TY - JOUR T1 - Resmi Evrak Neden Saklanır/İmha Edilir? Osmanlı İmparatorluğu’nda Evrak İmha Uygulamalarına Yönelik Bir Değerlendirme* TT - Why are Official Documents Kept/Destroyed? An Evaluation of Document Destruction Practices in the Ottoman Empire AU - Keskin, İshak PY - 2021 DA - December DO - 10.26650/bba.2021.16.996193 JF - Bilgi Ve Belge Araştırmaları PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2148-8975 SP - 1 EP - 28 IS - 16 LA - tr AB - Osmanlı devlet bürokrasisinde evrak imha uygulamalarına zaman zaman tesadüf edilmektedir. II. Mahmud’un askeri reformları esnasında yeniçerilere ait evrak ile yine Çırağan Sarayı’nda muhafaza edilen II. Abdülhamid devri istihbarat jurnalleri dönemin yetkilileri tarafından imha edilmiştir. Bu iki uygulamanın dışında Osmanlı döneminde evrak imhasına ait daha başka münferit örnekler de söz konusudur. Bütün bu uygulamaların Osmanlı bürokratları tarafından hangi gerekçelerle gerçekleştirildiği ve bu gerekçelerin bir teorik temele dayandırılıpdayandırıl( a)mayacağı araştırılmaya muhtaçtır. Bu çalışma; -uygulama örneklerinden hareketle- Osmanlı Devleti dönemi evrak imha uygulamaları hakkında temel yaklaşımları belirleme konusunda sonuçlar elde etmeyi amaçlamaktadır. Yine -hukukî ve idarî zemini hazırlanmış olsun veya olmasın- bu dönemde hayata geçirilen evrak imha uygulamalarının genel bir karakter sergileyip-sergilemediği yahut bunlardan hareketle Osmanlı döneminde evrak imha uygulamalarının teorik bir yaklaşım sergileyip-sergilemediği -veya bilimsel bir karaktere sahip olup-olmadığı- araştırılmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yönteminden ve durum çalışmasından yararlanılmış olup, verilerin analizi için doküman analizi tekniğine başvurulmuştur. KW - Osmanlı İmparatorluğu KW - arşivcilik KW - bürokrasi KW - değerlendirme KW - saklama planı KW - evrak/belge imhası N2 - In the Ottoman State bureaucracy, various document destruction practices are seen. During the military reform period of Mahmud II, documents related to the Janissaries and the intelligence journals of Abdülhamid II that were preserved in Çırağan Palace were destroyed by the authorities of the period. Apart from these two practices, there were some other individual cases of document destruction too in the Ottoman period. The reasons why Ottoman bureaucrats practiced these acts of document destruction and whether the reasons were related to a theoretical basis or not are open to further research. The aim of this article is to consider some examples and draw significant conclusions regarding the main approaches on the issue of document destruction during the Ottoman period. Another aim is to examine whether those practices -regardless of whether they were carried out on a legal and administrative basis- had a common character, whether those document destruction practices presented a theoretical approach, or whether they had a scientific quality or not. The study used the qualitative research method and case studies, and it used document analysis technique for data analysis. CR - Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 335986). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 769/51). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 770/29). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Muhasebe Kalemi (DH. EUM. MH., 123-17). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler (DH. MB. HPS., 46/42). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ., 55-1/7, 1328.M.14). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı (DH. MTV., 47/4). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 8/62). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 68/83). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 71/11). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR.. 81/70). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Dahiliye (İ. DH., 1316 R./17). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Dahiliye (İ. DH., 5152). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Dosya Usulü (İ.DUİT., 37-2/11-6). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Meclis-i Vala (İ. MVİ., 6536). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Mesail-i Mühimme (İ. MSM., 25/658). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Sıhhiye (İ. SH., 1317 R./1). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 2450). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 3560). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 4436). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV., 209/2). