Yapay Zekâ Aracılığıyla Oluşturulan Görsel Tasarımların Kültürel Aktarıma Katkısı

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 413 - 445, 27.06.2025

Sevda Ceylan Dadakoğlu , Hülya İz Bölükoğlu

https://doi.org/10.18039/ajesi.1540519

Öz

Bu araştırma, görsel sanatlar derslerinde yapay zekâ ile görsel tasarım yapmanın kültür aktarımına katkısını araştırmayı amaçlamaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek için Ankara'da bir devlet okulunun 11. sınıfında öğrenim gören 16 öğrenci ile nitel bir araştırma yürütülmüştür. Öğrenciler öncelikle yapay zekâ ile görsel tasarım yapmalarını sağlayan programları keşfetmiştir. Ardından, 2023 yılında ölümünün 50. yılı dolayısıyla UNESCO tarafından anma ve kutlama programına alınan Türk Halk Kültürünün önemli şahsiyetlerinden Aşık Veysel hakkında literatür taraması yapmıştır. Elde edilen bilgiler doğrultusunda görsel tasarım yapabilen çeşitli yapay zekâ programları aracılığıyla Aşık Veysel ile ilgili görsel tasarımlar oluşturulmuştur. Literatür araştırması ve yapay zekâ ile görsel tasarımlar tamamlandığında, katılımcı öğrencilere görüş formu uygulanmıştır. Görüş formundan elde edilen bulgulardan hareketle yapay zekâ ile görsel tasarımlar üretmenin kolaylığı ve yapay zekânın neden olduğu zorlukların yanı sıra uygulama süresince yapılan teorik araştırmanın önemi hakkında da bulgular elde edilmiştir. Araştırma sonucunda öğrencilerin Aşık Veysel'in hayatı, kişiliği, felsefesi ve sanatı hakkında bilgi sahibi oldukları gözlenmiştir. Ayrıca yapay zekâ programlarıyla görsel tasarımlar yapmanın kültür aktarımına olumlu katkı sağladığı ortaya koyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aşık Veysel , görsel tasarım , kültürel aktarım , sanat eğitimi , yapay zekâ

The Contribution of Visual Designs Created Through Artificial Intelligence to Cultural Transmission

Öz

This research aims to investigate the contribution of visual designing with artificial intelligence in art lessons to cultural transmission. In order to realize this aim, qualitative research was conducted with 16 students studying in the 11th grade of a public school in Ankara. First of all, the students discovered programs that allow them to make visual designs with artificial intelligence. Then, they conducted a literature review on Aşık Veysel, an important personality of Turkish Folk Culture, who was included in the UNESCO commemoration and celebration program for the 50th anniversary of his death in 2023. In line with the information obtained, visual designs related to Aşık Veysel were created through text-based artificial intelligence programs that can make visual designs. When the literature research and visual designs with artificial intelligence were completed, a opinion form was held with the participating students. Based on the findings obtained from the opinion form, findings were obtained about the ease of producing visual designs with artificial intelligence and the difficulties caused by artificial intelligence, as well as the effectiveness of the theoretical research conducted. As a result of this research, it was observed that students gained knowledge about Aşık Veysel's life, personality, philosophy and art.

Anahtar Kelimeler

art education , artificial intelligence , Aşık Veysel , cultural transfer , visual design

Etik Beyan

Görüş formunu uygulamak için gerekli araştırma izni alınmıştır (Protokol No:746748, Tarih: 02.07.2024, Kurul adı: Anadolu Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu).

