî Analîzê Kirmanckî ya Sêwregi”, Dil Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar, Ed.: M. Nesim Doru, Ömer Bozkurt, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. CR - Malmîsanıj, M. (2015). Kurmancca İle Karşılaştırmalı Kırmancca (Zazaca) Dilbilgisi, İstanbul: Vate Yayınevi. CR - Mann, O., Hadank, K. (1932). Kurdsch-Persische Mundarten Der Zaza, Hauptsachlich Aus Siwerek Und Kor, Berlin: Prusya İlimler Akademisi Yayınları. CR - Paul, L. (1998). Zazaki, Gramatik und Versuch einer Dialektologie, Weisbadene: Reichert Verlag. CR - Tan, S. (2011). Rêziman û Rastnivîsa Zaravayê Kurmancî, İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê. CR - Todd, T. L. (2008). A Grammar of Dimili Also Known as Zaza, Electronic Publication. CR - Toptaş, H. (2016). Türkçe Dersleri 2. Kitap, İstanbul: Papatya Bilim. CR - Üçok, N. (2007). Genel Fonetik (Ana Çizgileri), İstanbul: Multilingual. CR - Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual. CR - XANLERİ, P. N. (1365). Zebanşinasi o Zebanê Farisî, Tarîxê Zebanê Farisî, c. 1, Tehran: Neşrê No. UR - https://doi.org/10.35859/jms.2020.682589 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/987071 ER -