Hendiadyoin and Repetition Groups Which Are Used In Different Ways In The Divan of Kadı Burhaneddin

Yıl 2024, , 449 - 465, 30.04.2024

Salim Küçük

https://doi.org/10.34083/akaded.1437802

Öz

Vocabulary, sheds light on the history of the language to which it belongs significantly. Depending on the years in historical depth, it reflects the changes in the syntax and word groups, besides showing the changes in the sounds, shapes, words and semantics of the language which it belongs to. Moreover; it shows which languages it influences and which it is also influenced by.
One of the cornerstones of Turkish vocabulary is also hendiadyoins. Turkish is a very rich language in respect to hendiadyoins which have been interpreted with different terms from past to present. Dictionary of Turkish Hendiadyoins prepared in the field of Turkey Turkish is one of the indicators of this. Studies on reduplications in our country have generally been the subject of structuralist studies, and reduplications, which enrich and beautify the written expression, provide the poet with mobility and are a literary element, have not been adequately addressed, examined and evaluated in terms of creativity.
This study examines the hendiadyoin and repetition patterns in the Divan of Kadı Burhaneddin, a 14th century poet written in Old Anatolian Turkish. However, unlike other studies, this study focuses not on all repetition patterns, but on repetition patterns with more unique and different structures. These patterns are analyzed in detail in terms of the structure of the poem, vocabulary, sentences, phrases, word groups, modal, verb of predicate and themes. In this way, it is attempted to develop a new and holistic perspective on how these elements are used in the poet's poems.

Anahtar Kelimeler

The Divan of Kadı Burhaneddin, Hendiadyoin, Repetition Group, Old Anatolian Turkish

Kadı Burhaneddin Divanı’nda Farklı Şekillerde Kullanılan İkileme ve Tekrar Grupları

Öz

Söz varlığı, ait olduğu dilin tarihini önemli ölçüde aydınlatır. Tarihi derinlik içerisinde yıllara bağlı olarak ait olduğu dilin ses, şekil, kelime ve anlam bilgisinde ortaya çıkan değişiklikleri göstermenin yanı sıra sözdiziminde ve kelime gruplarında ortaya çıkan değişiklikleri yansıtır. Ayrıca hangi dilleri etkilediğini ve hangilerinden de etkilendiğini gösterir.
Türkçenin söz varlığının temel taşlarından biri de ikilemelerdir. Geçmişten günümüze farklı terimlerle karşılanan ikilemeler yönünden Türkçe oldukça zengin bir dildir. Bunun göstergelerinden biri de Türkiye Türkçesi sahasında hazırlanmış Türkçe İkilemeler Sözlüğü’dür. Ülkemizde ikilemeler üzerine yapılan çalışmalar genellikle yapısalcı çalışmalara konu edinilmiş olup yazılı ifadeyi zenginleştiren, güzelleştiren, şaire hareket kabiliyeti sağlayan ve edebî bir unsur olan ikilemeler yaratıcılık yönünden yeterince ele alınmamış, incelenmemiş ve değerlendirilmemiştir.
Eski Anadolu Türkçesi sahası şairlerinden Kadı Burhaneddin’in 14. yüzyılda yazmış olduğu Divan’ında yer alan bütün ikileme ve tekrar gruplarını değil bu alanda yapılan diğer çalışmalardan farklı olarak değişik yapıdaki ikileme ve tekrar gruplarını incelemeyi amaçlayan bu çalışmada mesele yapı, söz varlığı, cümle, kelime grupları, kip ve ek-fiil yönünden ele alınmış, şairin şiirlerinden hareketle somutlaştırılarak farklı bir bakış açısı ile bir bütünlük içerisinde değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadı Burhaneddin Divanı, İkileme, Tekrar Grubu, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• Ahterî M. Ş. K. (1978). Ahterî-i kebir. Meral Yayınevi.
• Aksan, D. (2015). Türkçenin sözvarlığı. Bilgi Yayınevi.
• Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü. Anı Yayıncılık.
• Barçın, S. (2016). Kadı Burhaneddin Divanı’nda kelime grupları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayraktar, N. (2006). Dil bilimi. Nobel Yayınları.
• Böler, T. (2019). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Kesit Yayınları.
• Can, M. (2010). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoraklı, Ş. (1991). Türkçe ve Almancadaki ikilemeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Delice, H. İ. (2018). Türkçe sözdizimi. Asitan Kitap.
• Deny, J. (2023). Türk dil bilgisi. Kabalcı.
• Dilçin, C. (1984). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesi döneminde ikilemeler ve yinelemeler üzerine. Bilig, (33), 189-225.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hatipoğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hirik, S. (2020). Söz dizimi kuramları bağlamında Türkçede baş unsur. Gazi Kitabevi.
• Kahya, H. (2015). Hendiadyoins in Chagatai Based on Gadayi’s Divan (Gedayi divanına göre Çağataycada ikilemeler). Akademik Bakış Dergisi, (52), 1-9.
• Karahan, L. (2023). Türkçede söz dizimi. Akçağ.
• Karaman, A. (2022). Eski Türkçede ikilemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Seyf-i Sarâyî Gülistan tercümesi (Kitâb Gülistân bi’t-Türkî). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karataş, T. (2004). Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü. Akçağ.
• Köktekin, K. (2023). Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşah. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köktekin, K. (2022). Eski Anadolu Türkçesi. Fenomen Yayınları.
• Küçük, S. (2022). Ünlem sözcükleri. Yûnus Emre Dîvânı’nda söz varlığı incelemeleri. Fenomen.
• Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî. haz. Ahmet Kartal. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Z. K. (1998). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (2). Laut, J. P. & Ölmez, M. Bahşı Ögdisi. Klaus Röhrborn Armağanı. 235-260.
• Özdil, H. (haz.) (2019). Kadı Burhaneddin divanı yeni tıpkıbasım. Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin sözdizimi. Karahan Kitabevi.
• Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınevi.
• Selçuk, B., Kesik, B., Şenödeyici, Ö., Koşik, H. S., Kola, F. (2015). Söz ve sihir arasında edebî sanatlar. Kesit.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tabcu, H. (2014). Garipname ile Dede Korkut hikayelerinin ikilemeler açısından mukayesesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TDK (1944). Kadı Burhanettin divanı I tıpkıbasım. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Temel, E. (2016). Lutfî divanında tekrar grupları. Türkiyat Mecmuası. 26 (1), 283-299.
• Tiken, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toven, M. B. (2015). Yeni Türkçe lügat. haz. Abdulkadir Hayber. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tunca, H. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ikilemeler. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H.,& Altıkulaçoğlu, A. (2023). İslami dönem Uygur harfli Türkçe metinlerde ikilemeler üzerine notlar. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 10/2, 49-80.
• http://lugatim.com/ (Kubbealtı Lugati)