ÇOKYÖNLÜ GERÇEKLİKLER: ANAYASA MAHKEMESİ VE YARGITAY ARASINDAKİ İHTİLAF ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 2, 278 - 347, 15.05.2025

Mehmet Nuri Güzel

https://doi.org/10.30915/abd.1568595

Öz

Atalay vakası Türkiye’de devlet otoritesi ile bireysel haklar arasındaki gerilimin bir tezahürüdür. Atalay vakası hukuki ve siyasi olmak üzere genellikle iki farklı perspektiften ele alınmaktadır. Oysa bu vaka farklı bakış açılarıyla da incelenebilir. Bu çerçevede Upendra Baxi’nin “çokyönlü anayasacılık” görüşü farklı mercekten konuyu ele alabilecek yaklaşımlardan biridir. Baxi, çeşitli bakış açılarının anayasal ve toplumsal tartışmaları nasıl şekillendirdiğine dair bir analiz sunmakta ve bu bağlantıların karmaşık doğasını vurgulamaktadır. Bu çalışmada, Atalay vakası merceğinden Türkiye’deki anayasa yorumunun dinamiklerini inceleyen nitel analitik bir yaklaşım izlenmektedir. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay arasındaki ihtilaf gözden geçirilmekte ve siyasi çevrelerin, resmi ideolojinin ve sivil toplum katılımının etkisi ele alınmaktadır. Çokyönlü anayasacılık fikrinden yola çıkarak farklı yorumların, anayasa yorumunun karmaşık çok yönlü doğasından kaynaklandığı, gelecekte de bu gibi gerilimlerle karşılaşılacağı sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çokyönlü anayasacılık , anayasa yorumu , Şerafettin Can Atalay , Anayasa Mahkemesi , Yargıtay

MULTITUDINOUS REALITIES: AN EVALUATION ON THE DISPUTE BETWEEN THE CONSTITUTIONAL COURT AND THE COURT OF CASSATION

Öz

The case of Atalay is a manifestation of the tension between state authority and individual rights in Turkey. The Atalay case is usually analyzed from two different perspectives: legal and political. However, this case can be analyzed from different perspectives. Within this framework, Upendra Baxi’s view of “multitudinous constitutionalism” is one of the approaches that can address the issue through a different lens. Baxi provides an analysis of how various perspectives shape constitutional and social debates and emphasizes the complex nature of these connections. The study follows a qualitative analytical approach that examines the dynamics of constitutional interpretation in Turkey through the lens of the case of Atalay. The dispute between the Constitutional Court and the Court Cassation is reviewed and the impact of political influences, official ideology and civil society involvement is addressed. Drawing on the idea of multitudinous constitutionalism, it concludes that different interpretations stem from the complex multifaceted nature of constitutional interpretation and that such tensions will continue to be encountered in the future.

Anahtar Kelimeler

multitudinous constitutionalism , constitutional interpretation , Şerafettin Can Atalay , Constitutional Court , Court of Cassation

