The Situation of the Ottoman Justice System within the Framework of the Budget Discussions of the Ministery of Justice in the Chamber of Deputies (1910-1912)

Yıl 2024, Sayı: 73, 557 - 589, 25.10.2024

Faysal Mayak

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1573688

Öz

During the meetings held in the Chamber of Deputies in the Second Constitutional Era for the Ministry of Justice’s budget in 1910, 1911, and 1912, opinions and suggestions were put forward by deputies to address the deficiencies in the Ottoman justice system and ensure its smoother functioning. The deputies conveyed the demands of the public by raising the issues they observed in the judicial organization in their constituencies during parliamentary sessions. Discussing the steps that needed to be taken to improve the justice system within the constraints of the limited budget, the deputies complained about the shortage of well-trained judicial personnel and the fact that the judicial organization had not been established in many regions. Another issue emphasized during the budget negotiations was the low and disproportionate salaries of judicial employees. Deputies warned that poorly paid court officials might deviate from justice, considering their financial difficulties when making decisions. The ministers of justice, who participated in the discussions in the Chamber of Deputies, also addressed the state of the justice system from their perspectives, elaborating on their efforts to establish a regularly functioning legal structure and responding to criticisms directed at them. However, the immediate abandonment of the decisions taken to reform the judicial organization due to the failure to achieve desired results in a short time and the return to previous practices led to the formation of an unstable system. Based on the fact that the existing courthouse employees are not qualified, the way to take precautions has been taken, and it has been requested to train personnel who have received legal education and gained professional experience. The aim of this study is to analyze the state of the justice system based on the discussions held in the Chamber of Deputies for the judicial budget between 1910 and 1912. The main source for this study is the Parliamentary Minutes of the Chamber of Deputies. In addition, period newspapers and archival documents were utilized to illustrate how developments related to the judiciary were reflected in the press and how the situation appeared in official documents. Parliamentary minutes, newspapers, archival documents, and research works were used to support one another at times, and for comparative purposes at other times, to construct the study.

Anahtar Kelimeler

Courthouse, budget, Chamber of Deputies, inspector, court

MECLİS-İ MEBUSAN’DAKİ ADLİYE NEZARETİ BÜTÇESİ GÖRÜŞMELERİ ÇERÇEVESİNDE OSMANLI ADALET SİSTEMİNİN DURUMU (1910-1912)

Öz

II. Meşrutiyet döneminde Meclis-i Mebusan’da Adliye Nezâreti bütçesi için 1910, 1911 ve 1912 yıllarına ait yapılan görüşmelerde, Osmanlı adalet sisteminin eksiklerini gidermek ve daha düzgün çalışmasını sağlamak için görüş ve öneriler mebuslar tarafından ortaya konmuştur. Kendi seçim bölgelerinde gördükleri adliye teşkilatının aksayan yönlerini Meclis’te gündeme getirerek halkın taleplerini dile getirmişlerdir. Kısıtlı bütçe imkânları ölçüsünde adalet sistemini düzeltmek için atılması gereken adımları tartışan mebuslar, iyi yetişmiş adliye personelinin azlığından ve adliye teşkilatının birçok bölgede kurulmamış olmasından şikâyet etmişlerdir. Bütçe görüşmelerinde mebusların üzerinde durduğu diğer bir konu, adliye çalışanlarına ödenen maaşların azlığı ve orantısızlığı olmuştur. Düşük maaşlı adliye mensuplarının karar verirken geçim derdini düşünerek haktan sapabileceklerine dikkat çekmişlerdir. Meclis’teki görüşmelere katılan Adliye nazırları da adalet sisteminin durumunu kendi açılarından ele almışlar, düzenli işleyen bir hukuk yapısı kurmak için yaptıkları çalışmalardan bahsetmişler ve kendilerine yöneltilen eleştirilere cevap vermişlerdir. Meclis-i Mebusan’da adliye teşkilatının düzeltilmesi için alınan kararlardan kısa sürede istenen verim alınamadı diye hemen vazgeçilmesi ve eski uygulamalara dönülmesi istikrarsız bir yapının oluşmasına sebep olmuştur. Mevcut adliye çalışanlarının yeterli nitelikte olmadığı gerçeğinden hareketle tedbir alma yoluna gidilmiş, hukuk eğitimi alan ve mesleki tecrübe edinen personel yetiştirilmek istenmiştir. Bu çalışmanın amacı; 1910-1912 yılları arasında Meclis-i Mebusan’da adliye bütçesi için yapılan görüşmeleri esas alarak adalet sisteminin durumunu ortaya koymaktır. Çalışma oluşturulurken ana kaynak olarak Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri kullanılmıştır. Buna ek olarak, dönemin gazetelerinden ve arşiv belgelerinden yararlanılmış, adliyeyle ilgili gelişmelerin basına nasıl yansıdığı ve resmî belgelerde durumun hangi biçimde göründüğü gösterilmeye çalışılmıştır. Zabıt cerideleri, gazeteler, arşiv belgeleri ve araştırma eserler kimi zaman birbirini desteklemek kimi zaman da karşılaştırma yapmak amacıyla kullanılmış ve çalışma vücuda getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adliye, bütçe, Meclis-i Mebusan, müfettiş

