Türkiye’de Doğal Afetlerin Mekânsal Örüntüsü ve Bütünleşik Çok Düzeyli Afet Yönetimi için Politika Gereksinimleri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1260 - 1286, 30.11.2025

Şuheda Altunok , Tuna Batuhan

https://doi.org/10.35341/afet.1757317

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de 1900–2025 döneminde meydana gelen dört temel doğal afet türünün (deprem, orman yangını, heyelan ve su baskını) mekânsal örüntülerini analiz ederek, afet risklerinin rastlantısal değil, belirli coğrafi kümelenmeler doğrultusunda şekillendiğini ortaya koymaktadır. Araştırmanın temel veri kaynağını, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından geliştirilen Afet Yönetim ve Karar Destek Sistemi (AYDES) oluşturmaktadır. Çalışmada, afetlerin mekânsal bağımlılık düzeyleri Global Moran’s I ve LISA (Local Indicators of Spatial Association) analizleriyle incelenmiş; Düzey-2 ve Düzey-3 ölçeklerinde bölgesel risk kümeleri tanımlanmıştır. Bulgular, orman yangınlarının Ege–Akdeniz kuşağında, depremlerin Doğu ve Batı Anadolu fay sistemlerinde, heyelanların Karadeniz hattında, su baskınlarının ise Orta Anadolu geçiş kuşağında yoğunlaştığını göstermektedir. Ayrıca 2023 Kahramanmaraş merkezli depremler, Türkiye’de afetlerin yalnızca tekil olaylar olarak değil, birbirini tetikleyen çoklu afet sistemleri olarak ortaya çıktığını göstermiştir. Çalışma, mevcut afet yönetimi paradigmalarının il merkezli ve tepkisel yapısının yetersiz kaldığını; veri temelli, bölgesel duyarlılığa sahip ve çok düzeyli bir yönetişim modelinin zorunluluğunu vurgulamaktadır. Sonuç olarak, Türkiye’de afet risklerinin mekânsal örüntülerine dayalı planlama yaklaşımlarının geliştirilmesi, yalnızca afetlere müdahale kapasitesini değil, aynı zamanda ulusal dirençlilik ve sürdürülebilir kalkınma politikalarının etkinliğini de artıracaktır.

Anahtar Kelimeler

AYDES , Bütünleşik Afet Yönetimi , Bölgesel Risk , Çok Düzeyli Yönetişim , Kahramanmaraş Depremi , Mekânsal Kümelenme

Spatial Patterns of Natural Disasters in Turkiye and Policy Requirements for Integrated Multi-Level Disaster Management

Öz

This study analyzes the spatial patterns of four major natural disaster types—earthquakes, wildfires, landslides, and floods—recorded in Türkiye between 1900 and 2025, revealing that disaster risks are not randomly distributed but spatially clustered along distinct geographic zones. The research is based on data from the Disaster Management and Decision Support System (AYDES) developed by the Disaster and Emergency Management Authority (AFAD). Using Global Moran’s I and LISA (Local Indicators of Spatial Association) analyses, the study examines the spatial autocorrelation of disaster occurrences and identifies regional risk clusters at both NUTS-2 and NUTS-3 levels. Findings indicate that wildfires are concentrated along the Aegean–Mediterranean belt, earthquakes along the Eastern and Western Anatolian fault systems, landslides along the Northern Anatolian corridor, and floods across the Central and Eastern Anatolian transition zones. The 2023 Kahramanmaraş-centered earthquakes further demonstrated that disasters in Türkiye emerge not as isolated incidents but as interconnected multi-hazard systems with cascading regional effects. The study concludes that the current province-centered and reactive disaster management paradigm remains insufficient, emphasizing the need for a data-driven, regionally sensitive, and multi-level governance framework. Overall, developing planning approaches grounded in the spatial patterns of disaster risks will not only enhance Türkiye’s response capacity but also strengthen the effectiveness of its national resilience and sustainable development policies.

Anahtar Kelimeler

AYDES , Integrated Disaster Management , Kahramanmaraş Earthquake , Multi-level Governance , Regional Risk , Spatial Clustering