Kaynakça

• Akçil, Yılmaz, “Bireysel Başvuru Kararlarının Subjektif ve Objektif Etkisinin İdari Yargı Yönünden İncelenmesi”, Anayasa Yargısı, Cilt 39, Sayı 1, 2022, s.1-45.
• Arslan, Zühtü, Anayasa Teorisi, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2008.
• Aydın, Oya ve Özlem Kaygusuz, “Yargıtay Kararı ve Türkiye’de Siyasi Anayasasızlaştırma”, Birikim, 14 Kasım 2023 (https://birikimdergisi.com/guncel/11548/yargitay-karari-ve-turkiyede-siyasi-anayasasizlastirma) (E.T.: 05.09.2024).
• Baxi, Upendra, “Constitutionalism as a Site of State Formative Practices,” Cardozo Law Review, Cilt 21, Sayı 4, Şubat 2000, s.1183-1210.
• Baxi, Upendra, “Nihilism, Contradictions, and Anomie In New Constitutionalism: A View from India”, in Boaventura de Sousa Santos, Sara Araújo ve Orlando Aragón Andrade (Ed.), Decolonizing Constitutionalism Beyond False or Impossible Promises, New York, Routledge, 1. Baskı, 2024, s.60-79.
• Baxi, Upendra, “Postcolonial Legality: A Postscript From India”, Law and Politics in Africa, Asia and Latin America, Cilt 45, Sayı 2, 2012, s.178-194.
• Baxi, Upendra, “Postcolonial Legality”, in Henry Schwarz ve Sangeeta Ray (Ed.), A Companion to Postcolonial Studies, Oxford, Blackwell Publishing, 1. Baskı, 2005, s.540-555.
• Baxi, Upendra, “Preliminary Notes on Transformative Constitutionalism”, in Oscar Vilhena, Upendra Baxi ve Frans Viljoen (Ed.), Transformative Constitutionalism: Comparing the Apex Courts of Brazil, India and South Africa, Johannesburg, The Pretoria University Law Press, 1. Baskı, 2013, s.19-47.
• Baxi, Upendra, “The Promise and Peril of Transcendental Jurisprudence: Justice Krishna lyer’s Combat with the Production of Rightlessness in India”, in C. Raj Kumar ve K. Chockalingam (Ed.), Human Rights, Justice, and Constitutional Empowerment, New Delhi, Oxford University Press, 1. Baskı, 2007, s.3-25.
• Demirkent, Dinçer, “Yargı darbesi mi?”, Gazete Duvar, 10 Kasım 2023 (https://www.gazeteduvar.com.tr/yargi-darbesi-mi-makale-1646560) (E.T.: 04.09.2024).
• Erdem, Fazıl Hüsnü (Ed.), 1982 Anayasasının Analizi, Ankara, Orion, 1. Baskı, 2012.
• Erdem, Fazıl Hüsnü, “1982 Anayasasının Serüveni”, in Fazıl Hüsnü Erdem (Ed.), 1982 Anayasasının Analizi, Ankara, Orion, 1. Baskı, 2012, s.163-233.
• Erdem, Fazıl Hüsnü, “Hukuk Devlet ve 1982 Anayasası”, in Fazıl Hüsnü Erdem (Ed.), 1982 Anayasasının Analizi, Ankara, Orion, 1. Baskı, 2012, s.55-98.
• Erdem, Fazıl Hüsnü, “Türkiye’de Anayasa Sorunu ve Anayasal Arayışların Patolojisi Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, in Fazıl Hüsnü Erdem (Ed.), 1982 Anayasasının Analizi, Ankara, Orion, 1. Baskı, 2012, s.9-37.
• Erdoğan, Mustafa, Anayasa Hukuku, Ankara, Orion, 7. Baskı, 2011.
• Erdoğan, Mustafa, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Ankara, Liberte, 8. Baskı, 2012.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, “Yasama Dokunulmazlığı Ve Yargısal Aktivizm”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Cilt Yok, Sayı 57, 2024, s.1-50.
• Gençlik Örgütleri Forumu, Gençlerin Politik Tercihleri Araştırması, Mart 2024. (https://konda.com.tr/uploads/genclerin-politik-tercihleri-arastirmasi-2024-64df8822aead837953c985b7a856bc911a53b8524850b4725246f7b92b74b216.pdf).
• Gökcan, Hasan Tahsin, “Anayasal Denetimin Fonksiyonları Bağlamında Türk Anayasa Mahkemesinin Hak İhlali Kararlarının Objektif Etkisinin Anayasal Temelleri Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Yargısı, Cilt 41, Sayı 1, 2024, s.1-94.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt 1, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2. Baskı, 2020.
• Grewal, David ve Singh Jedediah Purdy, “The Original Theory of Constitutionalism”, The Yale Law Journal, Cilt 127, Sayı 3, Ocak 2018, s.664-705.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., “3. Ceza Dairesi Ve Kesin Hüküm Yokluğu”, https://ibrahimkaboglu.org/3-ceza-dairesi-ve-kesin-hukum-yoklugu.html/ (Y.T.: 05.01.2024, E.T.: 01.09.2024).