Kaynakça

• 1- Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT), 1139/53, H.16 Şaban 1327/2 Eylül 1909, 1148/64, H.15 Safer 1328/26 Şubat 1910.
• Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ), 54/34, H. 3 Muharrem 1328 /15 Ocak 1910.
• Dahiliye Hukuk (DH.H), 25/15, H.19 Zilhicce 1328/22 Aralık 1910.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3), 614/23, 15 Temmuz 1910, 619/30, 15 Temmuz 1910, 619/59, 31 Aralık 1910.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC) (tarihleri ilgili sayfalarda belirtilmiştir). 2- Gazeteler ve Araştırma Eserleri
• “Adliye Maaşatı”, No:32, 24 Eylül 1912, Hikmet.
• Ahmad F, İttihat ve Terakki 1908-1914, 6. Baskı, Kaynak Yay., İstanbul, 2004.
• Babanzade İsmail Hakkı, “Hükkam Hakkında: Necip Melhame’nin Muhakemesi Münasebetiyle”, 26 Şubat 1909, No: 206, Tanin.
• Babanzade İsmail Hakkı, “Adliye Esas-ı Devlettir”, 17 Temmuz 1912, No:1394, Tanin.
• Bal E B, Tanzimattan Sonra Kadı ve Naip Yetiştirmek Amacıyla Kurulan Okul: Mekteb-i Nüvvab, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2016.
• Balcı S, “Panislamist Bir Mebusun Biyografisi: Bingazili Yusuf Şetvan (1868-1949)”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Demokratik Kesitler, Ed. Eminalp Malkoç/İ. Arda Odabaşı, Derlem Yayınları, İstanbul, 2016, ss.77-116.
• Demirci A, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Ticaret Mahkemeleri”, S.75, Kasım-Aralık 2019, Akademik Bakış Dergisi, ss.95-129.
• Demirel F, Adliye Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2003.
• Elmacı M E, “Osmanlı Hukuk Reformunda Bir Öncü: Kont Leon Ostrorog”, S.29, 2011, OTAM, ss.1-30.
• Güneş İ, “II. Meşrutiyet Dönemi Hükümet Programları (1908-1918)”, C.1, S.1, 1990, OTAM, ss.171-269.
• “İdare-i Vilayat”, 11 Teşrinisani 1910, No:410. Yeni Tasvir-i Efkâr.
• “İrtihal-i Müessif”, 10 Mart 1919, No:157, Ceride-i Sufiye.
• Kırmızı A, “1880’de Diyarbekir Vilayetine Gelen İlk Adliye Müfettişinin Sergüzeşti”, S.VII, Nisan 2012, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, ss.73-90.
• Kili S, Türk Anayasaları, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1982.
• Koyuncu N, “Hukuk Mektebinin Doğuşu”, C.16, S.3, 2012, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.163-186.
• Köksal O, “Adliye Örgütünün Problemleri ve Yapılması Gerekli Düzenlemelere Dair II. Abdülhamit’e Sunulan Bir Layiha”, S.9, 1998, OTAM, ss.263-285. “Maaş Meselesi”, No:10, 28 Temmuz 1324, Tanin.
• Macid Faik, “Köyümün Memurlarının Sefaleti (Maaşlarda Haksızlık)”, No:8, 1 Eylül 1911, Millet ile Musahabe.
• Mehmed Cemil, “Mekteb-i Hukuka ve Programlarına Bir Nazar”, Sene:2, No:17, 1326 (1910), İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası, ss.339-347. “Müteferrika”, 31 Ocak 1910, No:53, Beyan-ül Hak,.
• Sarıay E, “Tanin Gazetesi Muhabiri Ahmet Şerif Bey’in Osmanlı Mahkemelerine Dair Gözlemleri (1909-1913)”, C.3, S.2, 2019, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ss.279-297.
• Saylan K, “II. Abdülhamid Döneminde Mahkemelerin Islahına Dair Hazırlanan Layihalar ve İsimsiz Bir Layiha Örneği”, S.31, 2016, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, ss.165-278.
• Tural E, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Danıştay (Şura-yı Devlet)”, V/13, Güz 2006, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, ss.79-89.
• Tural E, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Adliye ve Mezahip Nezareti’nde Bürokratik Reform”, C.57, S.2, 2008, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.223-252.
• Yavuz H, “Adliye Nezareti”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.1, 1988, ss.389-390. Yörük A A, “Kont Ostrorogun Adliye Nazırı Manyasizade Refik Bey’e Sunduğu 6 Şubat 1909 Tarihli Rapor”, S.22, Güz-2016, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, ss.51-62.