Yanlış Bilgi Salgını: COVID-19 Salgını Döneminde Türkiye’de Dolaşıma Giren Sahte Haberler

Yıl 2020, Sayı: 34, 422 - 444, 31.12.2020

Selman Selim Akyüz

https://doi.org/10.31123/akil.779920

Cited By: 17

Öz

Dijital çağla birlikte sosyal medyanın, haber kaynakları arasında giderek geleneksel medyanın önüne geçmesi, bilgi ve haber güvenilirliği alanında yeni sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Sahte haber ve yanlış bilgi problemi, dünyada hükümetler, medya ve sivil toplumun odaklandığı önemli bir enformasyon sorunu olarak kabul edilmektedir.
Tüm dünyayı etkisi altına alan Koronavirüs (COVID-19) Salgını, sahte haber sorununa yeni bir boyut kazandırmıştır. İnsan sağlığıyla ilgili büyük krize neden olan salgın döneminde üretilen sahte haberler de tıpkı virüs gibi yayılmış ve Dünya Sağlık Örgütü’nün “İnfodemi” olarak tanımladığı bir “Yanlış Bilgi Salgını” ortaya çıkmıştır.
Dünyanın birçok ülkesinde, sahte haberle mücadele için çalışmalar yapan doğrulama platformları binlerce şüpheli içeriği incelemiş ve özellikle sosyal medya kaynaklı bu bilgilerin doğrulamasını yaparak okuyucularını bilgilendirmiştir.
Bu çalışmada, Türkiye’de faaliyet gösteren üç doğrulama platformunun salgının ilk 5 aylık döneminde yayınladığı doğruluk kontrolü yayınları incelenerek yanlış bilginin yoğunluğu, kaynağı, türü, konuları gibi özellikleri ortaya konulmuştur.
Yapılan içerik analizi sonrası, Türkiye’deki doğrulama platformlarına salgın döneminde okuyucu ilgisinin önemli oranda arttığı, yüzlerce iddianın yapılan incelemeler sonrası çürütüldüğü görülmüştür. En fazla yanlış bilginin virüsün özellikleri, etkileri ve tedavisi ile karar alıcıların uygulamaları konusunda ortaya çıktığı, komplo teorilerine ve kehanet iddialarına ilginin arttığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Koronavirüs, COVID-19, İnfodemi, Sahte Haber, Doğrulama platformları

Misinformation Outbreak: Fake News Circulation in Turkey During COVID-19 Pandemic

Öz

With the digital age social media has become increasingly ahead of traditional media among news sources, resulting in new problems in the field of information and news reliability. The problem of fake news and misinformation is recognized as an important information problem focusing on governments, media and civil society all over the world.
The outbreak of Coronavirus (COVID-19), a pandemic that has affected the whole world has given a new dimension to the problem of fake news. The fake news produced during the epidemic period which caused a great crisis in human health, spread just like a virus and a “Misinformation Epidemic” which the World Health Organization defined as “Infodemic” emerged. This outbreak also caused significant damage to human and community health as did the virus and many medical, psychological and sociological problems were experienced due to fake news.
In many countries around the world fact checking organizations that work to combat fake news have analyzed thousands of suspicious content and informed their readers by verifying this information particularly from social media.
In this study the analysis of fact check analysis published by the three fact checking organizations in Turkey during the first 5 months of the outbreak were examined and their characteristics such as density, source, type and subjects of misinformation were determined.
After content analysis it was observed that reader interest in fact checking organizations in Turkey increased significantly during the epidemic period and that hundreds of claims were refuted after fact checkings. It has been determined that the misinformation mostly emerges about the properties, effects and treatment of the virus and the practices of decision makers and that interest in conspiracy theories and prophetic claims has increased.

