TY - JOUR T1 - TİFLİS'TE ÖMERİYYE MEDRESESİ (1849–1919) TT - МЕДРЕСЕ ОМАРИЙЕ В ТБИЛИСИ (1849–1919) AU - Goca Memmedli, Gülnara PY - 2020 DA - September DO - 10.17498/kdeniz.778694 JF - Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi JO - Karadeniz | Black Sea | чёрное море PB - Hayrettin İVGİN WT - DergiPark SN - 1308-6200 SP - 438 EP - 450 VL - 1 IS - 47 LA - tr AB - ÖzKafkasların gözde mekânı olan Gürcistan, Türkiye için hem stratejik sınır komşusu gibi hem de arazisinde yüz binlerle Azerbaycan Türkünü ve diğer Müslüman toplulukları barındırdığı dolayısıyla ilgi odağındadır. Ülkede Hıristiyanlıktan sonra en çok yayılmış din İslam'dır. Bu coğrafyadaİslam medeniyetinin zengin mirasının varlığını, İslam eğitiminin, medrese ve mektep geleneğinin asırlar boyunca vüsatla geliştiğini gözlemlemekteyiz.Buradan hareketle, sunulan makalede, Gürcistan'da İslam eğitimi tarihinden bir örnek olarak başkent Tiflis'te 1849–1919 yıllarında Ömeriyye (Sünni) ruhani medresesinin yerli Türk gençlerinin İslami eğitimi yönünde faaliyetlerini ışıklandırılması amaçlanmaktadır.İlkin kaynaklar olarak Tiflis'teki Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi'nde (GMATA) bulunan Rusça, Gürcüce, Türkçe ilgili materyaller temel alınmıştır. Konuya ilişkin arşiv bilgilerinin analizi yöntemi kullanılarak, edinilen önemli bulgular bilimsel-pedagojik araştırma açısından incelenmiş, sınıflandırılmış ve değerlendirilmiştir.Makalede Tiflis Ömeriyye medresesinin teşkili tarihi ve faaliyet yönleri araştırılır, medresenin eğitim programına, öğretim müfredatına değinilir, ayrıca yöneticileri, müderrisleri, müdavimleri hakkında bilgiler verilir.1849 yılında Tiflis'te açılmış olan Ömeriyye medresesi, 1919 yılına kadar kentin Meydan mahallesinde Cuma Camisi bünyesinde faaliyet göstermiş ve Sünni mezhep Müslüman çocuklarına İslami eğitim vermiştir. Kafkasya Genel Valisinin tabiliğinde ve vilayet müftüsünün bilvesile eğitimsel kontrolünde bulunmuş medresede hususi ruhani-pedagoji sınıflar oluşturulmuştu. Medresenin tüzüğü ve öğretim müfredatı çerçevesinde Güney Kafkasya Müslüman çocuklarına İslam kuralları üzere bilgiler aktarılmış, İslam Tarihi, Tefsir, Fıkıh, Kelam, Hadis dersleri okutulmuş, ayrıca gerekli ölçekte Rus dilinin öğretilmesi de gerçekleştirilmişti.Makalede, Gürcistan'ın yüzyıllar boyunca İslam âlemi ile sıkı temasta bulunmasının, Türkiye–Gürcistan–Azerbaycan arasında koridor rolü üstlenmesinin burada dinlerin, medeniyetlerin bütünleşmesine, aynı zamanda da İslam eğitiminin, öğretisinin gelişimine olanak sağlamış olduğu kanaati ortaya koyulmaktadır.Konunun bilimsel araştırılması, günümüzde uluslararasılık, dinlerarasılık, kültürlerarasılık kapsamında güncel önem etmektedir. KW - Eğitim Tarihi KW - KW - Gürcistan'da İslam KW - KW - İslam eğitimi KW - KW - medrese KW - KW - mektep N2 - АннотацияГрузия, являясь общепризнанной достопримечательностью Кавказа, привлекает внимание Турции как по причине стратегического приграничного соседства, так и потому, что в ней живут сотни тысяч азербайджанцев и представителей других тюркско-мусульманских общин. В стране ислам является самой распространенной религией после христианства. Грузинская земля хранит многовековую историю исламской цивилизации и богатое наследие исламского образования, традиций медресе и мектебов.Цель представленной статьи – освещение деятельности духовного медресе Омарийе (мусульманское училище Омарова ученiя) в 1849–1919 годах в столице Грузии Тбилиси как примера исламского образования в стране.Основными первичными источниками исследования являются материалы Центрального исторического архива при Национальном архиве Грузии на русском, грузинском, азербайджанском языках. Важные факты, полученные с использованием метода анализа архивной информации по данному вопросу, были изучены, классифицированы и оценены с научно-педагогической точки зрения.