Kaynakça

• AFAD (2012). Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (TARAP) 2022–2030. T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. URL 1, https://www.afad.gov.tr (Son Erişim: 20.10.2025)
• AFAD (2025). Afet Yönetim ve Karar Destek Sistemi (AYDES) Projesi. T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. URL 2, https://www.afad.gov.tr/afet-yonetim-ve-karar-destek-sistemi-projesi-aydes21 (Son Erişim: 20.10.2025)
• Altunok S., Batuhan T. (2025a, 25 Nisan). Türkiye'de bütünleşik afet yönetimi: Bölgesel düzeyde planlama ve çoklu risk değerlendirmesi ihtiyacı. In AICHSS 5th International Congress on Social and Human Sciences. URL 3, https://www.aichss.org/_files/ugd/797a84_f610d89b9b93477db52bb441412b6c6b.pdf (Son Erişim: 20.10.2025)
• Altunok S., Batuhan T. (2025b, 25 Nisan). Ulusal kalkınma planları ve bütünleşik afet yönetimi: Türkiye’nin planlama sürecine eleştirel bir bakış. In AICHSS 5th International Congress on Social and Human Sciences. URL 4, https://www.aichss.org/_files/ugd/797a84_f610d89b9b93477db52bb441412b6c6b.pdf (Son Erişim: 20.10.2025)
• Artantaş E., Gürsoy H. (2024). Depremin yıkıcı ve ekonomik etkilerini azaltmaya yönelik stratejiler ve Türkiye’nin deprem deneyimlerinden çıkarılacak dersler: Kahramanmaraş ve Gölcük depremleri örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 17(2), 192-214. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1331580
• AYDES (2025). Afet Yönetimi ve Karar Destek Sistemi. https://aydes.gov.tr/ (Son Erişim: 20.10.2025)
• Ayyub B. M. (2014). Systems resilience for multihazard environments: Definition, metrics, and valuation for decision making. Risk Analysis 34(2), 340-355. https://doi.org/10.1111/risa.12093
• Balamir M. (2002). Painful steps of progress from crisis planning to contingency planning: Changes for disaster preparedness in Turkey. Journal of Contingencies and Crisis Management 10(1), 39–49. https://doi.org/10.1111/1468-5973.00179
• Batuhan T., Altunok S. (2025). Türkiye’nin kalkınma planlarında şehirleşmeye dair politika başlıklarının karşılaştırılması: Onuncu, on birinci ve on ikinci kalkınma planları üzerine bir değerlendirme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 27(48), 227–250. https://doi.org/10.18493/kmusekad.1493986
• Birkmann J. (2006). Measuring vulnerability to promote disaster-resilient societies: conceptual frameworks and definitions. In: Birkmann J (Ed) Measuring Vulnerability to Natural Hazards: Towards Disaster Resilient Societies, United Nations University Press, Tokyo, 9–54.
• Birkmann J., Von Teichman K. (2010). Integrating disaster risk reduction and climate change adaptation: Key challenges—scales, knowledge, and norms. Sustainability Science 5(2), 171–184. https://doi.org/10.1007/s11625-010-0108-y
• Cardona O. D. (2004). The need for rethinking the concepts of vulnerability and risk from a holistic perspective: A necessary review and criticism for effective risk management. In: Bankoff G., Frerks G., Hilhorst D. (Eds.) Mapping vulnerability: Disasters, development and people, Earthscan, 37–51.
• Cremen G., Galasso C., McCloskey J. (2022). A simulation‐based framework for earthquake risk‐informed and people‐centered decision making on future urban planning. Earth’s Future 10(1), e2021EF002388. https://doi.org/10.1029/2021EF002388
• Cutter S. L., Boruff B. J., Shirley W. L. (2003). Social vulnerability to environmental hazards. Social Science Quarterly 84(2), 242–261. https://doi.org/10.1111/1540-6237.8402002
• Cutter S. L. (2016). Resilience to what? Resilience for whom? The Geographical Journal 182(2), 110–113. https://doi.org/10.1111/geoj.12174
• Doğar, E. C. (2019). Cross-sector collaboration in disaster risk reduction: Study in Turkey’s urban context. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü (İngilizce), İzmir.
• EM-DAT (2024). 2023 Disasters in Numbers. The Emergency Events Database (EM-DAT), Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED), Brussels. URL 5, https://files.emdat.be/reports/2023_EMDAT_report.pdf (Son Erişim: 20.10.2025)
• Gerdan S. (2019). Yerel yönetimlerde afet zararlarının azaltılmasına genel bir bakış. The Journal of Social Science 3(5), 267–276. https://doi.org/10.30520/tjsosci.518584
• Hermansson, H. (2017). Centralized disaster management collaboration in Turkey [Elektronisk resurs]. Acta Universitatis Upsaliensis.
• Hermansson H. (2019). Challenges to decentralization of disaster management in Turkey: The role of political-administrative context. International Journal of Public Administration 42(5), 417–431. https://doi.org/10.1080/01900692.2018.1466898
• Keskin H., Sungur O. (2010). Bölgesel politika ekseninde yaşanan dönüşüm: Türkiye’de kalkınma planlarında bölgesel politikaların değişimi.
• Mahmud, A., Mohammad, Z., & Abdullah, K. A. (2020). Leadership in disaster management: Theory versus reality. Journal of Clinical and Health Sciences, 5(1), 4. https://doi.org/10.24191/jchs.v5i1.9818
• Özişık F. (2021). Türkiye’de bölgesel kalkınma politikasında kalkınma ajansları: Uygulama aşaması üzerinden bir değerlendirme. İzmir İktisat Dergisi 36(3), 651–674. https://doi.org/10.24988/ije.202136310
• Schipper E. L. F., Thomalla F., Vulturius G., Davis M., Johnson K. (2016). Linking disaster risk reduction, climate change and development. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment 7(2), 216–228. https://doi.org/10.1108/IJDRBE-03-2015-0014
• Smith, K., & Lawrence, G. (2018). From disaster management to adaptive governance? Governance challenges to achieving resilient food systems in Australia. Journal of Environmental Policy & Planning, 20(3), 387-401. https://doi.org/10.1080/1523908X.2018.1432344
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2023). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 2024–2028. URL 6, https://www.sanayi.gov.tr/bolgesel-kalkinma-faaliyetleri/strateji-belgeleri/01135b (Son Erişim: 20.10.2025)
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023a). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu.
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023b). On İkinci Kalkınma Planı (2024–2028).
• Tierney, K. (2009). Disaster response: Research findings and their implications for resilience measures (CARRI Research Report 6). Community and Regional Resilience Institute.
• Tierney, K. (2012). Disaster governance: Social, political, and economic dimensions. Annual Review of Environment and Resources, 37(1), 341-363. https://doi.org/10.1146/annurev-environ-020911-095618
• Tierney, K. (2018). Disasters: A sociological approach. Polity Press, Cambridge, UK.
• UNDRR (2015). Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015–2030. URL 7, https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030 (Son Erişim: 20.10.2025)