On The Phenomenon of Hammam and Women in The Context of Prime Ministry Ottoman Archive Documents

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 132 - 147, 30.04.2024

Merve Akbulut

https://doi.org/10.31463/aicusbed.1289224

Öz

This study, which is based on Ottoman archival documents, draws attention to the impact of social life on women in the Ottoman Empire and evaluates women through the hammam. The hammam, which was seen as an important means of activity in social life, was accepted as a place of socialisation as well as cleaning. Due to this importance, it was one of the places frequented by women. Within the framework of the documents examined, it has been determined that the public baths, where women went to socialise, actually distracted women from socialising and even caused various difficulties. Especially the routes where the baths were located caused women to be subjected to various problems such as kidnapping, beatings, verbal and physical harassment when they entered and left the baths. The Ottoman Empire, due to the value it attached to women and privacy, took harsh measures against these problems and imposed various sanctions such as exile, imprisonment and imprisonment. The places where the baths were to be built were carefully selected; baths were not built in cafes, taverns and remote areas, and even the baths close to such areas were moved or closed. Attempts were made to build baths in a safer, more controlled and privacy-friendly manner. As a result of these practices, problems decreased, but no complete results were obtained.
In this research, the importance given by the Ottoman Empire to women and privacy was taken into consideration and the effects of baths on social life were analysed from the perspective of women. Baths, which were preferred as social spaces, were frequented by women. However, as a result of the documents examined, it is seen that the baths had a negative impact on the society, especially on women. The study was conducted in a way to cover social life in the Ottoman Empire. The study was formed as a result of analysing the literature and archive documents. Documents related to the subject were obtained from the Prime Ministry Ottoman Archives and translated. The subject was supported with research works and the study was shaped. During the creation of the study, the necessary resources on the subject were collected, whether there were similar studies was examined, but no example of a study similar to the subject was found. As a result of this situation, the originality of the study has emerged.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, cleanliness, hamam, women, privacy

Proje Numarası

1

BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİV BELGELERİ BAĞLAMINDA HAMAM VE KADIN OLGUSU ÜZERİNE

Öz

Osmanlı Arşiv belgeleri dâhilinde ele alınan bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde sosyal hayatın kadın üzerindeki etkisine dikkat çekilmiş ve hamam üzerinden kadın değerlendirilmesi yapılmıştır. Sosyal hayatta önemli bir aktivite aracı olarak görülen hamam; temizliğin yanı sıra sosyalleşme alanı olarak da kabul görmüştür. Bu öneminden dolayı kadınların uğrak yerlerinden biri olmuştur. İncelenen belgeler çerçevesinde kadınların sosyalleşmek amacı ile gittiği hamamların, aslında kadınları sosyalleşmekten uzaklaştırdığı hatta çeşitli zorluklara sebebiyet verdiği tespit edilmiştir. Özellikle hamamların bulunduğu güzergâhlar, kadınların hamama giriş-çıkışlarında kaçırılma, darp, sözlü ve fiziksel taciz gibi çeşitli problemlere maruz kalmalarına sebep olmuştur. Osmanlı Devleti kadın ve mahremiyete verdiği değer nedeniyle, bu problemlere yönelik sert önlemler almış; sürgün, hapis ve kürek cezası adı altında çeşitli yaptırımlar uygulamıştır. Hamamların yapılacağı yerler özenle seçilmiş; kahve, meyhane ve ücra yerlere, hamamlar yapılmamış hatta bu tür alanlara yakın olan hamamlar taşınmış veya bu hamamlar kapatılmıştır. Hamamlar, daha güvenli daha kontrollü ve mahremiyete uygun şekilde inşa edilmeye çalışılmıştır. Bu uygulamalar sonucu problemler azalmış ancak tam anlamıyla sonuç alınamamıştır.
Bu araştırmada, Osmanlı Devleti’nin kadın ve mahremiyete verdiği önem dikkate alınmış hamamların sosyal hayat üzerindeki etkileri özellikle kadınlar perspektifinden bakılarak incelenmiştir. Sosyal alanlar olarak tercih edilen hamamlar, kadınların uğrak yerleri olmuştur. Ancak incelenen belgeler sonucunda hamamların, toplumda özellikle de kadınlar üzerinde olumsuz bir etkiye sebep olduğu görülmektedir. Yürütülen çalışma, Osmanlı’da sosyal hayatı kapsayacak şekilde ele alınmıştır. İzlenilen yol, literatür ve arşiv belgelerinin incelenmesi sonucu çalışma oluşturulmuştur. Konu ile ilgili belgeler Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilmiş ve çevirisi yapılmıştır. Araştırma eserler ile konu desteklenmiş ve çalışmaya şekil verilmiştir. Çalışma oluşturulurken konu ile ilgili gerekli kaynaklar toplanmış, benzer çalışma olup olmadığı incelenmiş, ancak konuya birebir benzer çalışma örneğine rastlanılmamıştır. Bu durum neticesinde çalışmanın özgünlüğü ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, temizlik, hamam, kadın, mahremiyet