• Kaboğlu, İbrahim Ö., “Yargıtay Kararı ve Anayasal Yokluk Hali”, https://legal.com.tr/blog/anayasa-hukuku/yargitay-karari-ve-anayasal-yokluk-hali/#_ftn9 (Y.T.: 16.11.2023, E.T.: 01.09.2024).
• İnceoğlu, Sibel, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Türkiye ve Latin Modelleri, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, 2017.
• Kars Kaynar, Ayşegül, “Yargıtay Üçüncü Ceza Dairesi’nin AYM’nin Can Atalay Hükmünü Uygulamama Kararının Schmittyen Tahlili: Anayasa Nasıl Korunur?”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt 82, Sayı 4, 2024, s.337-381.
• Kaya, Semih Batur, “Anayasa Mahkemeleri Norm Denetiminde “Olgu”yu Ölçü Alabilir Mi?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2024, s.1013-1045.
• Kumar, C. Raj ve K. Chockalingam (Ed.), Human Rights, Justice, and Constitutional Empowerment, New Delhi, Oxford University Press, 1. Baskı, 2007.
• Marcou, Jean, “Anayasacılık ve Türkiye’de Anayasal Hareketler”, Çev. Gülden Kurt, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2012, s.1-50.
• Özbudun, Ergun, “Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı: Hukuki Mahiyetleri ve Farkları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt Yok, Sayı: 59, 2005, s.109-115.
• Santos, Boaventura de Sousa, Sara Araújo ve Orlando Aragón Andrade (Ed.), Decolonizing Constitutionalism Beyond False or Impossible Promises, New York, Routledge, 1. Baskı, 2024.
• Schwarz, Henry ve Sangeeta Ray (Ed.), A Companion to Postcolonial Studies, Oxford, Blackwell Publishing, 1. Baskı, 2005.
• Sevinç, Murat “Bir adım, bir adım daha… Bir ‘dip’ olmayabilir!”, Diken, 12 Kasım 2023 (https://www.diken.com.tr/bir-adim-bir-adim-daha-bir-dip-olmayabilir/) (E.T.: 04.09.2024).
• Sözüer, Adem, “Yasama Dokunulmazlığının İstisnasını Oluşturan Suçların Belirlenmesi Bağlamında Anayasa Mahkemesince Verilen İhlal Kararlarının Yerine Getirilmemesi Sorunu”, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 2023, s.275-303.
• Şirin, Tolga, “8 Kasım skandalı ve “yargısal aktivizm” meselesi”, T24, 10 Kasım 2023 (https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/8-kasim-skandali-ve-yargisal-aktivizm-meselesi,42196) (E.T.: 02.09.2024).
• Şirin, Tolga, “Yargıtay’ın basın açıklamasındaki üç hata”, T24, 15 Kasım 2023 (https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/yargitay-in-basin-aciklamasindaki-uc-hata,42261) (E.T.: 02.09.2024).
• Tanör, Bülent, İki Anayasa 1961-1982, İstanbul, On İki Levha, 5. Baskı, 2013.
• Taş, Burak, “Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin 2023/12611 Esas, 2023/Değişik İş Karar Sayılı ve 8.11.2023 Tarihli Kararının Anayasa Mahkemesi Üyeleri Hakkında Suç Duyurusunda Bulunulması Noktasında İncelenmesi”, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2024, s.150-171.
• Topuz, Ali Duran, “Yargıtay hukuk tehlikesini savuşturdu, şükür!”, Artı Gerçek, 9 Kasım 2023 (https://artigercek.com/makale/yargitay-hukuk-tehlikesini-savusturdu-sukur-272237) (E.T.: 03.09.2024).
• Topuz, Ali Duran, “Yüksek yüksek külliyelere mahkeme kurmasınlar”, Artı Gerçek, 10 Kasım 2023 (https://artigercek.com/makale/yuksek-yuksek-kulliyelere-mahkeme-kurmasinlar-272442) (E.T.: 03.09.2024).
• Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi, Anayasa Mahkemesi Başkanlığına Sunulmak Üzere Türkiye Barolar Birliği Tarafından Şerafettin Can Atalay Bireysel Başvurusu (B.No: 2023/53898) Hakkında Hazırlanmış Olan Görüş (Amicus Curiae), Ankara, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Eylül 2023. (https://d.barobirlik.org.tr/2023/20230922_gorus.pdf ).
• Twining, William, Human Rights: Southern Voices - Francis Deng, Abdullahi An-Na’im, Yash Ghai, Upendra Baxi, New York, Cambridge University Press, 1. Baskı, 2009.
• Vilhena, Oscar, Upendra Baxi ve Frans Viljoen (Ed.), Transformative Constitutionalism: Comparing the Apex Courts of Brazil, India and South Africa, Johannesburg, The Pretoria University Law Press, 1. Baskı, 2013.