Demokrat Parti Döneminde Adıyaman Vilayetinin Kuruluşuna Dair Bir Tartışma

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 357 - 382, 01.11.2021

Ahmet Gülen

https://doi.org/10.33419/aamd.1016007

Öz

Demokrat Parti’nin 10 yıl süren iktidarının tartışmalı konularından birisi 1954 seçimlerinden sonra Malatya’nın ikiye bölünmesi ve Adıyaman vilayetinin kurulmasıdır. Osmanlı Devleti’nin dönüşüm çağı sayılan Tanzimat döneminde yapılan idari taksimat düzenlenmeleri sırasında bölgenin Malatya’ya bağlanmasından hemen hemen bir asır sonra Adıyaman, Demokrat Parti tarafından il hâline getirilmiştir. 1954 seçimlerinden sonra Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı İsmet İnönü’nün memleketi Malatya’nın bölünmesi ve aynı dönemde Cumhuriyetçi Köylü Partisi Genel Başkanı Osman Bölükbaşı’nın memleketi Kırşehir vilayetinin de ilçeye dönüştürülmesi geniş tartışmalara neden olmuştur. Demokrat Parti iktidarının seçimlerde muhalefet partilerine oy veren bölgeleri cezalandırdığı tartışmaları daha o günlerde başlamış ve günümüzde de Demokrat Parti karşıtı çevrelerde genellikle kabul görmüş bir düşünce olarak yerleşmiştir. Oysa Adıyaman’ın Malatya’dan ayrılarak il hâline getirilmesine ne İsmet İnönü ve ne de Cumhuriyet Halk Partisi mensupları karşı çıkmışlardır. Parlamentoda yapılan kanun tasarısı görüşmelerinde Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilleri tasarıyı desteklemişler, itirazlarını ise Adıyaman’ın il hâline getirilmesine değil; bu yeni vilayete bağlanacak ilçelerin hangileri olacağına yöneltmişlerdir. İsmet İnönü de kendi memleketi Malatya’nın ikiye ayrılarak Adıyaman’ın kurulmasına itiraz etmemiş; ancak eleştirilerini daha çok Kırşehir’in ilçe hâline getirilmesi üzerinde yoğunlaştırmıştır. Dolayısıyla o dönemin Cumhuriyet Halk Partisi mensupları açısından bir sorun olarak görülmeyen Malatya’nın ikiye ayrılması konusunu Demokrat Parti iktidarının muhalefete oy veren bir ili cezalandırması olarak değerlendirecek somut veriler mevcut değildir.

Anahtar Kelimeler

Adıyaman, Adnan Menderes, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, İsmet İnönü, Malatya

Adiyaman in the Democrat Party Period a Discussion on the Foundation of the Provincial

Öz

One of the controversial issues of the Democratic Party's 10-year power is the division of Malatya into two after the 1954 elections and the establishment of the Adiyaman province. Adiyaman was converted into a province by Democrats almost a century after the region was connected to Malatya during the administrative division arrangements made in the Tanzimat period, which was considered as the era of transformation of the Ottoman Empire. After the 1954 elections, the division of Malatya, the hometown of the People's Republican Party leader, İsmet İnönü, and in the same period, the conversion of the province of Kırşehir, the hometown of the leader of the Republican Peasant Party, Osman Bolukbasi, caused wide debate. The debates on the action that Democratic Party government punished the regions which voted for the opposition parties in the elections started in those days and today it is generally regarded as an accepted idea in the anti-Democratic Party circles. However, neither Ismet Inonu nor members of the Republican People's Party objected to Adiyaman leaving Malatya and becoming a province. In the draft negotiations held in the parliament, Republican People's Party lawmakers supported the bill, and their objections were not on regulations of the new province, Adiyaman; rather, their objections centred on the districts to be connected to this new province. Ismet Inonu did not object to the establishment of Adiyaman by the division of his hometown Malatya into two; however, he concentrated his criticism more on transforming Kirsehir into a district. Therefore, there is no concrete data to consider the separation of Malatya, which was not considered a problem for the members of the Republican People's Party of that time, as the Democratic Party government’s punishment of a province where citizens voted for the opposition party.

Anahtar Kelimeler

Adiyaman, Adnan Menderes, Democrat Party, Ismet Inonu, Malatya, Republican People’s Party

