İhsan Timür, Hanefî-Mâtürîdî Geleneğin Batıya İntikali el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhleri Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2021. 328 s.

Yıl 2024, Sayı: 2, 85 - 97, 30.06.2024

Mikail Yaşar

Öz

One of the methods of identifying the development and transformation of the theological sects and their transplantation from one region to another, is to focus on the content of commentaries written on Mukhtasars, as well as to determine the fundamental reasons for which the mukhtasar in question was preferred, in which period the commentaries and glosses were written and became widespread, and what the main purposes of these commentaries were. It should be stated that this work, which touches on important issues such as the reasons of Tahawi's (d. 321/933) writing of the text "al-Aqida" in Egypt, which is referred to as the western region of the Islamic world, the spread of the Tahawi’s Mukhtasar and the rediscovery of "al-Aqida" by Abu'l-Mu'in al-Nasafi (d. 508/1115) following the transmission of Mukhtasar to Mawara'un-nahr (Transoxiana), and the numerous commentaries written on “al-Aqida”, fills a huge gap in the field of theology and history of sects. Among the distinguishing aspects of the book we review are the author's exposure of the stages through which the text integrated with the Maturidi tradition by means of the works on tabaqāt, history, theology, and maqālāt, and his examination of Ibn Abi' al-'Izz's (d. 792/1390) objections to the Maturidi tradition through his commentary. Our study, which includes the introduction and evaluation of the book written by Ihsan TIMUR, discusses the importance of the Timur’s book in terms of theology and history of Islamic sects and its contributions for the Islamic thought, and also poses some objections to the main questions of the thesis.

Anahtar Kelimeler

Hanafism, Maturidism, Tahawi, Al-Aqidah al-Tahawiyyah, Sharh, Ibn Abi al-Izz

İhsan Timür, Hanefî-Mâtürîdî Geleneğin Batıya İntikali el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhleri Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2021. 328 s.

Öz

Kelâm ekollerinin gelişimini, dönüşümünü ve bir coğrafyadan diğerine naklini tespit edebilmenin yollarından birini de muhtasar eserler üzerine yazılan şerhlerin muhtevasına odaklanmak ve hangi temel sebeple söz konusu muhtasarın tercih edildiğini, hangi dönemde şerh ve haşiyelerin yazılıp yaygınlık kazandığını ve bu şerhlerin temel amaçlarının neler olduğunu tespit edebilmek oluşturur. İslam dünyasının batı bölgesi olarak ifade edilen Mısır’da Tahâvî’nin (ö. 321/933) el-Akîde metnini kaleme alma sebepleri, eserin yayılımı, Mâverâünnehir bölgesine nakli akabinde Ebü’l-Muîn en-Nesefî’nin (ö. 508/1115) el-Akîde’yi yeniden keşfi ve üzerine birçok şerhin kaleme alınması gibi önemli konulara temas edilen bu eserin, kelâm ve mezhepler tarihi alanındaki büyük bir boşluğu doldurduğu ifade edilmelidir. Yazarın tabakât, tarih, kelâm ve makâlât türü eserler üzerinden metnin hangi aşamalardan geçerek Mâtüridî gelenekle bütünleştiğini ortaya çıkarması ve İbn Ebi’l-‘İzz’in (ö. 792/1390) kaleme aldığı şerhle Mâtürîdî geleneğe itirazlarını incelemesi, söz konusu çalışmanın en özgün yönleri arasındadır. İhsan TİMÜR tarafından kaleme alınan söz konusu eserin tanıtım ve değerlendirmesini içeren bu çalışmada, eserin kelâm ve mezhepler tarihi alanı açısından önemi, alana dair öneri ve tavsiyeleri yanı sıra tezin temel sorularına dair bazı itirazlar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hanefîlik, Mâtürîdîlik, Tahâvî, el-Akîdetü’t-Tahâviyye, Şerh, İbn Ebi’l-‘İzz

Kaynakça

• Arıkan, Adem. “Es-Sevâdu’l-Azam’ın Fark Nüshaları ve Müellifleri Üzerine”. Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, 23-36.
• Beşâğarî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Yahyâ. Şerhu Cümeli usûli’d-dîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 1648/2.
• Can, Mustafa. Hakîm es-Semerkandî ve es-Sevâdü’l-Azam’ı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• Durmuş, Enes - Doğan, Muhammed Osman. “Alâüddîn Ebû Bekr el-Kâsânî’nin el-Mu‘temed mine’l-mu‘tekad Adlı Akaid Risâlesi (Tahkik-Tercüme-İnceleme)”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/1 (30Haziran 2021), 499-562.
• Hakîm es-Semerkandî, Ebü’l-Kâsım İshak. es-Sevâdü’l-A’zam. thk. Ömer Faruk Korkmaz. İstanbul: Siraç Yayınevi, 2. Basım, 2023.
• İbn Kutluboğa, Kâsım. Hâşiye ale’l-Müsâyere. thk. Mahmûd Ömer ed-Dimyâtî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 2002.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr. el-Mu’temed mine’l-mu’tekad. thk. Ekrem Muhammed İsmail. Amman: Dâru’n nûri’l-mübîn, 1. Basım, 2021.
• Kutlu, Sönmez. “Timur Dönemi ve Sonrası Kelami Edebiyatın Türkistan Sahası Kaynakları”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 3/1 (23 Haziran 2010), 7-42.
• Nesefî, Ebû Mutî’. er-Red ʿalâ ehli’l-bidaʿ ve’l-ehvaʾi’d-dalle. thk. Seyit Bahcıvan. Konya: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. et-Temhîd li-kavâidi’t-tevhîd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille. thk. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Özen, Şükrü. “IV. (X.) Yüzyılda Mâverâünnehir’de Ehl-i Sünnet-Mu’tezile Mücadelesi ve Bir Ehl-i Sünnet Beyannamesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 9 (2003), 49-85.
• Semerkandî, Ebû Seleme. Cümelü Usûlid’dîn Matüridiliğin Temel İnanç İlkeleri. çev. Ahmet Saim Kılavuz. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Timür, İhsan. Hanefî-Mâtürîdî Geleneğin Batıya İntikali el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhleri Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2021.