GELENEKSEL SAHA (YAKUT) MÜZİK ALETLERİ ÜZERİNE ORGANOLOJİK BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2017, Sayı: 64, 188 - 208, 31.12.2017

Rauf Kerimov

Öz

Herhangi bir toplumun kültürel kimliğini yansıtmasında müzik sanatının belirleyici bir rolü vardır. Müziğin yapısal ve ritimsel özelliklerinin yanı sıra müzik aletleri ve onların kullanılması da toplumlar hakkında önemli ipuçları vermektedir. Kültürün somut objelerinden biri olan müzik aleti, insanların sesle ilgili düşüncelerini barındırmakla birlikte, kültürel sembolizm ve estetik mükemmelliğin temsilcisi olmuştur. Müzik aletlerine (çalgılara) belirli bir tarihsel, toplumsal, ulusal nitelikler (attribution) taşıyıcısı, bir kültür fenomeni ve akustik sistemler gibi farklı perspektiflerden bakılabilir. Geleneksel müzik aletlerinin araştırılması bugünkü sanat tarihinin en önemli problemlerinden biridir.

Bu makale, Saha (Yakut) halkının folkloru ve geleneksel müzik aletlerinin genel karakteristiğinin araştırılması niteliğinde bir çalışmadır. Merkezi kültürlerden ve teknolojiden uzun süre izole edilmelerine rağmen, Sahalar eski Türkçeyi ve Türk kültürünün birçok unsurunu koruyarak çağımıza kadar yaşata bilmişler. Bugün de Saha Türklerinin lehçesinde ve folklorunda eski Türk dilinin ve folklorunun birçok örneği sezilmektedir. Türk kökenli bu kuzey halkının müzik aletlerini genel tanıtımını yaparak bölgesel-tarihsel yönteme göre analiz etmek ve tipolojisini belirlemek bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Makalede, geleneksel müzik ve gürültü nitelikli (noise create) ses/fono aletlerin (phone instruments) bölgesel-tarihi tipolojisi ve organolojik karakteristiği verilmiş, bu aletlerin Saha halkının ritüel ve sosyal yaşamında işlevselliği incelenerek, akustik özellikleri hakkında kısa açıklamalar yapılmıştır. Çalışmada yer alan bilgilerin etnomüzikoloji, folklor, etnografya, kültüroloji gibi birçok alanda kullanılabilmekle beraber, halk çalgılarıyla ilgili katalogların ve ansiklopedilerin hazırlanması için kaynak oluşturabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut) Cumhuriyeti, folklor, geleneksel Saha müzik aletleri, organoloji, tipoloji, gürültü nitelikli (noise create) çalgılar

