Traveling Hero of Oral Culture The Concept of Space in the Jokes of İncili Çavuş

Yıl 2024, , 657 - 673, 30.11.2024

Alev Öztürk Merdin

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1509726

Öz

Oral culture is the collective memory products of a nation from the past to the present. Narrative genres are an important carrier in the transfer of memory products from generation to generation. The framework of cultural heritage is determined by the oral and written memory products of the society. These products produced by the society can be transferred from generation to generation through literary texts. In the process of transmission of folklore products, context-centered research of the product reveals the need for a multi-faceted approach to folk narratives. The joke genre is among the elements of oral culture that reflect the cultural values of the society in a short and concise manner. İncili Çavuş is a joke hero whose life is not clearly known and who is thought to have lived around the palace during the Ottoman Empire. The perception of reality in his works is more intense than other joke heroes in terms of conveying the sociological situation of the period. Examining İncili Çavuş and his joke narratives in this context is very important in terms of revealing the context in which folklore elements are formed and their contribution to tradition.
This study, which aims to contextualize the analysis of space in İncili Çavuş's works, aims to contribute to the continuation of the tradition by classifying the historical places and elements that serve to enrich the identity of the city during the Ottoman period depending on the performance theory. Thus, a total of 100 Bibles compiled from different sources

Anahtar Kelimeler

: Oral culture, joke, İncili Çavuş, space, humor.

Sözlü Kültürün Gezgin Kahramanı İncili Çavuş Fıkralarında Mekân Kavramı

Öz

Kültürel mirasın çerçevesini, toplumun sahip olduğu sözlü ve yazılı hafıza ürünleri belirlemektedir. Sözlü kültür, bir milletin geçmişten günümüze değin sahip olduğu kollektif bellek ürünleridir. Bellek ürünlerinin nesilden nesile aktarılmasında anlatı türleri önemli bir taşıyıcı konumundadır. Toplumun üretmiş olduğu bu ürünler, edebî metinler aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılabilmektedir. Halkbilimi ürünlerinin aktarım sürecinde ürünün bağlam merkezli araştırılması, halk anlatılarının çok yönlü ele alınma gereksinimini de ortaya koymaktadır. Fıkra türü, toplumun kültürel değerlerini kısa ve öz bir biçimde yansıtan sözlü kültür unsurları arasındadır. İncili Çavuş, yaşamı hakkında net bir bilgi bulunmayan, Osmanlı devleti zamanında saray çevresinde yaşadığı düşünülen bir fıkra kahramanıdır. Onun eserlerinde var olan gerçeklik algısı, dönemin sosyolojik durumunu aktarması açısından diğer fıkra kahramanlarına nazaran daha belirgindir. Onun fıkralarında mekân algısı kollektif birlikteliği bütünleyen gerçekliktedir. İncili Çavuş ve ona bağlı gelişen fıkra anlatılarını bu minvalde incelemek, halkbilimi unsurlarının oluştuğu bağlamı ve geleneğe katkısını ortaya koymak açısından oldukça önemlidir.
İncili Çavuş’un eserlerinde mekân incelemesinin bağlamsal açıdan ele alınmasının amaçlandığı bu çalışma, Osmanlı devleti döneminde kentin kimliğinin zenginleşmesine hizmet eden tarihî mekân ve unsurların performans teoriye bağlı olarak tasnif edilerek geleneğin sürdürülebilmesine katkı sağlama amacındadır. Böylece çeşitli kaynaklardan istifade edilen toplam 100 adet İncili Çavuş fıkrası çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. Çalışmada fıkra metinlerinin seçiminde (Yıldırım 1999), (Koz 1992), (Akçar 2010), (Turan, 2018) adlı çalışmalardan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür, fıkra, İncili Çavuş, mekân, mizah.

Kaynakça

• Akçar, R.(2010). İki Osmanlı nüktedanının (Bekri Mustafa-İncili Çavuş) fıkraları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Aktulum, K.(2014). Folklorik imgelem: Bir toplumsal imgeler rezervuarı olarak imgelemenin epistemolojik temellerine giriş. Milli Folklor. S.101, 277-290.
• Albayrak, N.(2000). “İncili Çavuş”. İslam Ansiklopedisi. (C.22).İstanbul: TDV Yayınları. Assman, J.(2015). Kültürel Bellek. (Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar. (Çev. A. Şenel). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ekici, M.(2019). Halk Bilgisi(Folklor): Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• İçli, A.(2012). Fuzûlî’nin Rind ü Zahid eserinde mekân: meyhane ve mescit. Turkısh Studies. S.7, 1305-1317. Kaya, D.(2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kocabaş, S. (2012). İncili Çavuş Fıkraları. Ankara: Bayrak Matbaacılık. Korkmaz, R. (2017). Romanda mekânın poetiği. Korkmaz, R. & Şahin, V. (Editör). Ankara: Akçağ Yayınları. Koz, M. S. (1982). En Güzel Bekri Mustafa İncili Çavuş Fıkraları. Deniz Kitaplar yayınevi.
• Narlı, M.(2014). Şiir ve Mekân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öğüt Eker, G.(2009). İnsan, Kültür, Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özcan, L.(2021). Sözel hikâyecilik geleneğinin merkezi Kars ve çevresinden derlenen halk hikâyelerinde mekânın işlevi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 1489-1514.
• Özdemir, M.(2017). Türk Fıkralarında Zaman ve Mekân Türk Fıkra Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özdemir, S. D.(2016). Toplum, mizah ve kültürel bellek bağlamında İncili Çavuş fıkraları. Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu. .C.2. 287-294.
• Sanerk, N.(1943). İncili Çavuş’un En Güzel Fıkra ve Hikâyeleri. İstanbul: İktisadi Yürüyüş Matbaası ve Neşriyat Yurdu.
• Seratlı, T. G.(2004). Nasrettin Hoca, İncili Çavuş, Bekri Mustafa. Selis Kitaplar.
• Şenocak, E. (2017). İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman Nasreddin Hoca. Ankara: Akçağ Yayınları. Şenocak, E. (2020). İncili Çavuş Fıkralarında Kış/Taşlama Miti. Millî Folklor, 16/127, 131-142
• Tekin, M. (2011). Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tetik, B.(2016). 15. yüzyıl divanlarında mekân algısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ardahan.
• Tokmakçıoğlu, E.(1983). Bütün Fıkralarıyla İncili Çavuş. Milliyet Yayınları.
• Turan, F.A.(2008). Türk Kültürünün Mizah Burcu İncili Çavuş, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yıldırım, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara: Akçağ Yayınları.