Медресе Омарийе было открыто в Тбилиси в 1849 году в здании Джума (пятничной) мечети в квартале Мейдан, и до 1919 года оно давало исламское образование детям мусульман суннитского крыла. В медресе, которое находилось под общим надзором губернатора Кавказа и под контролем муфтия края, также были созданы специальные духовно-педагогические классы. В рамках Устава и учебной программы медресе детям мусульман давалась информация об основах и правилах ислама, преподавались следующие предметы: История ислама, Тафсир (толкование Корана и сунны), Фикх (мусульманская доктрина относительно поведения), Калам (исламская теология), Хадис (предание о высказываниях и деятельности пророка Мухаммеда), а также русский язык в требуемых масштабах.В статье делается вывод о том, что тесные многовековые контакты Грузии с исламским миром, играя роль коридора между Турцией, Грузией и Азербайджаном, способствовали интеграции здесь религий, цивилизаций, а также развитию исламских учений и образования. Научное исследование данной проблемы имеет важное значение в контексте межконфессиональных и межкультурных отношений. CR - Aydıngün, A. (2016). & Asker A. & Şir A. Y. (editörler). Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar. Terazi yayıncılık, Ankara CR - Bakihanov, A. A. (1844). Gülistan-i İrem. Tiflis // Azerbaycan Elyazmaları Enstitüsü arşivi, 2236/2954 CR - GMATA (4/3/303). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Genel Valisi Yazı İşleri Müdürlüğü, 1845–1858 CR - GMATA (422/1/179). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892 CR - GMATA (422/1/237). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892 CR - GMATA (422/1/7150). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892 CR - GMATA (422/2/5697). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Mütevellisi, 1849–1892 CR - GMATA (424/1/47). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Güney Kafkasya Eğitim Kurumları Müdürlüğü, 1831–1849 CR - GMATA (427/1/45). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Tiflis Vilayeti Okullar Müdürlüğü, 1877–1917 CR - GMATA (1480/1/1). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Tiflis Müslüman Mektepleri Mütevellisi, 1847–1918 CR - GMATA (1933/1/1560). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Kafkasya Eğitim Dairesi Yönetim Komiserliği, 1917–1919 CR - GMATA (1935/1/745). Gürcistan Milli Arşivi'nin Tarih Arşivi: Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, 1918–1921 CR - Gruziya (1919). Грузия Gürcistan, gazete, sayı 80. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Rusça CR - Kanizade, S. M. (1986). Gelinler Hamaili. Yazıcı neşriyatı, Bakü CR - Kavkaz (1847). Кавказъ Kafkas, gazete, 20 Aralık, sayı 51. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi, 67. Rusça. Tiflis CR - Memmedli, Ş. B. (2018). Gürcistan'da Türk Edebiyatı. Fenomen yayıncılık, Erzurum CR - Molla Nesreddin (1910). dergi. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Türkçe CR - Nemanzade, Ö. F. (1992). Seçilmiş Eserleri. Yazıcı neşriyatı, Bakü CR - Paşaev, E. H. (2012). & Bayramov, N. E. & Gocaeva, G. N. Gürcistan'da Azerbaycan mektepleri. Stamba neşriyatı, Tiflis CR - Tiflisskiy Listok (1898). Тифлисский листок Tiflis sayfası, gazete, 3 Mart. Tiflis. Gürcistan Milli Kütüphanesi arşivi. Rusça CR - http://www.amag.ge Gürcistan Müslümanları İdaresi (2.7.2020) CR - http://www.census.ge/en/results/census Ethnic groups by major administrative territorial units (2.7.2020) CR - http://www.nplg.gov.ge/wikidict/indeh.php/ისლამი_საქართველოში (2.7.2020) UR - https://doi.org/10.17498/kdeniz.778694 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1233621 ER -