1950-1980 Arası Dönemde Ağrı’nın Kırsal Kesiminde Gündelik Hayat, Tarım ve Hayvancılık

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 419 - 458, 01.11.2021

Okan Ceylan

https://doi.org/10.33419/aamd.1016037

Öz

Bu akademik çalışma 1950 ve 1980 arası dönemde Türkiye tarımında “Yeşil Devrim” olarak adlandırılan, toplumsal ve iktisadi dönüşümün yaşandığı bir dönemde Ağrı ili tarımını incelemektedir. Hatta bu çalışma Ağrı ilindeki coğrafi koşulların kırsal alanlarda gerçekleştirilen hayvansal üretim ve bitkisel üretim üzerindeki etkisini gündelik toplumsal ve iktisadi yaşam koşulları altında açıklamaktadır. O dönemlerde tarımda makineleşme, verim artışı, ürün çeşitliliği ve pazara yönelik tarımsal üretim süreçlerinin Ağrı kırsalındaki durumunu da açıklamaktadır. Tüm bunlara ek olarak Ağrı kırsalındaki bu sosyoekonomik dönüşümü daha net bir şekilde ortaya koyabilmek için bu çalışma Ağrı ilindeki bitkisel ve hayvansal üretim istatistikleriyle Türkiye ortalamalarını da kıyaslamaktadır. Böylece de Ağrı ilindeki tarımsal yapıların ve gündelik toplumsal yaşamdaki değişimin dinamiklerinin ne derece bir dönüşüm gösterdiği veya geleneksel toplumsal yapı içinde ne derece durağanlık gösterdiğinin de cevabını aramaktadır. Ancak Ağrı ilinin ekilebilir alanları ve Erzurum ili ile olan ulaşım imkânları dikkate alındığında Ağrı ilinin pazara yönelik üretim için yüksek bir tarım potansiyelinin olduğunu vurgulamaktadır. Ancak sonuç olarak bu çalışma Ağrının coğrafyasını, demografik yapısını ve tarım faaliyetlerindeki dönüşümü coğrafya, iktisat, ziraat, sosyoloji ve tarih gibi farklı disiplinlerin perspektifinden ve sıradan insanların gözünden anlatmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bitkisel Üretim, Coğrafya, Gündelik Hayat, Hayvansal Üretim, Tarımsal Dönüşüm

Daily Life, Agriculture and Husbandry in the Countryside of Agri (1950-1980)

Öz

This academic study analyses the agriculture of Ağrı Province in the period between 1950 and 1980 which is called as “Green Revolution” in Turkish Agriculture and experienced important social and economic transformation. Furthermore, this study explains the influence of the geographical conditions of Ağrı Province on animal production and plant production that were realized in the rural areas under the social and economic living conditions. Furthermore, this article also explains the agricultural mechanization, yield increase, crop diversity and market oriented agricultural production process in the rural areas of Ağrı. In addition to all of these, this study compares the plant production and animal production statistics of Ağrı and those of Turkey with each other to be able to reveal the socio-economic transformation of rural areas in Ağrı more clearly. Thus, it searches for an answer that to which extent the agricultural structures and the dynamics of change in daily social life of Ağrı indicate transformation or indicate to which extent stability in traditional social structure. However, when the cultivable lands of Ağrı and the transportation facilities of Ağrı with Erzurum are considered, this study emphasizes that Ağrı has high agricultural potential for market oriented agricultural production. However, as a result this study tries to explain the geography, the demographic structure, and the transformation in agricultural activities of Ağrı from the perspective of different disciplines such as geography, economy, agriculture, sociology, and history.