Anahtar Kelimeler

Coronavirus, COVID-19, Fake News, Infodemic, Fact checking organizations

Kaynakça

• Brennen, J. S., Simon, F., Howard, P. N., Nielsen, R. N. (2020). Types, Sources, and Claims of COVID-19 Misinformation. Reuters Institute Report, Factsheet, April 2020 https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2020-04/Brenen%20-%20COVID%2019%20Misinformation%20FINAL%20%283%29.pdf
• Büyükafşar, M. (2019). Haber ve Doğruluk İlişkisi: “Yalan Haber” ve Haber Doğrulama Pratikleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ceyhan, A. (2019). Dijital İletişim Çağında Siyasetin Dijitalleşmesi Üzerine Bir İnceleme: Post-Truth Ve Dijital Siyasetin Sahte Haber Ekseninde Analizi. Kurgu Dergisi, 27(4), 1-17. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/kurgu/issue/54877/752377
• Çavuş, G. (2018). Sahte haberler dünyada mültecileri hedef göstermek için nasıl kullanılıyor? https://teyit.org/sahte-haberler-dunyada-multecileri-hedef-gostermek-icin-nasil-kullaniliyor/ adresinden 12.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Çömlekçi̇, M. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(3), 1549-1563. DOI: 10.19145/e-gifder.583825 Doğruluğu Ne? ile görüşme. 7.6.2020 / 14.35
• Tandoc, E. C., Lim, Z. W. ve Ling, R. (2018) Defining “Fake News”. Digital Journalism, 6(2), 137-153, DOI: 10.1080/21670811.2017.1360143
• Foça, M. A. (2019). Sözlük: Yanlış bilginin en yaygın yedi türü. https://teyit.org/sozluk-yanlis-bilginin-en-yaygin-7-turu/ adresinden 11.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Funke, D. (2020). Fact-checking a Facebook conspiracy about Bill Gates, Dr. Fauci and COVID-19. https://www.politifact.com/article/2020/apr/14/fact-checking-facebook-conspiracy-about-bill-gates/ adresinden 22.7.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Gelfert, A. (2018). Fake News: A Definition. Informal Logic, 38,(1), 84-117.
• Karadağ, G, Ayten, A. (2020). A Comparatıve Study Of Verıfıcatıon/Fact-Checkıng Organızatons In Turkey: dogrulukpayi.com and teyit.org. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 483-501. DOI: 10.12981/mahder.673262
• Kavaklı, N. (2019). Yalan Haberle Mücadele ve İnternet Teyit/Doğrulama Platformları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 663-682. DOI: 10.17680/erciyesiletisim.453398
• Kocabay Şener, N. (2018). “Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişkin İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (29. Özel Sayısı), 355-373. DOI: 10.31123/akil.454397
• Koçak, A. ve Arun, Ö. (2006). İçerik analizi çalışmalarında örneklem sorunu. Selçuk İletişim, 4(3,) 2006.
• Malumatfuruş ile görüşme. 9.6.2020 / 01.32
• Nielsen, R.K., Fletcher, R., Newman, N., Brennen, J. S., Howard, P.N. (2020). Navigating the ‘Infodemic’: How People in Six Countries Access and Rate News and Information about Coronavirus. Misinformation, Science and Media, April 2020. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2020-04/Navigating%20the%20Coronavirus%20Infodemic%20FINAL.pdf
• Özçağlayan, M. (2019). Haber ve doğruluk ilişkisi: "yalan haber" ve haber doğrulama pratikleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, İstanbul.
• Sarıoğlu, E. (2020). Yalan Haber, “Post-Truth” Kavramı ve Medya Üçlemesi: Geçmişten Günümüze Gündem Belirleyen Örnekler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(1), 377-397. Retrieved from http://www.itobiad.com/tr/issue/53155/642988
• Shu, K., Sliva, A., Wang, S., Tang, J., Liu, H. (2017). Fake News Detection on Social Media: A Data Mining Perspective. ACM SIGKDD Explorations Newsletter, September 2017 https://doi.org/10.1145/3137597.3137600
• Taş, O. ve Taş, T. (2018). Post-Hakikat Çağında Sosyal Medyada Yalan Haber ve Suriyeli Mülteciler Sorunu. İleti-ş-im, 29, Aralık 2018.
• Teyit.org ile görüşme. 25.06.2020 / 14:12
• Ulaş, M. ve Yeşil A. (2020). Batı Dijital Medyasının Türkiye’ye Yönelik Algı Manipülasyonu: Koronavirüs Haberleri Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Erciyes İletişim Dergisi, Temmuz 2020, 7(2), 939-963.