Kaynakça

• “Adapazarı ve Adıyaman Vilayetleri Dün Kuruldu”, Cumhuriyet, 15 Haziran 1954.
• “Adıyaman Bucak mı oluyor?”, Yeşil Adıyaman, 21 Eylül 1953.
• “Adıyaman Meclis Açılır Açılmaz Vilâ[a]yet Haline Getirilecek”, Sabah, 29 Nisan 1954.
• Adıyaman Tarihi ve Kültürü Üzerine, Ed. Hamdi Doğan, Kömen Yayınları, Adıyaman 2012.
• “Adıyaman ve Sakarya İlleri Kuruluyor”, Halkçı, 15 Haziran 1954.
• “Adıyaman Vilayet Oluyor mu?”, Sabah, 27 Şubat 1954.
• “Adıyaman Vilayet Oluyor”, Yeşil Adıyaman, 31 Aralık 1953.
• “Adıyaman”, Ana Britannica, I. Cilt, Ana Yayıncılık, İstanbul 1993, s.95-96.
• “Adıyaman”, Yurt Ansiklopedisi, I. Cilt, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s.198-202.
• “Adıyamanımızın Vilâ[a]yet olması için Ankaraya İkinci Bir Heyet Gidiyor”, Yeşil Adıyaman, 11 Şubat 1954.
• “Adıyamanın Vilayet Olması Lazımdır”, Yeşil Adıyaman, 22 Şubat 1954.
• Albayrak, Mustafa, Türk Siyasal Hayatında Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara 2004.
• “B.M.M. Reisi Pek Sayın Koraltan’a Açık Teşekkür”, Yeşil Adıyaman, 17 Aralık 1954.
• “B.M.M. Reisi Refik Koraltan Adıyaman[’]da Sevgi ve Muhabbetle Kucaklandı”, Sabah, 28 Nisan 1954.
• “Başbakan Menderes Hey’eti Kabul Buyurmadılar”, Yeşil Adıyaman, 21 Ocak 1954.
• Başvekilim Adnan Menderes, Haz. İsmet Bozdağ, Truva Yayınları, İstanbul 2010.
• “Başvekilimiz Sayın A. Menderes Ankara[’]da Adıyaman Heyetini Kabul Etti”, Gayret, 22 Şubat 1954.
• Bölükbaşı, Deniz, Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası Osman Bölükbaşı, Doğan Kitap, İstanbul 2005.
• “C.H.P. Tam Hezimete Uğradı”, Vatan, 3 Mayıs 1954.
• Cumhuriyet Dönemi Siyasal Partileri: 1923-2006, Ed. Mete Kaan Kaynar, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
• Cumhuriyetin 50. Yılında Adıyaman İl Yıllığı, Nakipler Matbaası, İstanbul 1973.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1839-1950, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 2004.
• Çizmeli, Şevket, Menderes Demokrasi Yıldızı?, 3. Baskı, Arkadaş Yayınları, Ankara 2010.
• “Demokrat Parti 434 Milletvekili ile Kat’î ve Eşsiz Bir Zafer Kazandı”, Zafer, 17 Mayıs 1950.
• “Demokrat Parti Kahir Ekseriyetle 60 Vilayette Seçimi Kazanıyor”, Zafer, 3 Mayıs 1954.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, 2. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 1990.
• “Gözümüz Aydın Bahtiyar Hemşerilerimiz”, Yeşil Adıyaman, 14 Haziran 1954.
• Gülen, Ahmet, “Demokrat Parti Döneminde İsmet İnönü’nün Malatya’ya Yönelik Faaliyetleri”, Geçmişten Günümüze Malatya Uluslararası Sempozyumu: Kent, Kültür, Kimlik, Cilt 1, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017, s.321-347.
• Gündüz, Mehmet, “Adıyaman Kazasının Vilayet Olması ve Bu Süreçte Yaşanan Gelişmeler”, İdealkent, C 10, S 28, 2019/3, s.1230-1254.
• Gürün, Kâmuran, Türk-Sovyet İlişkileri: 1920-1953, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• “Güzel Kazamızın Vilayet Olma Meselesi”, Yeşil Adıyaman, 31 Mayıs 1954.
• Güzel, M. Serhan, Demokrat Parti, Ülke Kitapları, İstanbul 2001.
• “Hayallerden Hakikata”, Yeşil Adıyaman, 15 Şubat 1954.
• http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Malatya.pdf, Erişim Tarihi: 19.01.2020.
• http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1950-1977/Turkiye.pdf, Erişim Tarihi: 19.01.2020.
• “İnönü’nün İlk Seçim Nutku”, Yeni Ulus, 10 Nisan 1954.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Nedenler, Afa Yayıncılık, İstanbul 1987.
• “Kazamızın Vilayet Olması ve C.H.P.”, Yeşil Adıyaman, 11 Mart 1954.
• Kırık Politika: Anılarla Kâmil Kırıkoğlu, Haz. Tanju Cılızoğlu, Güneş Yayınları, İstanbul 1987.
• “Refik Koraltan Adıyamanda”, Zafer, 28 Nisan 1954.
• Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı I. Cilt (1920-2013), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14. VI. 1954, 8. İnikad, C: I, s.186.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14. VI. 1954, İ: 8, C: I, s.165.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14. VI. 1954, İ: 8, C: I, s.166.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14. VI. 1954, İ: 8, C: I, s.167.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14. VI. 1954, İ: 8, C: I, s.169.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 28. V. 1954, V. İnikad, C: I, s.88.
• Teziç, Erdoğan, 100 Soruda Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Türkiye’de Partiler), Gerçek Yayınevi, İstanbul 1976.
• Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası: 1919-1946, Doğan Yayınları, Ankara 1971.
• Toker, Metin, Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu, Akis Yayınları, Ankara 1971.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 4. Kitap (İkinci Bölüm): Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (14 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960), Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.
• “Vilayet Olurken”, Yeşil Adıyaman, 21 Haziran 1954.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 21. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.