Analysing the Use of Words Transferred from French with Auxiliary Verbs in Turkish

Yıl 2024, , 1191 - 1221, 30.08.2024

Uğur Özgür , Yusuf Topaloğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1501631

Öz

Languages have influenced each other due to events like trade relations between societies, crop exchanges, wars, migrations, inventions, developments in science, art, and technology, global pandemics, and economic crises. This has led to an exchange of words between languages, with many terms from the West, especially French, English, and Italian, being transferred to Turkish. This study aims to analyse the usage of French-origin words with the Turkish auxiliary verbs et- and ol-, among the most commonly used in Turkish. The study seeks to determine the number of French-origin words used with et- and ol- in Turkish, as well as their respective types. The study investigates whether they have undergone any changes in sound or form during the transfer, and whether they have equivalents in Turkish. The study also examines if these words are formed using compound verb production in Turkish. The research, based on data from the Dictionary of Western Origin Words in Turkish (2015) and Dictionary of Turkish Quotations (2015), identified 44 words of French origin used with Turkish auxiliary verbs. These words were analysed for their structure, lexical categories, and classification according to their types. The study also presents the original spelling forms in French and their phonetics, analysing how they entered Turkish in terms of sound and form. It was found that the words of French origin were not formed using compound verb production methods in Turkish and that there are equivalents in Turkish in terms of meaning, but the French form and usage are often preferred. The study also looked into the frequency of their use and their presence in literature and scientific fields, including examples from novels by Turkish authors and scientific research articles. It was determined that French-origin words of verb, noun, pre-noun, and past participle types have the same pronunciation, and they were not transferred using compound verb formation methods in Turkish. Additionally, equivalents in Turkish were suggested for those French-origin words that do not have a Turkish equivalent in terms of meaning.

Anahtar Kelimeler

Transfer, French words, Turkish et- and ol- auxiliary verbs, phonological and morphological analysis, semantic equivalents

Fransızcadan Aktarılan Sözcüklerin Türkçedeki Yardımcı Eylemlerle Kullanımının İncelenmesi

Öz

Toplum ve ekinler arasında gerçekleşen ticari ilişkiler, savaşlar, göçler, buluşlar, bilim, sanat ve teknolojideki gelişim ve değişiklikler, küresel salgın, ekonomik bunalım gibi olaylar nedeniyle diller birbirini etkilemiş ve dünya dilleri arasında sözcük alış-verişi gerçekleşmiştir. Batıdan (özellikle Fransızca, İngilizce ve İtalyanca) pek çok terim Türkçeye aktarılmıştır. Bu araştırmamızda Fransızcadan Türkçeye aktarılan sözcüklerin Türkiye Türkçesinde en çok kullanılan et- ve ol- yardımcı eylemlerle kullanımı incelenecektir. Türkçedeki et- ve ol- yardımcı eylemleri ile ne kadar Fransızca kökenli sözcük kullanılmaktadır ve bunların türleri nelerdir? Bunlar aktarılırken, ses ve biçim yönünden değişikliğe uğramışlar mıdır? Bu sözcüklerin Türkçede bir eş değeri var mıdır? Bu sözcükler, Türkçedeki birleşik eylem oluşturma yöntemleri kullanılarak mı aktarılmışlardır? gibi sorulara yanıt aranacaktır. Araştırmada Fransızca kökenli sözcüklerin Türkçedeki birleşik eylem üretme yöntemleri kullanılarak oluşturulmadıkları ve Türkçede bunların anlam yönünden karşılıklarının bulunduğu ancak buna karşın Fransızca biçiminin ve kullanımının tercih edildiği ileri sürülmektedir. Çalışmada, Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü (2015) ve Türkçenin Alıntılar Sözlüğü (2015) veri toplamak amacıyla kullanılmıştır. Bu sözlüklerden Fransızca kökenli Türkçe yardımcı eylemlerle kullanılan 44 sözcük saptanmıştır. Bu sözcükler, yapı yönünden incelenmiş, sözcüksel ulamları belirlenmiş ve bu ulamlar türlerine göre sınıflandırılmıştır. Ayrıca Fransızcadaki asıl yazılış biçimleri ve bunların sesletimleri sunularak Türkçeye sessel ve biçimsel olarak nasıl girdikleri incelenmiştir. Bununla birlikte bu birleşik eylemlerin oluşumu sürecinde, Türkçedeki birleşik eylem üretme yöntemlerinin kullanılıp kullanılmadığı ile ilgili saptamalar yapılmıştır. Daha sonra, bunların anlamca Türkçede bir karşılığının olup olmadığına ilişkin TDK’den araştırma yapılmış ve anlamca karşılığı olmayanlara Türkçe anlam önerilerinde bulunulmuştur. Ayrıca kullanım sıklıklarını ortaya koymak, yazın ve bilimsel alanlarda kullanımlarını belirlemek amacıyla 27 farklı Türkçe yazarın toplamda 34 romanından ve 7 farklı alanda yayınlanmış bilimsel araştırma makalesinden örneklere yer verilmiştir. Fransızca kökenli sözcüklerin söyleyişlerinin eylem, ad, ön ad ve geçmiş zaman ortacı türlerinin aynı sesletime sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Bu sözcüklerin Türkçedeki birleşik eylem oluşturma yöntemleriyle aktarılmadıkları anlaşılmıştır. Türkçede bunları anlamca karşılayacak eş değerlerinin olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aktarma, Fransızca sözcükler, Türkçe et- ve ol- yardımcı eylemleri, sessel ve biçimsel inceleme, anlamsal eş değerler

