TY  - JOUR
T1  - مظاهر الإيقاع الداخلي في شعر الأخلاق الأموي: دراسة فنية
TT  - Emevi Döneminde Ahlaki Şiirde İç Kafiyelerin Tezahürleri: Teknik Bir Çalışma
AU  - Hassan, Muhammad Arshadul
PY  - 2021
DA  - October
JF  - Şarkiyat Mecmuası
PB  - İstanbul Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1307-5020
SP  - 161
EP  - 181
IS  - 39
LA  - ar
AB  - يظن الكثير من القراء أن شعر الأخلاق لا رونق فيه ولا جمال، إنما هو وزن وقافية بينهما فصول من الإرشادات والتوجيهات الأخلاقية فحسب، وأن كل الجمال والفنية معقلهما شعر الغزل والمديح والهجاء والرثاء وما شابه ذلك من الأشعار الوجدانية. أفلم يكترث، إذن، شعراء العصر الأموي بالإيقاع الداخلي، في موضوع ربما يتغاضى عنه أكثر الباحثين-ألا وهو شعر الأخلاق - بحجة أن شعر الأخلاق لا رونق فيه ولا جمال، وأنه مكتظ بالمواعظ والإرشادات فحسب؟ أفكان ذلك كذلك فعلا أم كان الإيقاع الداخلي غير متوافر لديهم أم غير مهتم به أم كان خاصا بالغزليات والمدحيات والهجائيات وما شابه ذلك؟ ثم إن كانت هذه الظاهرة قد مارسها شعراء العصر الأموي في موضوع الأخلاقيات فكيف كانت مظاهرها؟ هذه هي الأسئلة الأساسية التي سعينا في هذا البحث للوصول إلى الجواب عنها. فإصابةً لذلك الهدف، قسمنا هذا البحث إلى عدة أقسام وهي: مقدمة، ومفهوم شعر الأخلاق، ومفهوم الإيقاع الداخلي، ومظاهر الإيقاع الداخلي في شعر الأخلاق الأموي، وأخيرا لا آخرا، الخاتمة. فبالنسبة للمنهج المتبع في هذا البحث فقد اتبعنا المنهج الفني عن طريق الاستقصاء والتحليل والاستنتاج؛ وذلك ليتناسب مع موضوع البحث. أما فيما يخص أهم نتائج البحث فمنها: أن شعر الأخلاق مع كونه أخلاقيا في المعنى يتحلى بالجرس الصوتي مما يزيد في الدلالة رونقا وبهجا. ومن المتوقع أن هذا البحث سينفع الدارسين الذين يهتمون بفنية الإيقاعالداخلي في الشعر الأموي بشكل خاص وفي الشعر القديم بشكل عام.
KW  - العصر الأموي
KW  - شعر الأخلاق
KW  - الجرس الصوتي
KW  - مظاهر
KW  - دراسة فنية
N2  - Ana akım şiire göre, ahlaki şiirin teknik güzellikten yoksun olduğuna inanılıyor. Dahası, çoğu okuyucunun ahlaki şiire karşı hakim tutumu ise şiirlerinde ahlak konusunu ele alan ve etik standartları vaaz eden şairlerin, lirik şairlerin sahip olduğu sanatsal becerilerden yoksun olduğu şeklindedir. Bu nedenle mevcut çalışma, Emevi şairlerinin, özellikle de şiirleriyle etik konuları ele alan ve ön plana çıkaranların, şiirin bu özel sanatsal yönüne (yani iç kafiyelerine) odaklanıp odaklanmadıklarını belirlemeye yönelik yaygın inancı araştırmayı amaçlamaktadır. Bu eser aynı zamanda Emevi şairlerinin bu özel teknik güzelliklerden habersiz olup olmadıklarını incelerken, sadece gazel, şarkı sözü veya aşk şiirleri yazmada ustalaştıkları için kasıtlı olarak bu hususları ihmal edip etmediklerini de araştırmaktadır. Ahlaki şiirde iç kafiyelere dikkat ettilerse, bu özelliği nasıl ortaya koydular? Bu çalışma, tümevarımlı, analitik ve tümdengelimliyaklaşımların yanı sıra teknik bir yöntemi de benimsemektedir. Sonuçlar, Emeviler döneminde ahlaki şiirdeki iç kafiyelerin diğer şiirsel temalardakinden daha az dikkat çekici bir şekilde ortaya çıktığını göstermektedir. Bu araştırmanın, özellikle Emevi şiirinde iç kafiye sanatına ve genel olarak klasik şiire ilgi duyanlara fayda sağlaması beklenmektedir.
CR  - Abdulmuttalib, Muhammed. el-Belâǧatu ve’l-Uslûbiyye, Kahire: el-Şeriketu’l-Mısriyyetu’l-‘âlemiyye li’nneşr, 3. bs, 2009.