• Wardle, C. ve Derakhshan H. (2017), Information Disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Council of Europe report DGI (2017) 09. https://rm.coe.int/information-disorder-toward-an-interdisciplinary-framework-for-researc/168076277c adresinden 9.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Yerlikaya, T, (2020). Koronavirüs ile Mücadelede Yeni Risk Alanı: İnfodemi. SETA, Nisan 2020, 269. https://www.setav.org/perspektif-koronavirus-ile-mucadelede-yeni-risk-alani-infodemi/ adresinden 5.5.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Commit to transparency — sign up for the International Fact-Checking Network's code of principles. https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/ adresinden 10.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Coronavirus: The seven types of people who start and spread viral misinformation. (2020). https://www.bbc.com/news/blogs-trending-52474347 adresinden 12.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Coronavirus: Pastor who decried 'hysteria' dies after attending Mardi Gras. (2020). https://www.bbc.com/news/world-us-canada-52157824 adresinden 19.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Doğruluğu Ne? doğrulama platformu hakkında bilgi. https://dogrulugune.org/hakkinda-2/ adresinden 10.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Dünya Sağlık Örgütü, İnfodemioloji Konferansları. (2020). https://www.who.int/news-room/events/detail/2020/06/30/default-calendar/1st-who-infodemiology-conference adresinden 17.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Infodemic Covid-19 In Europe: A Visual Analysis Of Disinformation A fact-checking report by AFP, CORRECTIV, Pagella Politica/Facta, Maldita.es and Full Fact. (2020). https://covidinfodemiceurope.com/ adresinden 13.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Infodemic Management – Infodemiology. https://www.who.int/teams/risk-communication/infodemic-management adresinden 11.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Iran: Over 700 dead after drinking alcohol to cure coronavirus. (2020). https://www.aljazeera.com/news/2020/04/iran-700-dead-drinking-alcohol-cure-coronavirus-200427163529629.html adresinden 17.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• John Hopkins Üniversitesi Koronavirüs dünya vaka haritası. (2020). https://coronavirus.jhu.edu/map.html adresinden 01.8.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Koronavirüs salgını - Sosyal medya siteleri yalan haber yayan ülke liderlerinin paylaşımlarını siliyor. (2020). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52118290 adresinden 11.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Koronavirüs: Yanlış bilgiler ve sahte haberler, hayatlara mal oluyor. (2020). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52828823 adresinden 18.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Launching a $1M Grant Program to Support Fact-Checkers Amid COVID-19 (2020). https://www.facebook.com/journalismproject/coronavirus-grants-fact-checking adresinden 19.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Pastor Who Defied Social Distancing Dies After Contracting Covid-19, Church Says (2020). https://www.nytimes.com/2020/04/14/us/bishop-gerald-glenn-coronavirus.html adresinden 11.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Subject In Focus: Providing timely and accurate information to dispel the ‘infodemic’(2020).https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200415 sitrep-86-covid-19.pdf?sfvrsn=c615ea20_6 adresinden 22.7.2020 tarihinde erişilmiştir.
• The International Fact-Checking Network (IFCN) hakkında bilgi. https://www.poynter.org/ifcn/ adresinden 20.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Whatsapp’ta yönlendirilen mesajlar yüzde 70 azaldı (2020). https://digitalreport.com.tr/whatsappta-yonlendirilen-mesajlar-yuzde-70-azaldi-teknoloji-13594/ adresinden 20.6.2020 tarihinde erişilmiştir.
• 1st WHO Infodemiology Conference (2020). https://www.who.int/news-room/events/detail/2020/06/29/default-calendar/pre-conference-1st-who-infodemiology-conference adresinden 17.6.2020 tarihinde erişilmiştir.