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (2007). Üç Beş Kişi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aktaş, A. (2007). Türkçede Almanca kaynaklı kelimeler. Türk Dili, 6, ss. 522-528.
• Aksu, E. H. vd., (2010). Farklı senkronizasyon uygulamaları ile senkronize edilen ineklerde üreme performansı üzerine vitamin E’nin etkisi. Fırat Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Dergisi, 24(2), ss. 71-76.
• Alatlı, A. (2005). Dünya Nöbeti. Everest Yayınları-Dünya Edebiyatı Dizisi.
• Alatlı, A. (2018). Aydınlanma Değil, Merhamet. Everest Yayınları.
• Alatlı, A. (2022). Kadere Karşı Koy. A. Ş. Turkuvaz Kitap.
• Aral, İ. (2007). Safran Sarı. Turkuvaz Kitap.
• Araz Altay, M. ve Görker, I. (2019). Kombine Tip Özgül Öğrenme Bozukluğunda Uygun Müdahale ile WISC-R Profilinde ve Klinik Bulgularda Düzelme Mümkün Mü: 3 Yıllık Takip Sonuçları. Namık Kemal Tıp Dergisi; 7(3): ss. 236 – 244.
• Atay, O. (2023). Tutunamayanlar. İletişim Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (2019). Toprak Uyanırsa. Remzi Kitapevi.
• Aypay, A. İ. (2005). Mehmet Emin Vahîd Paşa'nın eserlerinde Batı kökenli kelimeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, 5(2), ss. 79-184.
• Balaban, A. (2015). Yabancı kelimelere karşılık bulmada karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(8), ss. 573-596.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. TDK Yayınları.
• Batur, E. (1991). Gönderen: Enis Batur. Remzi Kitapevi.
• Batur, E. (2000). Başkalaşımlar I-X. Yapı Kredi Yayınları.
• Baykurt, F. (2022). Köçgöçüren. Literatür Yayınları.
• Bulut, H. vd., (2009). Doğal enfekte bir sürüde ELISA ve nested-PCR ile sığırların lösemi virüs enfeksiyonunun belirlenmesi. Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri, Veterinerlik Dergisi, 23(1), ss. 39-42.
• Çiçek, A. (2004). Türkçeye giren Fransızca kökenli bazı kelimeler üzerine bir inceleme. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11(24), ss. 1-9.
• Dağlı, A. (2022). Meddah hikâyelerinden romana ara söz kullanımı hakkında karşılaştırmalı bazı tespitler. İçtimaiyat (Online), 6(2), ss. 584-604.
• Eker, S. (2006). Çağdaş Türk Dili. Grafiker Yayınları.
• Erata, R. (2004). Saçmalama Türkçe de neymiş (2. baskı). Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Erbay, F. (2002). Türkçe Sözlük’ün ilk ve son baskısındaki Batı kökenli kelimelere dair. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, ss. 129-135.
• Ergin, M. (1988). Üniversiteler İçin Türk Dili. Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Eyüboğlu, S. (2000). Mavi-II: Görsel Sanatlar Üzerine Denemeler ve Eleştiriler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Füruzan,(1998). Yeni Konuklar. Yapı Kredi Yayınları. Gardes-Tamine, J. (2010). La grammaire: Phonologie, morphologie, lexicologie. Paris: Armand Colin.
• İleri, S. (1999). Saz Caz Düğün Varyete. Oğlak Yayınları.
• İsbir, E. (2013). Provokatif bir düşünür olarak H. G. Gadamer. Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21, ss. 71-93.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçenin Verintiler Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin Alıntılar Sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Karakoç, S. (2011). İnsanlığın Dirilişi. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (2012). Diriliş Muştusu. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (2012). Edebi Yazılar. Diriliş Yayınları.