CR  - Abdurabbih, Şihâbuddîn Ahmed b.. el-Ikdu’l-ferîd, düz. Dr. Mufîd Muhammed Kamîha, Beyrut: Dâru’lkutubi’l- ilmiyye, 1983.
CR  - Alî, Husein b.. Divânu’l-İmâm Huseyn b. Alî ve Vesâyâhû ve Hikemuhû ve Keremuhû, Haz.: Abdurrahîm Mârdîn, Dımaşk ve Beyrut: Dâru’l-muhibbe ve Dâru Aye, 2005.
CR  - Derâvişe, Salâhuddîn Ahmed. el-Ruâ ve’l-edevât ‘inde şu‘arâi’l-karni’s-sânî el-hicrî, Irbid-Ürdün: Âlemu’lkutubi’l- hadîs, 2010.
CR  - Ebî Sufyân, Mu‘âviye b.. Divânu Mu‘âviye b. Ebî Sufyân, der., düz. ve şerh: Fârûk Eslem b. Ahmed, Beyrut: Dâru Sâdir, 1996.
CR  - ed-Dârimî, Miskîn. Divânu Miskîn ed-Dârimî, der. ve düz.: Abdullâh el-Cebûrî ve Halîl Ỉbrâhîm el-Atiyye, Baǧdat: Matba‘atu dâri’l-Basrî, 1970.
CR  - ed-Dînûrî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim b. Kuteybe. ‘Uyûn’l-Ahbâr, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, h.1418.
CR  - ed-Dînûrî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim b. Kuteybe. eṣ-Ṣi‘r ve’ṣ-Ṣu‘arâ, Kahire: Dâru’l-hadîs, 1423.
CR  - ed-Duelî, Ebu’l-esved. Divânu Ebi’l-Esved ed-Duelî (San‘atu Ebî Sa‘id Hasen el-Sukkerî), ed.: el-Ṣeikh Muhammed Hasen Al Yâsîn, Beyrut: Dâr ve Mektebet Hilâl li’t-tibâ‘a ve’n-neṣr, 2. bs., 1998.
CR  - el-‘Accâc, Abdullâh b. Rube b.. Dîvânu’l--‘Accâc, ed. Ebu’l-Hefîc el-Setelî, Dımaşk: Matba‘atu Atlas, t.y.
CR  - el-‘Arcî, Ebû Amir Abdullâh b. Omer. Divânu’l-‘Arcî, der. ve düz. ve açıklayan: Dr. Secî‘ Cemîl el-Cubeylî, Beyrut: Dâru Sâdir, 1998.
CR  - el-Âmilî, ‘Adî b. el-Rekâ‘. Divânu şi‘ri ‘Adî b. el-Rekâ‘ el-Âmilî, düz.: Dr. Nûrî Hamûd el-Keysî ve Dr. Hâtim Sâlih el-Dâim, Baǧdat: Matba‘atu’l-mecma‘i’l-‘ilmî el-‘Irâkî, 197l.
CR  - el-Asrî, Muhammed Behcet ve ez-Zeyyât, Ahmed Hasan. Divânu Veddâh el-Yemen, haz: Dr. Muhammed Hir el-Bikâ‘î, Beyrut: Dâru Sâdir, 1996.
CR  - el-Berberî, Sâbik b. Abdullâh. Şi‘ru Sâbik b. ‘Abdullâh el-Berberî, der. ve düz: Dr. Bedr Dayf, İskenderiyye: Dâru’l-vefâ li-dunya’t-tibâ‘a ve’n-neşr, 2004.
CR  - el-Curcânî, Abdulkâhir. Delâilu’l-i‘câz, ed. Mahmûd Muhammed Ṣâkir, Kâhire ve Cidde: Mektebetu’l-medenî, 3. bs, 1992.
CR  - el-Ensârî, en-Nu‘mân b. Beşîr. Şi‘ru’n-Nu‘mân b. Beşîr el-Ensârî, düz. Dr. Yahyâ el-Cebûrî, Kuveyt: Dâru’lkelam li’n-neşr ve’t-tevzî, 2. bs, 1985.
CR  - el-Esîr, İzzuddîn b.. el-Kâmil fi’t-târîh, düz. Omer Abdusselâm Tedmurî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘Arabî, 1997.
CR  - el-Ferezdak, Hemmâm b. Gâlib. Divânu’l-Ferezdak, şerh: Alî Fâ‘ûr, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1987.
CR  - el-Ǧazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Ỉhyâu ‘ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, t.y. el-Hamevî, Ỉbn Hucce Takiyyuddîn. Hizânetu’l-edeb ve Ǧâyetu’l-ereb, ed. Isâm Ṣekyû, Dâru Mektebetu’lhilâl, Dâru’l-Bihâr, 2004.
