TY  - JOUR
T1  - BAZI SÛFÎ MENÂKIBNÂMELERİNDE YER ALAN ÂYET VE HADİSLERİN İŞÂRÎ YORUMLARI
TT  - SYMBOLIC INTERPRETATION OF VERSES AND HADITHS FROM CERTAIN SUFI PARABLES
AU  - İltuş, Cüveyriye
PY  - 2020
DA  - June
DO  - 10.30627/cuilah.715970
JF  - Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD)
PB  - Çukurova Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2564-6427
SP  - 327
EP  - 349
VL  - 20
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Toplumunve kültürün şekillenmesinde, İslâm dini kabul edilmeden önce de önemli etkiyesahip olan menkabeler, İslâmiyetin kabulüyle birlikte farklı bir çizgiyebürünerek toplum üzerindeki etkisini ve kalıcılığını devam ettirmiştir.Menâkıbnâmeleriniçerisinde abartılı sayılabilecek ifadelerin yer alması, bu eserlere ilmîaçıdan mesafeli yaklaşılmasına neden olmuş ve bu eserlerden yeterince istifadeedilememiştir. Bu sebeplerle menâkıbnâmelerin ilmî açıdan keşfedilme hikayesi, batıdabu doğrultuda yapılan çalışmalara nazaran daha geç başlamıştır. Kültürel varlıkve düşünce tarihi açısından önemli yere sahip olan menâkıbnâmelerin belirli birmetot çerçevesinde, sağlıklı bir şekilde analiz edilerek değerlendirilmesi önemarz etmektedir.Tasavvuftarihinde, kültürel mirasımızın bir bölümünü oluşturan sûfî menâkıbnâmeleridöneminin tarihî, coğrafi, sosyo-kültürel özellikleri gibi dönemselözelliklerini yansıtmasının yanında sûfîlerin hayatları, görüşleri, düşünce ve gönüldünyalarını da yansıttığı için kıymetli bir yer tutmaktadır. Bu sebeplerle sûfîmenâkıbnâmeleri tasavvuf tarihi açısından önemli kaynak durumundadır. İnsanıtanımaya dair yazılan tasavvufî eserler ve dinî kültürün şekillenmesinde,aktarılmasında önemli role sahip sûfî menâkıbnâmeleri geçmişte olduğu gibigünümüzde de canlılığını korumaktadır.Kur’ân-ıKerim nüzûlünden itibaren anlaşılma ve bazı âyetleri itibariyle de yorumlanmaçabası içinde olunan mukaddes bir kitaptır. Sûfîler de erken dönemlerdenitibaren kendi gönül dünyalarının etkisiyle Kur’an’ı anlamaya ve yorumlamayabaşlamışlar, böylece kendilerine mahsus bir yorum anlayışı geliştirmişlerdir. Buanlama ve yorumlama gayretleri, sûfîlerin gönül dünyalarındaki derinlikle vezenginlikle birleşince tefsir tarihine özgün ve renkli bakış açısı kazandıranişârî yorum geleneği ortaya çıkmıştır. Ancak sûfîlerin yorumlarını zikrederkenkullandıkları üslupta dikkate değer olan husus zâhirî anlamın dışındakiyorumlarına “işâret” adını vermek suretiyle mütavazı bir dil kullanmalarıdır.Zâhire muhalif olmayan ve kendini ona öncelemeyen işârî yorumlar âyetlerezenginlik ve çok boyutluluk kazandırmıştır. Budurum, hadislerin değerlendirilmesinde de görülmektedir. Sûfîler sadeceâyetleri değil aynı zamanda hadisleri de kendi kalp dünyalarının zenginliğiyleyorumlamışlardır. Böylece tefsir ve hadis ilimlerine de özgün ve kayda değerbakış açısı kazandırarak katkı sağlamışlardır.Bu makalede, farklı meşrep ve ekolleri temsil eden bazı sûfîlerinmenâkıbnâmelerinden hareketle, âyet ve hadislerle ilgili yaptıkları işârîyorumların benzerlik ve farklılıklarıüzerinde durulmuştur. Ayrıca işârî olarak yorumlanan bu âyet ve hadislerinzâhirî anlamlarıyla ilişkisi de ele alınmıştır. Çalışma neticesinde, incelenenâyet ve hadislerin işârî yorumlarının genel olarak zâhirî anlamları çerçevesindekaldığı bununla birlikte tasavvufî bakış açısıyla derinleştirildiği vezenginleştirildiği görülmüştür. Ayrıca zaman zaman bir âyetin siyak-sibakilişkisi dikkate alınmadan tasavvufî muhteva dahilinde yorumlandığı ve âyetteyer alan bir kelime benzerliğinden hareketle tasavvufî bir konu ve kavramınizah edildiği de müşahede edilmiştir.