Kaynakça

• Alekseyev, E. (2016). The Yakut Folk Song: A Brief Ethnographic-Musical Sketch, Anthropology & Archeology Of Eurasia, Vol. 55, No. 1, Say.56, 2016 Taylor & Francis Group Alekseyeva, G. (1994). Ot Folklora Do Profesionalnoy Muzyki, Yakutsk: Nac.Kn. İzd-Vo “Biçik”, Respublika Sakha (Yakutiya) Armstrong, T. (2010). Russian Settlement İn The North, Cambridge University Press Atasoy, E. ve Soykan, A. (2008). Saha (Yakut) Cumhuriyeti: Coğrafi Kimlik Analizi, Denemesi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2008, Sayı 21, Muğla Black, L. (2004). Russians İn Alaska, 1732-1867, University Of Alaska Press Blagodatov, G. (1968). Muzykalnie İnstrumentı Narodov Sibiri, V Knige: Sbornik Muzeya Antropologii İ Etnografii An Sssr, Tom. 18, Мoskva Bolo, S. İ. (1949). Proşloe yakutov Do Prixoda Russkikh Na Lenu. Po Predaniyam Yakutov Bıvşego Yakutskogo Okruga, Yakutsk: Nac.Kn.İzd.”Biçik” Chakhov, A. (2012). Starinnıe Yakutskie Muzikalnıe İnstrumentı:Tehnologiya İzgotovleniya, Otv.Red.İ Per. S Yakut. Shamaevoy M.İ, Yakutsk:Alaas Dyakonova, V. (2015). İzuceniya Sovremennyx Muzykalnyx İnstrumentov Sakha (Na Primere Membranafona Küpsür), “Gramota”, № 12,Vol. 3.Say: 66-69,Tambov, Rusya Dyakonova, V. (2012). Muzykalnıy almanax “Tradicionnaya kultura”, 1(45), Gosudarstvenniy Centr Russkogo Folklora, Ministerstvo Kultury Rossiyskoy Federacii Pekarskiy, E.K. (1959). Slovar Yakutskogo Yazıka, St.Petersburg, 1907-1930; (2.Baskı). Moskva, AN SSSR, 1959. T. 2. Gibson, J. R. (2011). Feeding The Russian Fur Trade:Provisionment Of The Okhotsk Seaboard And The Kamchatka Peninsula, 1639–1856, University Of Wisconsin Press Hudyakov İ.A. (1969). Kratkoe Opisanie Verhoyanskogo Okruga, Redaktor: V.G. Bazanova, Leningrad Kojevnikova, D. (2013). Kompleksnoe İspolzovanie Dannıx Arkheologii İ Etnografii Dlya Analiza Drevneyşikh Muzikalnikh İnstrumentov, Vestnik NGU, V.12, No3, Issn 1818-7919, Novosibirsik, Rusya Maak, R. (1887). Viluyskiy Okrug Yakutskoy Oblasti, İzdanie 2-Oe, Spb. Middendorf, A. (1878). Puteşetvie Na Sever İ Vostok Sibiri, Çast 2, Spb, İzdatelstvo İmp.Akad. Nauk Romanova, E. (1994). Yakutskiy Prazdnik Isıah: İstoki İ Predstavleniya, İzdatelstvo: Novosibirsk: Nauka Seroshevsky, V. (1993). Yakutı, Isbn 5-86004-001-6, İzd: Rossiyskaya Politiçeskaya Enciklopediya Shamayeva, M. ( 2016) İstoriya Formirovaniya Yakutskih Muziklalnih İnstrumentov, İstoriçeskie, Filosofskie, Politiçeskie İ Yuridiçeskie Nauki, Kulturologiya İ İskusstvovedenie. “Gramota”, № 12. Vol. 1, Tambov Sheykin, Y. (2002). İstoriya Muzykalnoy Kulturı Narodov Sibiri: Sravnitelno-İstoriçeskoe İssledovanie/Pod Obş.Red.E.S.Novik; Notografiya T.İ:İgnatyevoy.,M; Vost.Literatura Shukin N.S. (1844). Poezdka V Yakutsk, İzdanie Vtoroe, İspr. İ Dopoln.-Sankt- Peterburg: Departament Voennyx Poseleniy Vertkov, K., Blagodatov, G., Yazovickaya, E. (1963). Atlas Muzıkalnıh İnstrumentov Narodov SSSR, Moskva Wixman, R. (1988). The Peoples Of The Ussr:An Ethnographic Handbook, M.E. Sharpe Zhirkov, M.N. (1981). Yakutskaya Narodnaya Muzıka/ Sost. G.G. Alekseeva, Yakutsk: Knijnoe İzdatelstvo Brown, K. and Ogilvie, S.0(Ed) (2008). Concise Encyclopedia Of Languages Of The World, 1st Edition, Imprint: Elsevier science, Forsyth, J (1994). A History Of The Peoples Of Siberia:Russia's North Asian Colony 1581-1990, Cambridge University Press Vasilyev, İ.Y (2008). Yakutskiy Material V Rabote N.K. Vitsena, “Noord En Oost Tartarye” (1692), İzvestiya Rossiyskogo Gosudarstvennogo Pedagogiçeskogo Universiteta İm. A.İ.Gercena, Aspirantskie Tetradi, Spb,N 25(58).
• İnternet Kaynakları: https://www.danmoi.com/khomus-jewsharp-jaw-harp-yakutia-maltsev-maltsef-vargan-maltcev.html, 05.04.2017 http://globuss24.ru/doc/programma-elektivnogo-kursa-dekorativno-prikladnogo-tvorchestva-izgotovlenie-yakutskih-muzikalynih-instrumentov, 19.05.2017 http://globuss24.ru/doc/programma-elektivnogo-kursa-dekorativno-prikladnogo-tvorchestva-izgotovlenie-yakutskih-muzikalynih-instrumentov, 19.05.2017 http://www.krutushka.ru/blog/musicians2009/14004.html, 09.04.2017 https://www.rbth.com/travel/destinations/siberia/2017/01/25/how-siberia-plays-its-songs-musical-instruments-of-the-indigenous-nations_687511, 14.05.2017 http://ysia.ru/kultura/v-muzee-muzyki-i-folklora-otkrylas-vystavka-narodnyh-masterov-mohnachevskih/,10.04.2017 http://ysia.ru/kultura/v-muzee-muzyki-i-folklora-otkrylas-vystavka-narodnyh-masterov-mohnachevskih/,10.04.2017 http://ysia.ru/media/foto_yakutia/v-yakutske-otkrylas-vystavka-narodnyh-masterov-mohnachevskih/, 10.04.2017 http://ysia.ru/media/foto_yakutia/v-yakutske-otkrylas-vystavka-narodnyh-masterov-mohnachevskih/,10.04.2017 http://ysia.ru/media/foto_yakutia/v-yakutske-otkrylas-vystavka-narodnyh-masterov-mohnachevskih/,18.05.2017 http://www.ukdr-maya.lact.ru/e/881-kyil-dushi-ruslana-gabyisheva, 11.05.2017 http://rus.ilkhomus.com/?p=291, 27.04.2014 https://vk.com/wall-46240288?offset=60&own=1&z=photo-46240288_294582268%2Fwall-46240288_16, 22.04.2017 https://vk.com/wall-46240288?offset=60&own=1&z=photo-46240288_294582268%2Fwall-46240288_16, 22.04.2017 https://www.youtube.com/watch?v=w9Yk6xpXxIE, 12.05.2017