CR  - el-Hâṣimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-Belâǧa fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘, düz. Dr. Yûsuf el-Sumeylî, el- Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2013.
CR  - el-Isfehânî, Ebu’l-ferec Alî b. el-Huseyn. Kitâbu’l-Eǧânî, ed. İhsân Abbâs ve Ỉbrâhîm el-Se‘âfîn ve Bekr Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdir, 3. bs, 2008.
CR  - el-Kâlî, Ebû Alî. Kitâbu’l-Emâlî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, t.y. el-Kasâmî, Sefîr b. Halef. Şi‘ru’d-devleti’l-Ỉslâmiyye fi’l-asri’l-Abbâsî es-Sâlis (h.334-447), İmâdatu’l-bahsi’lilmî, el-Medîne el-Munevvere: el-Câmi‘atu’l-İslâmiyye bi’l-Medîne el-Munevvere, 2008.
CR  - el-Kayrevânî, Ỉbn Reṣîk. el-‘Umde fî Mehâsini’ṣ-Ṣi῾ri ve Âdâbihî ve Nakdihî, ed. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Dâru’l-cîl, 5.bs., 1981.
CR  - el-Merzûkî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen Ṣerhu Dîvâni’l-Hamâse li Ebî Temmâm, Ta‘lîk: Ǧerîd eṣ-Ṣeyh, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 2003.
CR  - el-Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen Alî b. el-Hasen b. Alî. Murûcu’z-zeheb ve Me‘âdinu’l-Cevher, rev. Kemâl Hasen Mer‘î, Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2005.
CR  - el-Rubâ‘î, Abdulkâdir. es-Sûretu’l-Fenniyyeti fi Ṣi‘ri Abî Temmâm, Beyrut: el-Muessesetu’l-‘Arabiyye li’ddirâsâti ve’n-neṣr, 2. bs, 1999.
CR  - en-Numeyrî, er-Râ‘î. Divânu’r-Râ‘î el-Numeyrî, Şerh: Dr. Vâdih es-Samed, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1995.
CR  - eş-Şecerî, Hibetullâh b.. el-Hamasetu’ş-şeceriyye, düz.: Abdulmu‘în el-Melûhî ve Esmâ el-Himsî, Menşûrâtu vizârati’s-sekâfe, Dımaşk, 1980.
CR  - es-Selûlî, ‘Uceyr b. Abdullâh. “Şi‘ru’l-‘Uceyr es-Selûlî”, Mecelletu’l-Mevrid, der. ve düz.: Muhammed Nâif el-Deleymî, c. 8, sy. 1, 1979, s. 207-242.
CR  - ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-ỉlm li’l-melâyîn, 15. bs., 2002.
CR  - Hasbullâh, Behâ Abdulfettâh. Şi‘ru’t-tabî‘at fî Mısr fî’l-karni’s-sâdisi’l-hicrî, Ỉskenderiyye: Dâru’l-vefâ, 2005.
CR  - Ỉsmâ‘îl b. Kesîr, Ebu’l-fidâ. el-Bidâye ve’n-Nihâye, ed. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Turkî, Egypt: Dâru hicr li’t-tibâ‘ati ve’n-neṣr, ve’t-tevzî‘ ve’l-ỉ‘lân, 1997.
CR  - Ỉsmâ‘îl b. Kesîr, Ebu’l-fidâ. el-Bidâye ve’n-Nihâye, ed.: Alî Ṣîrî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1988.
CR  - Kudâme b. Ca‘fer, Ebu’l-ferec. Nakdu’s-Şi‘r, Kostantîniyye: Matba‘atu’l-Cevâỉb, h.1302.
CR  - Mebrûk, Murâd Abdurrahmân. en-Nazariyyetu’n-nakdiyye mine’s-savt ila’n-nass nahve nesakin menheciyyin li-dirâseti’n-nass el-şi‘rî, Cidde: el-Nâdi’l-edebî es-sekâfî bi-Cidde, 4. bs, 2012.
CR  - Munkiz, Usâme b.. Lubâbu’l-Âdâb, düz.: Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Mektebetu’s-sunne, 2.bs, 1987.
CR  - Uzeyne, ‘Urve b.. Şi‘ru ‘Urve b. Uzeyne, der.: Dr. Yahyâ el-Cebûrî, Kuveyt: Dâru’l-Kelam, 2. bs, 1981.
CR  - Ziyâuddîn b. el-Esîr, el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir, düz.: Ahmed Hûfî ve Bedevî Tabâne, Kahire: Dâru Nahdati Mısr li’t-tibâ‘a ve’n-neṣr ve’t-tevzî, t.y.
UR  - https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusarkiyat/issue//862876
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1515104
ER  -