KW  - Tasavvuf
KW  - Sûfî
KW  - Menâkıbnâme
KW  - İşârî Yorum
N2  - Parables, which had important impacts on theshaping of the society and culture before the adoption of Islam, took adifferent form with the adoption of Islam and continued their impact andpermanence on the society.Due to the fact that parables includedexpressions that may be considered exaggerated, there has been a distantscientific approach towards these works; and they were not utilizedsufficiently. For these reasons, the story of the discovery of parables inscientific terms began later than the studies carried out in this field in theWest. It is important to make sound evaluation and analysis within theframework of a certain methodology for the parables, which have an importantplace in terms of cultural assets and intellectual history.Sufiparables, which constitute a part of our cultural heritage, have an invaluableplace in the history of Sufism due to the fact that they reflect thehistorical, geographical, socio-cultural and such characteristics of the periodas well as the lives, views, beliefs and hearts of the Sufis. Therefore, Sufiparables are important resources in terms of the history of Sufism. Having anessential role in the shaping of Sufi works written on identifying human beingsand of the religious culture, Sufi parables still maintain the vividness theyhad in the past.Quranis a holly book, which has been tried to be understood since its introduction,and has been tried to be interpreted in terms of its certain verses. Sufis alsobegan to understand and interpret the Quran in the earliest times under theinfluence of their own world of love; hence, they developed their uniqueunderstanding of interpretation. These efforts of understanding and interpretationwere combined with the depth and richness of the Sufi world of love; and thereemerged the tradition of symbolic interpretation, which introduced an originaland colorful approach to the history of interpretation. However, it is notablethat Sufis used a humble language in expressing their interpretations by citingtheir comments other than the apparent meanings as "symbols".Symbolic interpretations, which did not appose to or prioritize the apparent,added richness and multidimensionality to the verses. This could also be observed in the evaluationof hadiths. In addition to verses, Sufis also interpreted the hadiths withinthe richness of their worlds of love. Thus, they contributed to theinterpretation and hadith sciences by introducing a unique and significantperspective.In thisarticle, the similarities and differences in the symbolic interpretations ofverses and hadiths were reviewed in the light of the parables of certain Sufis,who represent different sects and schools. In addition, the relationship ofthese symbolically interpreted verses and hadiths with their apparent meaningswas also discussed. As a result of the study, it was observed that the symbolicinterpretations of the verses and hadiths examined generally remained withinthe framework of their apparent meanings; however, they were deepened andenriched with a Sufistic perspective. It was also observed that a verse wassometimes interpreted without concerning the after-before relationship withinthe Sufistic content; and that a Sufistic content and concept were described byusing a word similarity in the verse.
CR  - Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, thk. Abdülhamid Hendavi, Ⅱ, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1420/2000.
CR  - Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
CR  - Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
CR  - Ay, Mahmut, Kur’an Ne söyler? Sûfî Ne Anlar?, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
CR  - Baltacı, Halil, “Necmeddîn Dâye’nin Bahru’l-Hakâik Adlı Tefsirinde İbâdetlere Dair Bazı İşârî Yorumlar”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/20, (Çorum, 2011), 193-210.
CR  - Bekiroğlu, Haydar. “Kuşeyrî’nin Letâif’inde İşârî Anlam Dünyası”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2017), 89-119.
CR  - Burns, Gerald L. “Gazâlî’nin Tasavvufî Hermenötiği”. çev. Turan Koç. İslâmî Araştırmalar- Gazâlî Özel Sayısı- 13/3-4 (2000), 420-428.
CR  - Canım, Rıdvan, “Klasik Türk Edebiyatında Menâkıbnâmeler”, Avrasya Etüdleri, 19/43, (Ankara, 2013), 139-158.
CR  - Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, Mu’cemü’t-Ta’rîfât, Mısır: 1308.
CR  - Çelebi, Şevkî, Menâkıb-ı Ebû İshâk-ı Kâzerûnî (İnceleme- Metin-Tıpkı Basım), haz. Fatih Bayram, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
CR  - Çelik, Süheyla, Ariflerin Menkıbeleri’ndeki “Kul ve Mürîd” Olma ile İlgili Rivayetlerin Tahlili (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde 2011.
CR  - Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl, Sünen-i Dârimî; el-Kütübü’s-Sitte, (Mevsûatül-Hadîs eş-Şerîf içinde), haz. Sâlih b. Abdulazîz, Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
CR  - Demirli, Ekrem. “Kuşeyri’den İbnü’l-Arabî’ye İşârî Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşârî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerim Yorumculuğunun Gelişimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013), 121-142.