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Proje Numarası

1

Teşekkür

Emeği geçen herkese teşekkür ederim.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri.
• Acehan, A. (2008). Osmanlı Devleti’nin sürgün politikası ve sürgün yerleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(5), 13-27.
• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı kanunnameleri ve hukuki tahlilleri ikinci kitap II. Bayezid devri kanunnameleri. Fey Vakfı Yayınları.
• Akşit, M. A. (2011). İslam ceza hukuku ve insani esaslar. Gümüşev Yayınları.
• Atar, F. (1995). “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-12 içinde (s. 486-489). TDV.
• Aydın, A. M. (1993). “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-7 içinde (s. 478-482). TDV.
• Aydın, A. M. (2020). Osmanlı hukuku Devlet-i Aliyye’nin temeli. Türkiye Diyanet Vakfı İSAM Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1996). “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-14 içinde (s. 547-551). TDV.
• Başoğlu, T. (2011). “Ta’zir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-40 içinde (s. 198-202). TDV.
• Baytimur, S. O. (2005). 25 numaralı kalabent defterinin transkripsiyon ve değerlendirmesi (H.1205/M.1790-1791). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Baytimur, S. O. (2011). Osmanlı Devleti’nde hapis ve sürgün cezaları (1791- 1808). Yayımlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Bebek, A. (1993). “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-7 içinde (s. 469-470). TDV.
• Bozkurt, N. (2000). “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-21, içinde (s. 455-456). TDV.
• Daşcıoğlu, K. (2010). “Sürgün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-38 içinde (s. 167-169). TDV.
• Dönmez, İ. K. (2009). “Sarhoşluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-36 içinde (s. 144-145). TDV.
• Eyice, S. (1997). “Hamam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-15 içinde (s. 402-430). TDV.
• İnalcık, H. (2001). “Kanunname”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-24 içinde (s. 333-337). TDV.
• İpşirli, M. (2019). “Kürek Cezası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-ek-2 içinde (s. 112-114). TDV.
• İşbilir, Ö. (2019). “Kalebend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-ek-2 içinde (s. 5-7). TDV.
• Jennigs, R. C. (1975). Women ın earlyn17th century Ottomon judicial records-the saharia court of anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient (Jesho), (18), 53-114.
• Kırlı, H. (2015). Kürek cezası ve Osmanlı uygulaması (966-981/1558-1574). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Koç, M. (2019). Osmanlı ceza hukukunda sarhoşluk veren içecekleri içme suçu ve cezaları. Maarife Dini Araştırmalar Dergisi, 19, 739-757.
• Öğüt, S. (2003). “Mahrem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-27 içinde (s. 388-389). TDV.
• Reşat Bey, (1890). Miyar-ı ceza kanun-ı ceza şerhi. Matbaa-ı Amire.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Şeyhülislam Feyzullah Efendi, (2009). Fetava-yı feyziye (çev. Süleyman Kaya). Klasik Yayınlar.
• Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, (2011). Behcetü’l-fetava (çev. Süleyman. Kaya, Algın, B., Trabzonlu, Z., Erkan, A.). Klasik Yayınlar.
• Temel, M. S. (2019). Osmanlı Devleti’nde kız kaçırma (1839-1908): devlet, cemaat ve modernleşme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• Tugay, B. (2013). Aydın vilayetinde sürgün: (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e). Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Türcan, T. (2010). “Sürgün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-38 içinde (s. 164-166). TDV.
• Uzun, M. İ., & Albayrak, N. (1997). “Hamam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi-15 içinde (s. 430-433). TDV.