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV., 252/64). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Sadâret Resmî Maruzât Evrakı (Y. A. RES., 108/82). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Yıldız Esas Evrakı (Y. EE., 30/124/51/78). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar CR - Kaynak ve Araştırma Eserleri google scholar CR - Abdurrahman Şeref Bey. (1326). Evrak-ı atîkamız ve vesâik-i târihiyyemiz. Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, I, 9-19. google scholar CR - Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi tarihi (Ciltler 6-7-8) (Y. Demirel, Yay. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal’i 1328’de yayımlanmıştır). google scholar CR - Ahmed Lütfi Efendi. (1328). Tarih-i Lütfi (Cilt VIII). İstanbul: Sabah Matbaası. google scholar CR - Aktaş, N. (1985). Osmanlı dönemi arşivciliğimiz ve tasnif çalışmaları. Belgelerle Türk Dünyası Tarih Dergisi, 1, 67-72. google scholar CR - Aktaş, N. (2000). Osmanlı dönemi arşivciliğimiz ve tasnif çalışmaları. Uluslararası kuruluşunun 700. Yıldönümü’nde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi -07-09 Nisan 1999- Konya- içinde (ss. 379387). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. google scholar CR - Akyıldız, A. (1993). Tanzimat dönemi Osmanlı merkez teşkilatında reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayıncılık. google scholar CR - Akyıldız, A. (1995). Hazîne-i Evrak’ın kurulması ve ilk tasnif usulleri (1846-1856). Hakkı Dursun Yıldız Armağanı içinde (ss. 69-84). İstanbul: Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. google scholar CR - Akyıldız, A. (2004). Osmanlı bürokrasisi ve modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar CR - Aydın, B. (1999). Osmanlı Devleti’nde evrak imha ve muhafazasına dair neşredilen ilk nizamname layihası. Arşiv Araştırmaları Dergisi, 1, 47-54. google scholar CR - Başar, F. (1995). Fetret devri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ fetret-devri adresinden erişildi. google scholar CR - Beyhan, M. A. (2002). II. Abdülhamid döneminde Hafiye Teşkilatı ve jurnaller. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler cilt 12 içinde (ss. 252-272). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar CR - Binark, İ. (1980/a). Arşivlerimizin değeri ve son vakanüvis Abdurrahman Şeref Bey’in ‘evrak-ı atika ve vesaik-i tarihiyyemiz’ adlı yazısı. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 29(1), 23-38. http://www.tk.org.tr/index. php/TK/article/view/1525/1516 adresinden erişildi. google scholar CR - Binark, İ. (1980/b). Arşiv ve arşivcilik bilgileri. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. google scholar CR - Candemir, M. (2011). Son yıldız düşerken. İstanbul: Çamlıca. google scholar CR - Çetin, A. (1983). Arşivlerimiz hakkında ‘İkdam’ Gazetesi’nin bir yazısı ve düşündürdükleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 32(4), 168-176. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2861/2786 adresinden erişildi. google scholar CR - Çetin, A. (1984). Osmanlı arşivciliğine toplu bir bakış. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 33(2), 53-65. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1449/1441 adresinden erişildi. google scholar CR - Çetin, A. (1987). İstila-yı keferede kalan Osmanl defterleri. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 3, 6-8. google scholar CR - Çetin, A. (2012). Karacson, İmre (Emeric). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi. org.tr/karacson-imre-emeric adresinden erişildi. google scholar CR - Çınar, A. O. (1999). Mehmed Emin Edîb Efendi’nin hayatı ve Tarih’i (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. (Kayıt No. T0045757). google scholar CR - Dearstyne, B. (2001). Arşivsel girişim. Modern arşivcilik ilkeleri, uygulamaları ve yönetim teknikleri (M. Akbulut ve A. O. İcimsoy, Çev.), İstanbul. (Orijinali 1992’de yayımlanmıştır). google scholar CR - Demiroğlu, F. (1955). Abdülhamid’e verilen jurnaller. İstanbul: Tarih Kütüphanesi Yayınları. google scholar CR - Devlet Arşivleri Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 16 Temmuz). Resmî Gazete (Kararname Numarası: 11, Sayı: 30480). