The Russian Muslims in the Ottoman Press at the Beginning of World War I

Yıl 2018, Cilt: 34 Sayı: 97, 81 - 108, 09.05.2018

Tuncay Öğün

Öz

    The media in the run up to World War I was censored and utilized for state propaganda. The Ottoman press functioned to serve the interest of the state, which revolved around influencing public opinion. The Ottoman State tried to encourage Russian Muslims to rebel against the Russian state. Russian Muslims, especially the peoples in the Caucasus have become the focus of attention for the Ottoman Press. After the defeat of Sarikamis, the press realized the futility of their efforts to stir a rebellion. After three months of intense coverage of the topic, there was a sudden and profound silence. This study aims to examine the Ottoman plans, projects and administrative practices regarding Russian Muslims by focusing on the main Ottoman press outlets.

Anahtar Kelimeler

World War I, the Great War, Russian Muslims, Ottoman press, Turkification, Pan-Turanism

I. Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Basınında Rusya Müslümanları

Öz

    I. Dünya Savaşı’nda sansür yoluyla denetim altına alınan basın yayın organları, savaşan ülkelerin propaganda araçları hâline getirilmiştir. Osmanlı gazeteleri de bu bağlamda kendi devletlerinin siyasî ve askerî amaçları kapsamında faaliyet göstermiş, kamuoyunu bu doğrultuda etkilemeye çalışmıştır. Osmanlı Devleti’nin, savaşın ilk günlerinden itibaren Rusya Müslümanlarını ayaklandırma çabaları, Rusya Müslümanlarını, özellikle de Kafkas halklarını Osmanlı basınının ilgi odağı hâline getirmiştir. Ancak Sarıkamış yenilgisinden sonra bu tür ayaklandırma girişimlerinin başarı şansı kalmadığı görülünce yaklaşık üç ay süren yoğun ilgi yerini derin bir sessizliğe bırakmıştır. Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin Rusya Müslümanlarına yönelik söz konusu plan, proje ve uygulamalarını dönemin belli başlı basın organları üzerinden okuyarak analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Cihad-ı Ekber, Rusya Müslümanları, Osmanlı Basını, Türkçülük-Turancılık

Kaynakça

• Ahenk
• Karagöz
• Sabah
• Sebilürreşad
• Tanin
• Tasvir-i Efkâr
• Turan
• “30’uncu Tümen Sarıkamış Harekâtı Ceridesi-2”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 58, S 123 (Haziran 2009).
• Enver Paşa’nın Özel Mektupları, yay. haz. Arı İnan, İmge Kitabevi, Ankara 1997.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima Senesi: 1, C 1, TBMM Basımevi, Ankara 1991.
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, I, yay. haz. Kemal Gurulkan vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul 2013.
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, I, Nehir Yayınları, İstanbul 1992.
• Arif Cemil, I. Dünya Savaşı’nda Teşkilât-ı Mahsusa, Arba Yayınları, İstanbul 1997.
• Eti, Ali Rıza, Bir Onbaşının Doğu Cephesi Günlüğü 1914-1915, yay. haz. Gönül Eti, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009, s.121.
• Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü, yay. haz. Murat Bardakçı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Köprülü Şerif, Sarıkamış İhata Manevrası ve Meydan Muharebesi, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1338.
• Mülhman, Carl, İmparatorluğun Sonu 1914:Osmanlı Savaşa Neden ve Nasıl Girdi?, çev. Kadir Kon, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
• Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, II, Nehir Yayınları, İstanbul 1990.
• Tuğaç, Hüsamettin, Bir Neslin Dramı, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1975.
• Tuğgeneral Ziya Yergök’ün Anıları/Sarıkamış’tan Esarete (1915-1920), yay. haz. Sami Önal, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005.
• Akbay, Cemal, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Cilt I, Osmanlı İmparatorluğunun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları, Ankara 1970.
• Altınanıt, Hasan İzzet, Ülkem Ateş Çemberiyle Kuşatılmışken: Sarıkamış, yay. haz. Bingür Sönmez, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2013.
• Balcı, Ramazan, Tarihin Sarıkamış Duruşması, Tarih Düşünce Kitapları, İstanbul 2007.
• Bardakçı, Murat, Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Bilgin, Mehmet, Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
• Budak, Mustafa, “Rusya’nın Kafkasya’da Yayılma Siyaseti”, Türkler, XVIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.488-515.
• Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekât-ı İhtilaliyesi: İlan-ı Meşrutiyetten Evvel ve Sonra, Matbaa-i Amire, İstanbul 1332.
• Hülagu, Metin, “Pan-İslamist Faaliyetler (1914-1918)”, Osmanlı, II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.555-566.
• Keleşyılmaz, Vahdet, “Kafkas Harekâtının Perde Arkası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XVI/47 (Temmuz 2000), s.277-304.
• Kılıç, Selami, “1. Dünya Savaşı’nda Türk-Alman Cihat Politikasına Bir Bakış”, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu(25-27 Eylül 2014), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s.139-187.
• Kurtcephe, İsrafil -Mustafa Balcıoğlu, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk Alman Projesi-Rauf Bey Müfrezesi-”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), S 3, 1992, s.249-256.
• Larcher, Maurice, Büyük Dünya Savaşı’nda Türk Cepheleri-1/Kafkas Harekâtı, çev. Can Kapyalı, Omnia Yayınları, İstanbul 2010.
• Öğün, Tuncay, “Kafkas Cephesinde Rus Ruleti: Sarıkamış Harekâtı”, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı, III), Yıl: 21, S 73 (Temmuz-Aralık 2015), s.765-794.
• ---------- “Turan Yolunda Bir Serap: Çoruh Vadisi Harekâtının ve Ardahan Baskınının Osmanlı Basınındaki Yansımaları”, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı, III), Yıl: 21, S 73 (Temmuz-Aralık 2015), s.806-820.
• Özdemir, Yavuz, Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü Sarıkamış Harekâtı, Erzurum Kalkınma Vakfı Yayınları, Erzurum 2003.
• Saray, Mehmet, “Rusya’nın Türkistan’da Yayılması”, Türkler, XVIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.561-576.
• Sarısaman, Sadık, “Cihad-ı Ekber İlânının Kafkaslardaki Yankıları”, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s.707-724.
• Sibgatullina, Alfina, “1. Dünya Savaşı Dönemi Rus Mizahı ve Karikatüründe Osmanlı İmajı”, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s.533-559.
• ---------, İki İmparatorluk Arasında Rusyalı Müslüman Türkler, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2014.
• Sönmez, Bingür -Reyhan Yıldız, Ateşe Dönen Dünya: Sarıkamış, İkarus Yayınları, İstanbul 2010.
• Tekir, Süleyman, Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi’nde Türk-Rus Mücadelesi (1914-1917), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Kars 2015.
• Temizkan, Abdullah, “Rusya ve Osmanlı Devleti’nin Kafkas-Ötesinde Nüfuz Mücadelesi” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VI/ 2 2006, s.447-462.
• Tetik, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi (1914-1916), I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• Topsakal, İlyas, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2016.
• Yiğit, Yücel, “I. Dünya Savaşı’nda Kafkas İhtilâl Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, Yeni Türkiye (Kafkaslar Özel Sayısı, III), Yıl: 21, S 73 (Temmuz-Aralık 2015), s.269-282.