• Karay, R. H. (2010). Sürgün. İnkilap Kitabevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2015). Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. İletişim Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2023). Alıntıların Türkçeleşme Süreçleri Bilgisine Eleştirel Bir Bakış. L. Karahan, & H. Yıldız içinde, Doğumunun 80. Yılında Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (ss. 701-719). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaymaz, Z. (1995). Fransızcadaki Türkçe kelimeler hakkındaki notlar. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), ss. 1998-2005.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. TDK Yayınları.
• Kür, P. (2013). Yarın Yarın. Everest Yayınları.
• Kür, P. (2017). Küçük Oyuncu. Can Yayınları.
• Larousse. (en ligne). larousse.fr: https://www.larousse.fr/ adresinden alındı.
• Levend, A. S. (1972). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. TDK Yay.
• Lüle Mert, E. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının yabancı kökenli sözcük kullanımlarına ilişkin bir inceleme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), ss. 2357-2369.
• Magrelo, İ. (2011). Türkçede Batı kökenli yabancı sözcükler. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1(1), ss. 7-10.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2011). Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Rezervasyon İşlemleri 812ste009. Ankara.
• Meriç, C. (2013). Jurnal 2. Cilt 1966-1983. İletişim Yayınları.
• Oran, B. (2010). Turkish foreign policy, 1919-2006: Facts and analyses with documents. Salt Lake City: University of Utah Press.
• Özgür, U. ve Topaloğlu, Y. (2023). Fransızcadan Türkçeye aktarılan spor terimlerinin ses ve biçim bakımından incelenmesi. Söylem Filoloji Dergisi, 8(2), ss. 588-609.
• Özer, N. P. ve Yarar, A. E. (2018). Toplumsal rehabilitasyon ve Hanzo filmi. Atatürk İletişim Dergisi, 16, ss. 31-50.
• Özkan, F. ve Musa, B. (2004). Yabancı dillerin Türkçenin söz dizimi üzerindeki etkisi. Bilig, 30, ss. 95-139.
• Pala, İ. (2003). Babil'de Ölüm İstanbul'da Aşk. Kapı Yayınları.
• Ran, N. H. (2000). Kan Konuşmaz / Romanlar 1. Yapı Kredi Yayınları.
• Rasim, A. (1969). Muharrir Bu Ya. Devlet Kitapları.
• Sapankaya, F. Y. (2023). Türkiye’de küresel iklim değişikliğiyle mücadelede sübvansiyon politikalarına yönelik bir tutum araştırması. International Journal of Public Finance, 8(1), ss. 185-212.
• Sarı, M. (2008). Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi. TDK Yayınları.
• Şafak, E. (2010). Firarperest. Doğan Kitap.
• Taner, H. (2019). Ölür ise Ten Ölür Canlar Ölesi Değil. Yapı Kredi Yayınları.
• TDK, (2011). Türkçe Sözlük. TDK Yayınları.
• TDK, (2015). Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Turgut, E. (2009). Türk Dilindeki Fransızca Kelimeler. (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzuner, B. (2003). Şairler Şehri. Everest Yayınları.
• Ümit, A. (2019). Sis ve Gece. Everest Yayınları.
• Ünaydın, R. E. (2002). Hatıralar III. Türk Dil Kurumu.
• Yavuz, H. (1998). Osmanlılık, Kültür, Kimlik. Boyut Kitapları.
• Yetkin, S. K. (2007). Edebiyat Üzerine Denemeler. Palme Yayıncılık.
• Yıldız, A. G. (2017). Kayıp Sabahlar. Timaş Yayınları.
• Yıldız, A. G. (2018). Kendimi Unutup Sana Ağladım. Timaş Yayınları.