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180716-1. pdf adresinden erişildi. google scholar CR - Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi (2. bas.). Ankara: DAGM google scholar CR - Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2000). Belgelerle arşivcilik tarihimiz I (Osmanlı Dönemi). Ankara: DAGM google scholar CR - Duchein, M. (2008). Provenans prensibi ve çağdaş arşivcilikte tanımlama, düzenleme ve ayıklama uygulaması (T. Aren, Çev.). İ. Keskin (Haz.), Arşivcilik metinleri içinde (ss. 31-53), İstanbul: Yeditepe. (Orijinali 1998’de yayımlanmıştır). google scholar CR - Emecen, F. M. (1991). Sefere götürülen defterlerin defteri. Prof.Dr. Bekir Kütükoğlu’na armağan içinde (ss. 241-268). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi. google scholar CR - Findley, C.V. (1994). Osmanlı devletinde bürokratik reform. Bâbıâli (1789-1922) (L. Boyacı ve İ. Akyol, Çev.). İstanbul: İz yayıncılık. google scholar CR - Findley, C.V. (1996). Kalemiyeden mülkiyeye. Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi (G. Çağalı Güven, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar CR - Hayreddin [Nedim Göçen]. (2008). Belgelerin dilinden Osmanlı ve Avrupa (vesâik-i târihiyye ve siyâsiyye tetebbuâtı). İ. Keskin ve A. Ahmetbeyoğlu (Yay. Haz.), İstanbul: Selis Kitaplar. google scholar CR - İnal, İ. M. K. (1964). Osmanlı devrinde son sadrazamlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi. google scholar CR - İnalcık, H. (1988). Türk -Osmanlılar kısmı-. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt. XII/2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı. google scholar CR - Jenkinson, H. (1922). A manual of archive administration. Including the problems of war archives and archive making. Oxford: Clarendon Press. google scholar CR - Kandur, H. (1998). Belediyelerde arşiv yönetimi. İstanbul: Remak. google scholar CR - Keskin, İ. (2008). Günümüz arşivcilik anlayışıyla bir Osmanlı aydını olarak Hayreddin Bey [Nedim Göçen]’in (1867-1942) arşivcilik anlayışının karşılaştırılması. Journal of Turkish Studies -InMemoriam Şinasi Tekin III-, 32(1), 289-306. google scholar CR - Keskin, İ. ve Günalan, R. (2011). Hayreddin Nedim Bey’in [Göçen] kaleminden arşivcilik. E. Balta, Y. Dedes, E. N. İşli, M. S. Koz (Yay. Haz.), Yücel Dağlı Anısına (ss. 332-353) içinde. İstanbul: Turkuaz. google scholar CR - Kurt, S. (2020). Tarih-i Osmani Encümeni/Türk Tarih Encümeni Mecmuasında vesika aktarımı. Arşiv Dünyası, 7(1), 59-76. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1170447 adresinden erişildi. google scholar CR - Lamb, W. K. (1985). The fine art of destruction. In Peter Walne (Ed.), Modern archives administration and records management: A RAMP reader (pp. 251-257). Paris: UNESCO. google scholar CR - Osman Nuri ve Mehmed Hayati. (1332). Evrâk-ı atîkanın sûret-i tasfiyesine dâir rapor. İstanbul. google scholar CR - Osmanlı Arşivi Tarihçesi. (1990). Osmanlı Arşiv Bülteni, 1, 9-20. google scholar CR - Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2006). Evrak-ı atikanın suret-i tasfiyesine dair rapor. Belgeler, 27/31, 91-134. google scholar CR - Schellenberg, T. R. (1956). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar CR - Schellenberg, T. R. (1965). The Management of archives. New York: Columbia University Press. google scholar CR - Schellenberg, T. R. (1975). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar CR - Schellenberg, T. R. (1998). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar CR - Schellenberg, T.R. (1985). Principles of archival appraisal. In Peter Walne (Ed.), Modern archives administration and records management: A RAMP reader (pp. 269-279). Paris: UNESCO. google scholar CR - Schellenberg, T.R. (1993). Arşiv idaresi. N. İlemin (Çev.). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (Orijinal basım tarihi 1965). google scholar CR - Schellenberg, T.R. (2008). Arşivsel değerlendirme ilkeleri (İ. Bozan, Çev.). İshak Keskin (Haz.), Arşivcilik metinleri içinde (ss. 55-70). İstanbul: Yeditepe. (Orijinali 1985’te yayımlanmıştır). google scholar CR - Tugay, A. (1935). İbret - Abdülhamid’e verilen jurnaller ve jurnalciler. İstanbul: Okat Yayınevi. google scholar CR - Uşaklıgil, H. Z. (1942). Saray ve Ötesi (Cilt III). İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları. google scholar CR - Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin merkez ve bahriye teşkilatı (3. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar CR - Walne, P., Evans, F. B. ve Himly, F. J. (Ed.). (1995). Arşivcilik terimleri sözlüğü (B. K. Ataman, Çev. ve Gnş.). İstanbul: Librairie de Pera. (Orijinali 1984’te yayımlanmıştır). google scholar CR - Yalçın, H. C. (2000). Siyasal anılar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/bba.2021.16.996193 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1977280 ER -