Teşekkür

Araştırmamıza sağladıkları katkıdan ötürü katılımcı öğrencilerimize teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Allen J. (2022). Théâtre D’opéra Spatial [Dijital sanatlar/dijital olarak işlenmiş fotoğrafçılık]. Colorado Eyalet Fuarı, ABD.https://static01.nyt.com/images/2022/09/01/business/00roose-1/merlin_212276709_3104aef5-3dc4-4288-bb44-9e5624db0b37-superJumbo.jpg?quality=75&auto=webp
• Anadol R. (2023). Refik Anadol hakkında. 15 Aralık 2023’te https://refikanadol.com/information/ alındı.
• Arslan, K. (2020). Eğitimde Yapay Zekâ ve Uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11 (1), 71-88. https://dergipark.org.tr/en/pub/baebd/issue/55426/690058
• Atay, R., & Çamcı, H. (2020). Aşık Veysel’in “Gezerken Aklımın Evine Vardım” Şiiri Bağlamında Din-Felsefe İlişkisi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9 (4), 329-340.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz Oran, Ş., & Demirel, F., (2019). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem A.
• Bülbül, H., & Ersöz, B. (2022). Eğitimde yapay zekâ sanal gerçeklik ve sanal evren (metaverse). Ş. Sağıroğlu ve MU Demirezen (Ed.), Yapay zekâ ve büyük veri kitap serisi 4: Yorumlanabilir ve Açıklanabilir Yapay Zekâ ve Güncel Konular (s. 149-183). Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık
• Cetinic, E., & She, J. (2022). Understanding and creating art with AI: Review and outlook. ACM Transactions on Multimedia Computing, Communications, and Applications (TOMM), 18(2), 1-22. https://doi.org/10.1145/3475799
• Chen, H. C., & Chen, Z. (2023). Using ChatGPT and Midjourney to Generate Chinese Landscape Painting of Tang Poem ‘The Difficult Road to Shu’. International Journal of Social Sciences, 3(2), 1-10. https://doi.org/10.35745/ijssai2023v03.02.0001 Chiu, M. C., Hwang, G. J., Hsia, L. H., & Shyu, F. M. (2022). Artificial intelligence-supported art education: A deep learning-based system for promoting university students’ artwork appreciation and painting outcomes. Interactive Learning Environments, 1-19. https://doi.org/10.1080/10494820.2022.2100426
• Ciecko, B. (2017, 1 Şubat). Examining the impact of artificial intelligence in museums. Museums and the Web. https://mw17.mwconf.org/paper/exploring-artificialintelligence-in-museums
• Dehouche, N., & Dehouche, K. (2023). What’s in a text-to-image prompt? The potential of stable diffusion in visual arts education. Heliyon, 9 (6). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e16757
• Denzin, N. K. (1978). Problems in analyzing elements of mass culture: Notes on the popular song and other artistic productions. American Journal of Sociology, 75(6), 1035-1038. https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/224853
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (2011). The SAGE Handbook of Qualitative Research (4th Edition). Sage Publications.
• Deveci, M. (2022). Yapay Zekâ Uygulamalarının Sanat ve Tasarım Alanlarına Yansıması. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0 (9), 118-140. https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1115961
• Ertürk, M., & Üzümcü, N. E. (2022). Görsel iletişim tasarım eğitiminin değerlendirme süreçlerinde üçüncü göz: Bir yapay zekâ modeli. Sanat ve Tasarım Dergisi, 12 (1), 191-202. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1133850
• Günay, U. (1993). Âşık Veysel ve âşık tarzı şiir geleneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/605578
• Güney, E., & Yavuz, H. (2020). Yapay Zekâ ile Sanatsal Üretim Pratiğinde Sanatçının Rolü ve Değişen Sanat Olgusu. Sanat ve Tasarım Dergisi, Sanat ve Tasarım Dergisi, 415-439. https://dergipark.org.tr/en/pub/sanatvetasarim/issue/58750/848434
• Hennink, M., Hutter, I., & Bailey, A. (2010). Qualitative Research Methods (1st edition). SAGE Publications Ltd.
• Hunt, K. M. (2023). Could artificial intelligence win the next Weather Photographer of the Year competition? Weather, 78(4), 108-112. https://doi.org/10.1002/wea.4348
• Hutson, J., & Cotroneo, P. (2023). Praxis and Augmented Creativity: A Case Study in the Use of Generative Artificial Intelligence (AI) Art in the Digital Art Classroom. The International Journal of Technologies in Learning, 31(1), 113-132. https://doi.org/10.18848/2327-0144/CGP/v31i01
• Kaya, D. (2011). Aşık Veysel. Akçağ Yayınları
• Kılıç, İ. B. (2022). Günümüzde dijitalleşen sergileme olanakları ve sanat yapıtının yitirilen aurası. Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi, 3(6), 1-19. https://doi.org/10.29228/iletisimvesanat.63393
• Kurtoğlu, F. S. (2017). Âşık Veysel’in şiirlerini değerler eğitimi açısından okumak. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (83), 101-123. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2580652
• Liu, B. (2023). Arguments for the Rise of Artificial Intelligence Art: Does AI Art Have Creativity, Motivation, Self-awareness and Emotion?. Arte, Individuo y Sociedad, 35(3), 811. https://doi.org/10.5209/aris.83808