CR  - Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed, Kitâbü’l-ayn, haz. Abdülhamid Hindâvî, Beyrut:  Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
CR  - Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî, “Sünen-i Ebû Dâvûd”, el-Kütübü’s-Sitte, (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdulazîz, Arabistan: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
CR  - Eflâkî, Ahmed, Ariflerin Menkıbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011.
CR  - Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kûb b. Muhammed, Kâmûsü'l-Muhît ve Okyânûsü'l-Basît (Kamus Tercümesi), çev. Ahmed Asım Cenânî Ayntâbî, I, İstanbul: 1304.
CR  - Gökalp, Yusuf - Teber, Hatice. “Risâle-i Su’âl-i Hırka, Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Risâle Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî-Tasavvufî Semboller”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2016), 77-91.
CR  - Gördük, Yunus Emre, Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir, İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
CR  - Gördük, Yunus Emre, “‘Tefsir-Te’vîl’ Ayrımı ve İşârî Tefsirin Öznel Mahiyeti Bağlamında ‘Yorum-Algı’ Sorunu”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/7, (Denizli, 2017), 1-27.
CR  - Güzel, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
CR  - Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman, Kitâbü’l-ayn, haz. Abdülhamid Hindâvî, Ⅰ-Ⅳ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
CR  - Hasbî, Süleyman, Kitâb-ı Mirkât-i Merâtib-i İlm-i Ledünnî fî Menâkıb-i Abdülkâdir-i Geylânî, İstanbul: 1300/1883.
CR  - İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî (ö. 273/886),
“es-Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
CR  - Kanar, Mehmet, Kanar Osmanlı-Türkçe Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları, 2008.
CR  - Karaman v.dğr., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, ⅠⅤ, Ankara: DİB Yayınları, 2006.
CR  - Karapınar, Fikret, “Rivâyetlerde İşârî Yorum”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 5/2, (İstanbul, 2007), 89-104.
CR  - Kartal, Abdullah. Abdülkerîm Cîlî -Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi- İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
CR  - Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhim el-Buhârî, et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1960.
CR  - Kılınçlı, Sami. “İşârî Te’vil ve Kuşeyrî’nin Cihad ve Kıtal Ayetlerini Yorumlama Yöntemi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2017),119-155.
CR  - Mercan, İsmail Hakkı, Şeyh Alaeddin Ali b. Yahya es-Semerkandî ve Menâkıbnâmesi’nin Transkribe Tahlil ve Tenkidi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1996.
CR  - Mısrî, Ahmed b. Celâl, Celâu’s-Sadâ fî Sîreti İmâmi’l-Hudâ, trc. Hayri Kaplan, Ankara: Yeni Zamanlar Yayınları, 2004.
CR  - Mustafa, İbrahim v. dğr., el-Mu’cemu’l-Vasit, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
CR  - Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc en-Nisâbûrî, “es-Sahîh”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
CR  - Özköse, Kadir. “Tasavvuf Kültüründe Bâtın ve Bâtınî/Ledünnî Bilgi Kavramlarının Referans Çerçevesi”, Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu. ed. Mustafa Öztürk. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
CR  - Pala, İskender, “Menâkıbnâme”, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
 
Sâmi, Şemseddin, Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2007.
CR  - Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali et-Tûsî, el-Lüma‘ fî Târîhi’t-Tasavvufi’l-İslâmî, nşr. Abdülhalîm Mahmud-Tâhâ Abdülkâdir Server, Kahire:1960.
CR  - Şah, Serap, Safvetü’s-Safâ’da Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menkıbeleri cilt 1-2 (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
CR  - Tatcı, Mustafa, Şabân-ı Velî Kitabı, İstanbul: H Yayınları, 2018.
CR  - Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
CR  - Teber, Ömer Faruk. Balkanlar’da Bâbâgân Koluna Ait Bir XIX. Yüzyıl Bektâşî Erkânnâmesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2012.
CR  - Teber, Ömer Faruk, “Dini Edebi Metinler Olarak Menâkıbnâmelerin İslam Tasavvufundaki Önemi Hoca Ahmed Yesevî Menâkıbnâmeleri Örneği”, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/1(Özel sayı), 2016, 364-370.
CR  - Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, es-Sünen, thk. Beşşar Avvad Maruf, Ⅰ-Ⅳ, Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslamiyye, 1998.
CR  - Yardım, Emine Seval, Menkıbe ve Menâkıbnâmelerle İlgili Eserler İçin Açıklamalı Bir Bibliyografya Denemesi (1928-1998) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
CR  - Yıldırım, Ahmet. “Hadisleri Anlamada İşârî Yorum”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2004), 13-36.
UR  - https://doi.org/10.30627/cuilah.715970
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1174133
ER  -