Kaynakça

• 1967 Ağrı İl Yıllığı, T.C. Ağrı Valiliği, Ajans Türk Matbaası, Ankara 1967.
• 1973 Ağrı İl Yıllığı, T.C. Ağrı Valiliği, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara 1973.
• Acarbay, M. Ali, “Peynir Sanayi ve Atılan Müspet Adım”, Hâkimiyet, 14 Ağustos 1965.
• “Ağrı Hayvancılığı”, Mesuliyet, 8 Haziran 1963.
• Ağrı İl Çevre Durum Raporu, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Ağrı 2014.
• Ağrı İli İşgücü Piyasası Analizi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Serhat Kalkınma Ajansı, Kars 2012.
• Ağrı Şeker Fabrikası, (12 Ekim 1984) Mars Matbaası, Ağrı 1984.
• “Ağrı’da Halı Kilim Sanayi”, Mesuliyet,15 Haziran 1963.
• “Ağrı’da Şeker Pancarı”, Mesuliyet, 6 Temmuz 1963.
• “Ağrı’da Zirai Durum Şeker Fabrikası Kurulması İmkânları”, Hâkimiyet, 28 Mayıs 1965.
• Ağrı’nın Sosyo-Ekonomik Durumu ve Uygun Yatırım Alanları, Ed. Hüseyin Tutar, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Serhat Kalkınma Ajansı, Kars 2013.
• Arpacı, Salim, Ağrı ve Çevresinde Şeker Pancarı Tarımı ve Şeker Sanayi, Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2010.
• “Bazı Köylerin Su Derdi”, Hâkimiyet, 5 Haziran 1965. Cillov, Haluk, Türkiye’de Hayvancılığın İktisadi Önemi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1962.
• Dağ, Muhammed, Annales Tarih Ekolü ve Türkiye’de Yerel Tarih Yazımı (1939-2000), Pamukkale Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli 2020.
• DİE Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Ağrı 1970), DİE Matbaası, Ankara 1973.
• DİE Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Ağrı 1980), DİE Matbaası, Ankara 1982.
• DİE Genel Tarım Sayımı Köy Genel Bilgi Anketi Sonuçları, DİE Matbaası, Ankara 1992.
• DİE Tarımsal Yapı ve Üretim (1972-1974), Yayın No: 725, DİE Matbaası, Ankara 1975.
• DİE Tarımsal Yapı ve Üretim (1980), Yayın No: 985, DİE Matbaası, Ankara 1982.
• DİE Umumi Nüfus Sayımı (1960), İl ve İlçeleri İtibarıyla Kesin Neticeleri, DİE Matbaası, Ankara 1964.
• DİE Umumi Nüfus Sayımı, (22 Ekim 1950) Türkiye Nüfusu, DİE Matbaası, Ankara 1961.
• DİE Ziraat Sayım Neticeleri (1950), DİE Matbaası, Ankara 1956.
• DİE Zirai Bünye ve İstihsal (1954-1958), Yayın No: 387, DİE Matbaası, Ankara 1959.
• DİE Zirai Bünye ve İstihsal (1959-1961), Yayın No: 445, DİE Matbaası, Ankara 1963.
• DİE Zirai Bünye ve İstihsal (1960-1962), Yayın No: 455, DİE Matbaası, Ankara 1964.
• Doğanay, Hayati, Türkiye Ekonomik Coğrafyası, Çizgi Kitabevi, Konya 1998.
• Doğu Bölgesi İlleri Sanayi Potansiyeli, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Yayın No: 112, Ankara 1982.
• Et ve Balık Kurumu 2010 Yılı Faaliyet Raporu, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10256/files/2010_FAALIYET_RAPORU-Haziran_2011_.pdf, Erişim Tarihi: 19.02.2020.
• Gücüyener, Fuad, Türkiye Coğrafyası Defterleri 1, Anadolu Türk Kitap Deposu, İstanbul 1938.
• Gürsaç, Mustafa, “Ağrı’da Zirai Durum”, Hâkimiyet, 20 Mayıs 1965.
• Hayvancılık ve Hayvan Hastalıkları ile Savaş Alt Komisyon Raporu, IV Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyon Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 1977.
• IV Beş Yıllık Kalkınma Planı, Hayvancılık, Hayvan Islah ve Üretimi Alt Komisyon Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 1977.
• İstabul, Küresel ile Yerel Arasında, Haz. Çağlar Keyder, Metis, İstanbul 2013.
• Kadanalı, Esra, “Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık”, Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Profili, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, 2018.
• Karaömerlioğlu, M. Asım, Orada Bir Köy Var Uzakta, İletişim, İstanbul 2006.
• Karhan, Güven, Gürbulak Sınır Kapısının Ağrı İli Üzerindeki Sosyo-Ekonomik Etkileri, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ağrı 2016.
• Kaya, Faruk, “Ağrı İlinde Arıcılık Yapısı ve Değerlendirme Durumu”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 12, S 2, 2008, s.35-56.
• Kaya, Faruk, “Ağrı Merkez İlçede Köy Yerleşmelerinin Coğrafi Şartlarla İlişkisi”, The Journal of Academic Social Science Studies, C 6, S 8, 2013, s.297-328.
