OSMANLI DEVLETİ’NDE UYGULANAN İÇKİ YASAĞININ FIKRALARA YANSIMASI

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 16, 21 - 38, 11.09.2018

Esma Şimşek Ömer Faruk Elaltuntaş

https://doi.org/10.31126/akrajournal.451022

Öz

Halk edebiyatı ürünleri içerisinde yer alan fıkralar,
halkın değerlerini ve inançlarını yansıtmada etkin role sahiptir. En eski
dönemlerden günümüze kadar Türk halkının dünya görüşünü, yaşam felsefesini,
zevkini yansıtmakta önemli bir yer tutan fıkralar, konuları ve anlatım
şekilleriyle halkın mizahi yönünü ortaya çıkarmakta, halkı güldürürken
düşündürmektedir. Fıkralar aynı zamanda insan hayatına renk katmakta ve
iletişimi zenginleştirmektedir. Fıkralar, yoğun bir anlatım gücüne sahiptir.
Bazen saatlerce anlatılacak konuların sadece bir fıkrayla özetlendiği
görülebilir.

Fıkralar, yaşanan hayattan izler taşımaktadır. Günlük
hayatta karşılaşılabilecek olayların hemen hepsini fıkralarda görebilmek
mümkündür. Diğer konular gibi siyasi ve sosyal konular da fıkralar içinde yer
almaktadır. Dönemin devlet adamları, bu devlet adamlarının yönetim anlayışları
ve halkın bu konulara bakışı/değerlendirmeleri fıkralarda rahatlıkla
görülmektedir. Bu yönüyle fıkralarda insan-toplum-devlet ilişkileri belirgin
bir şekilde yer tutmaktadır. Çoğu fıkranın konusunu yöneten sınıf ile yönetilen
sınıf arasında yaşanan olaylar/çatışmalar oluşturmaktadır. Yöneten-yönetilen
ilişkisinde yaşanan ve çoğunlukla yönetilen grubun yanında olup onların
sıkıntılarını dile getiren olaylar, her daim insanların ilgisini çekmiştir.
Halk; çekindiği, korktuğu ya da dile getiremediği konuları fıkra
kahramanlarının ağzından söylemektedir. Toplumdaki adaletsizlik, haksızlık,
cahillik, baskı, yasak, din istismarı gibi konular, fıkralarda eleştirilmekte ve
bu yanlışlardan hareketle kıssadan hisse çıkarma hedeflenmektedir.

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde -özellikle duraklama
döneminden itibaren- yoğun şekilde uygulanmaya çalışılan içki yasağının halka
yansıması, yasağın uygulanmasında karşılaşılan güçlükler ve uygulanan cezalar,
dönemin önemli tiplerine (Bektaşî ve Bekri Mustafa) bağlı olarak anlatılan
fıkralar ekseninde incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, siyaset, fıkra, içki yasağı, eleştiri

THE REFLECTION OF ALCOHOL PROHIBITION WITH ANECDOTES WAS APPLİED İN OTTOMAN STATE

Öz

Anecdotes in folk literature products has an effective role in
reflecting people's values and beliefs. 
Anecdotes that hold an important place reflecting Turkish people's
worldview, life philosophy from old times to day reveal the humorous direction
of the people with their forms and narrative forms and make the people think of it while making them laugh.
Anecdotes also add color to human life and enrich communication. Anecdotes have
an intense expression. Sometimes it can be seen that the topics to be narrated
for hours are only summarized by an anecdote.

Anecdotes are the
reflection of life. Within anecdotes, it is possible to see almost all events
that may be encountered in everyday life. Political and social issues such as
other issues are also included in the anecdotes. Statesmen of the period, the
way to govern of these statesmen and public's views on these topics are easily
seen in anecdotes. In this respect, human-society-state relations are clearly
located in anecdotes. Many anecdote topics include events/conflicts between the
ruling class and managed class. The events of governing-governed relationship
has attracted the attention of the people at all times. The public speaks about
the topics that they can not express or scare, with the lines of the anecdote
heroes. Inequities in society, injustice, ignorance, oppression, forbidden and
religious abuse are criticized in the subject anecdotes and it is aimed to
point a moral from these mistakes. 

In this study, the
reflections of the alcoholic beverages which are tried to be applied
intensively in the Ottoman State, especially after the period of stagnation,
the difficulties encountered in the implementation of the law and the punishments
applied have been tried to be examined and evaluated on the basis of the
anecdotes described as important types of the period (Bektashi and Bekri
Mustafa).

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, politics, anecdote, alcohol prohibition, criticism

Kaynakça

• Akbulut, İlhan (2003); “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 52, s.167-181, Ankara.
• Boratav, Pertev Naili (2000); 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Cimcoz, Sinâ (2000); Adamın Biri Bir Gün... Bektaşi Fıkraları, Bekri Mustafa Fıkrala-rı, Geçit Kitabevi, İstanbul.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2014); Ama Hangi Osmanlı, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Emeksiz, Abdulkadir (2010); Bir İstanbul Kahramanı Bekri Mustafa, Mühür Kitaplığı, İstanbul.
• Ferris, William (1997); “Halk Şarkıları ve Kültür: Charles Seeger ve Alan Lomax”. (çev. F. G. Mirzaoğlu), Milli Folklor, S. 34, s. 87-93.
• İpekten, Haluk (1996); Edebî Muhitler, MEB Basımevi, Ankara.
• Kaflı, Kadircan (1943); Osmanlı Devrinden Tarihî Fıkralar, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul.
• Kaşgarlı Mahmud (2012); Divânü Lügati't-Türk (çev. F. Bozkurt), Eğitim Yayınevi, Konya.
• Orhonlu, Cengiz (1966); “Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul'da Kayıkçılık”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 21, s. 109-134, İstanbul.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993); Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Ankara.
• Ricaut, Paul (2004); Türklerin Siyasi Düsturları. (çev. M. F. Topaloğlu), Elips Kitap, Ankara.
• Seratlı, Tahir Galip (2004); Mizahımızın Üç Ustası Nasreddin Hoca İncili Çavuş Bekri Mustafa, Selis Kitabevi, İstanbul.
• Şenocak, Ebru (2017); İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman Nasreddin Hoca, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Şimşek, Esma (2015);“Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri İçerisinde Fıkraların Yeri”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat, S. 6, s. 195-234, İstanbul.
• Şimşek, Esma (2018); “Kadı İmgesinin Edebiyatımıza Yansımaları ve Sıdkî Baba'nın 'Kadı' Destanı Örneği”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat, S. 14, s. 27-40, İstanbul.
• Yıldırım, Dursun (1999); Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Yusuf Has Hacib (2003); Kutadgu Bilig. (haz. R. R. Arat), TTK Yayınları, Ankara.