• Mbalaka, B. (2023). Epistemically violent biases in artificial intelligence design: the case of DALLE-E 2 and Starry AI. Digital Transformation and Society, 2(4), 376-402. https://doi.org/10.1108/DTS-01-2023-0003
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Müzik Dersi 9., 10., 11. Ve 12. Sınıflar Öğretim Programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201821152226520-9-12-M%C3%BCzik%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%2020180121.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018a). Ortaöğretim Görsel Sanatlar Dersi (9, 10, 11, 12. Sınıflar) Öğretim Programları. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=339 Millî Eğitim Bakanlığı (2023). Türk Dili ve Edebiyatı Ortak Kazanımları https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_02/13145908_2023_YKS.pdf
• Melanlıoğlu, D. (2010). Kültür aktarımı açısından Türkçe öğretim programları. Eğitim ve Bilim, 33(150). https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/631
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2015). Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation (4th Edition). John Wiley & Sons
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage.
• Nasrattınoğlu, İ. Ü. (1981). Ölümünün 8. yıldönümünde Âşık Veysel. Nasrattınoğlu Yayınları
• Oğuzcan, Ü. Y. (1991). Âşık Veysel Şatıroğlu/Dostlar Beni Hatırlasın. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özdemir, K. (2023). Eğitim & Bilim 2023-III. S Karabatak & M Karabatak (Ed.). Kültürel miras unsurlarının tarih derslerine ve tarih ders kitaplarına yansıması (s.181-195). Efe Akademi. https://doi.org/10.59617/efepub202347
• Özselçuk, S. (2023). 1. Dijital sanat bağlamında yapay zekâ algoritmalarının kullanımına yönelik eleştirel bir inceleme: Refik Anadol’un “Makine Hatıraları: Uzay” sergisi. Internatıonal journal of economıc and admınıstratıve academıc research, 3(1), 1-21. https://www.ijerdergisi.com/index.php/ijer/article/view/36/38
• Panicker, S. (2022). AI-Inflected Art/Architecture: Who (or rather, what) is the artist/architect. Blueprint, 3(2), 15-36. https://simplebooklet.com/blueprintsep2022#page=15 Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (M. Bütün ve S. Demir, Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Radhakrishnan, A. M. (2023). Is Midjourney-AI a new anti-hero of architectural imagery and creativity? GSJ, 11(1). https://doi.org/10.11216/gsj.2023.01.102270
• Roose, K. (2022). An AI-generated picture won an art prize. Artists aren’t happy. The New York Times, 2 (September). https://cs.uwaterloo.ca/~jhoey/teaching/cogsci600/papers/Roose2022.pdf
• Saleh, B., Abe, K., Arora, R. S. & Elgammal, A. (2014). Toward automated discovery of artistic influence. Multimed Tools Appl, 75(7), 3565–3591. https://doi.org/10.1007/s11042-014-2193-x Silverman, D. (2010). Qualitative Research (3th Edition). SAGE Publications Ltd.
• Taluğ, D. Y., & Eken, B. (2023). Intersection of human creativity and artificial intelligence in visual design. Journal of Art and Iconography, 4(1), 18-29. https://doi.org/10.5152/ArtIcon.2023.1256114
• Taşpınar, K. (2023). Âşık Veysel’in Uluslaşma Sürecine Katkısını Etnopedagojik ve Etnoandragojik Açıdan Değerlendirmek. Uluslararası Etnopedagoji Dergisi, 3(1), 18–48. https://doi.org/10.5281/zenodo.8058679
• Unesco Türkiye Millî Komisyonu (2023). 2023 Âşık Veysel Yılı 28 Ağustos 2023’te https://www.unesco.org.tr/Home/AnnouncementDetail/6070 alındı.
• UNESCO (1982). Mexico City declaration on cultural policies: World conference on cultural policies. http://unesdoc.unesco.org
• Üstün, H., & Demirtaş, E. (2023). Ortaokul müzik dersinin kültür aktarımı bağlamında incelenmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16 (41), 347-366. https://doi.org/10.12981/mahder.1212137
• Vartiainen, H., & Tedre, M. (2023). Using artificial intelligence in craft education: crafting with text-to-image generative models. Digital Creativity, 34(1), 1-21. https://doi.org/10.1080/14626268.2023.2174557
• Yakıcı, A. (2012). Geleneksel şiirden türküye dönüşümün yaratıcı ve aktarıcısı olarak Âşık Veysel’in kültürel mirasa katkısı. Milli Folklor, 24(94), 101-111. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=93&Sayfa=98
• Qedimbeyli, M. (2022). Aşık Veysel'in yaratıcılığında estetik güzellik, vatancılık ve işçi eğitimi . RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, IV. Uluslararası Rumeli [ Dil , Edebiyat , Çeviri ] Sempozyumu Özel Sayısı , 304-311 . https://doi.org/10.29000/rumelide.1146793
• Yakar, G. (2020). Görsel Sanatlar-Yapay Zekâ İş Birliğine Yönelik İşlevsel Sınıflandırma Derlemesi. Turkish Studies, 15(3), 373-387. http://dx.doi.org/10.47844/TurkishStudies.43972
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.