• Kaya, Faruk, “Aladağ’da Yaylalar ve Yaylacılık”, Doğu Coğrafya Dergisi, C 13, S 19, Erzurum 2008, s.123-148.
• Kaya, Faruk, “Doğu Anadolu Karasal İkliminin Belirgin Olarak Yaşandığı Yörelerden Biri Olan Ağrı İlinin İklim Özellikleri”, The Journal of Academic Social Science Studies, S 26, 2014, s.27-55.
• Kaya, Faruk, Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2001.
• Kaya, Faruk, Karataş, Yakup, “Bayezid (Ağrı) Vilayetinin Sıhhi ve İçtimaı Coğrafyası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 7, S 30, 2014, s.158-180.
• Keyder, Çağlar, Yenal, Zafer, Bildiğimiz Tarımın Sonu, İletişim, İstanbul 2013.
• Kıray, Mübeccel, Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, Bağlam, İstanbul 2000.
• Kocaman, Sinan, vd., “Ağrı İlinin İdari Coğrafi Analizi”, Coğrafya’ya Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Hayati Doğanay, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:1056, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara 2015, s.599-620.
• Koday, Saliha, Doğu Anadolu Bölgesinde Hayvancılık, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2005.
• “Köylerimizi Kalkındıralım”, Hâkimiyet, 6 Ağustos 1965.
• Kurt, Yılmaz, “Ağrı’da Pancar”, Hâkimiyet, 2 Temmuz 1965.
• Okur, Uğur, Bölgesel Kalkınma Politikaları ve Ağrı İlinin İktisadi Analizi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ağrı 2017.
• Özbek, Meral, Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, İletişim, İstanbul 2013.
• Özbilgi, Zeki, “Köyde Ziraatçılık”, Hâkimiyet, 17 Mayıs 1965.
• Özbilgi, Zeki, “Köyde Ziraatçılık”, Hâkimiyet, 18 Mayıs 1965.
• Özçağlar, Ali, “Türkiye’de Şekerpancarı Ekim Alanlarının Coğrafi Dağılışı”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara 1992, s.5-54.
• Özmen, Ünsal, Kent Kent Türkiye: Ağrı, Garanti Matbaası, İstanbul 1969.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Patates Ziraatının Gelişme İmkânları”, Hâkimiyet, 20 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi 6”, Hâkimiyet, 23 Haziran 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 1 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 3 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 5 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 6 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 7 Temmuz 1965.
• Sunay, Erol, “Ağrı’da Tarla Ziraatı ve Hububatın Önemi”, Hâkimiyet, 10 Temmuz 1965.
• Şahin, Hayrettin, “Ağrı İlindeki Göçlerin Yönlendirilmesinde Kamu Yatırımları ve Yatırım Teşvik Belgelerinin Önemi”, Akademik Bakış Dergisi, S 46, Kasım 2014, s.28-50.
• Şekerpancarı Ekicilerine”, Hâkimiyet, 27 Mayıs 1965.
• T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Zirai Bünye ve İstihsal (1946-1953), DİE Matbaası, Ankara 1954.
• TBMM Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D 4, C 17, 66. Birleşim, 25 Şubat 1976.
• TBMM Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D 4, C 19, 92. Birleşim, 21 Nisan 1976.
• Temelli, Fatma, “Ağrı İli: Mevcut ve Potansiyel Yatırım Alanları Yatırım Teşvikleri ve Finansman”, Ağrı İli Sosyo-Ekonomik Profili, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Ağrı 2018.
• “Toprak Tevzi Komisyonu”, Yayla, 22 Ekim 1953.
• Tunç, Bilal, Özçelik, Fatih, “Cumhuriyet Döneminde Ağrı Nüfusundaki Gelişmeler (1927-1980)”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C 6, S 3, 2017, s.2132-2149.
• TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri (2019), https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr, Erişim Tarihi: 09.02.2020.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-1-0-0/80-509-14.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-1-0/115-730-1.
• “Vilayetimizde Ziraat Faaliyetleri”, Yayla, 12 Kasım 1953.
• Yazgan, Şekip, “Ağrı İlinin Sanayi Yapısı”, Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Ağrı 2018.
• Yıldız, Mehmet, Ağrı İlinde Yem Bitkileri Üreticilerinin Sosyo-Ekonomik Durumlarının İncelenmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2019.
• Yılmaz, Murat, “Türkiye’de Kırsal Nüfusun Değişimi ve İllere Göre Değişimi (1980-2012)”, Doğu Coğrafya Dergisi, C 20, S 33, Erzurum 2015.
• “Zirai Mücadele Mevsimi”, Hâkimiyet, 6 Mayıs 1963.