AKŞEHİR NASRETTİN HOCA MEZARLIĞI’NDAN BEYLİKLER VE OSMANLI DÖNEMİNE AİT MEZAR TAŞI ÖRNEKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 23, 87 - 110, 10.01.2021

Başak Başbay

https://doi.org/10.31126/akrajournal.764449

Öz

Türk-İslam sanatında mezar taşı geleneği Türklerin var oldukları dönemden itibaren önem taşımıştır. Mezar yerlerinin kaybolmaması, kolay bulunabilmesi için dikilen taşlar Türk kültürü ve geleneği ile birleşerek ortaya en güzel örneklerin çıkmasına sebep olmuştur. İslamiyet öncesi Türklerde mezar kültü, ölümden sonraki yaşamın devam edeceği yönündeki düşüncelerle gelişmiştir ve bu düşünceyi destekler nitelikte mezarlar yapmışlardır. Kurgan denilen bu mezar yapıları, Hun Dönemi’yle başlayıp, Göktürk ve Uygur Dönemlerinde de varlığını sürdürmüştür. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleriyle anıtsal mezar yapma geleneği türbe ve kümbetler olarak devam etmiştir. Mezarlara erken dönemlerde dikilen basit kaya parçaları, yerleşik hayata tamamen geçilmesiyle yerini daha sanatsal taşlara bırakmıştır. Türklerin 1071 yılında Anadolu’ya yerleşmeleri, kendi gelenek, kültür ve sanatlarının da zamanla Anadolu’ya yayılması hızla devam etmiştir. Türklerin Anadolu’ya gelmeden önce İslamiyet’le tanışması, beraberinde sanat ve kültür alanında da değişiklikler gösterilmesine sebep olmuştur. Araştırmanın konusunu oluşturan mezar taşları, birçok medeniyete yüzyıllar boyunca ev sahipliği yapmış, Selçuklunun başkenti Konya’nın Akşehir ilçesinde Nasrettin Hoca Mezarlığı’nda yer almaktadır. Taşların bulundukları konum bile taşların büyük ölçüde önemini vurgulamaya yeterlidir. “Akşehir Nasrettin Hoca Mezarlığı’ndan Beylikler ve Osmanlı Dönemi’ne ait mezar taşı Örnekleri’’ başlıklı çalışmada, Akşehir Nasrettin Hoca Mezarlığı’nda yer alan 15 adet mezar taşının incelemesi yapılmıştır.  Araştırmanın amacı, incelenen mezar taşlarını tüm ayrıntıları ile tanıtılıp, fotoğraf ve çizimlerle desteklenerek, eserlerin literatüre kazandırılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Mezar Taşı, Beylikler, Osmanlı, Akşehir

Teşekkür

Bu çalışmaya öncülük eden ve destek olan Sayın Prof. Dr. Ali Boran'a teşekkür ederim.

EXAMPLES OF THE PRINCIPLES FROM AKŞEHİR NASRETTİN HOCA CEMETERY AND THE TOMB STONE FROM THE OTTOMAN PERIOD

Öz

In pre-Islamic Turks, the cult of the burial developed with the thoughts that life after death would continue, and they built graves in support of this idea. These tomb structures, called Kurgan, started with the Hun period and continued their existence in the Göktürk and Uygur periods. With the acceptance of Islam by the Turks, the tradition of making monumental tombs continued as tombs and domes. The simple rock pieces erected in the tombs in the early periods were replaced by more artistic stones with the transition to settled life completely.The settlement of Turks in Anatolia in 1071 and the spread of their traditions, culture and arts to Anatolia in time continued rapidly. Turks' acquaintance with Islam before coming to Anatolia caused changes in the field of art and culture.The tombstones, which are the subject of the study, have hosted many civilizations for centuries and are located in Nasreddin Hodja Cemetery in Akşehir district of Konya, the capital of Seljuk. Even the location of the stones is sufficient to emphasize the great importance of the stones.In the study titled "Examples of Principalities and Tombstones from the Ottoman Period from Akşehir Nasreddin Hodja Cemetery", 15 gravestones in the Akşehir Nasrettin Hodja Cemetery were examined. The aim of the research is to introduce the gravestones examined with all their details and to bring the works to the literature by supporting them with photographs and drawings.

Anahtar Kelimeler

tombstone, Ottoman, principalities, Akşehir

Kaynakça

• Açıkgözoğlu, S. A. (2009), Mezar Taşı Çalışmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C:7, S.14, 297-314.
• Aksu, H. (2008), ‘Rokoko’ TDV, İstanbul, s.159-160.
• Arslan, S. A. (2017),Taşlar Konuşur”: Türk Mezar Taşlarının Biçim Dili, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S.6/3, Bursa, s.1923-1937.
• Arslan, M. (2011), Adıyaman Besni İlçesindeki Bazı Mezar Taşlarında Görülen Kahve Yapımı ve Sunumu İle İlgili Kabartmalar Üzerine, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.30, Kayseri, s.257-284.
• Arslan, S, S. (2014), Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları Sanat Dizisi, Kayseri, s.1-480.
• Arslan, S. (2014), Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C:I, S.I, İstanbul, s.60-71.
• Atasoy,N. (1992), ‘Barok’, TDV, İstanbul, s.81-83. Aykaç, R. (2018), Akşehir Nasrettin Hoca Mezarlığı’ndaki Bir Grup Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, I. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi, Aydın, s. 33-51.
• Bakırcı, N. (2005), Mevlevi Mezar Taşları, İstanbul.
• Başkan, S. (1996), Karamanoğlları Dönemi Konya Mezar Taşları, Ankara, 1996.
• Benli, Y. (1992), Akşehir’de Bulunan Süslemeli Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Konya; Selçuk Üniversitesi.
• Berkli, Y. (2007) Mezar Taşlarında Görülen Kılıç, Hançer, Ok-Yay ve Bayrak Motiflerinin Sembolik Anlamları, Ekev Akademi Dergisi, S.31, Erzurum, s. 67-81.
• Biçici, K. H. (2006), Yazılı Araştırmalar Işığında Türkiye Mezar Taşlarına Toplu Bir Bakış, Ekev Akademi Dergisi, S.26, Erzurum, s.175-192.
• Biçici, K. H. (2012), İznik Müzesi’ndeki Kandil ve Şamdan Motifli Mezar Taşları, Turkısh Studies, Ankara, s.637-661.
• Boran, A., Mutlu, M., Aykaç, R., Yaşar, H. (2019), Ebedi İstirahatgah Ilgın Mezar Taşları, Konya.
• Canko, M. D. (2019), İzmir Kadifekale (Smyrna Akropolisi) Bizans Sarnıcı Buluntusu (2015) Seramik Örneği Işığında Geç Bizans Sırlı Seramiklerinde Heksagram (Davud Yıldızı) Sembolü, Akademik Hassasiyetler, C:6, s.85-107.
• Çal, H. (2000), İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler (28-30 Mayıs 1999), İstanbul, s.226-241.
• Çal, H. (2005), Türklerde Mezar- Mezar Taşları, Aile Yazıları, S.8, Ankara, s.295-332.
• Çaycı, A., Ürekli, B.(2003) Dediği Sultan Haziresi Mezar Taşları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10, Konya, 2003, s.360-384.
• Çaycı, A., Akgül, M., Karauğuz, G., Şahin, A. H., Baldıran, A., Duran, R., Aras, A. (2013), Mitoloji Ve Din, Eskişehir.
• Çetinaslan, M. (2014), Taşların Dili, İnegöl.
• Demirel, F. (2008), Besni Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Konya; Selçuk Üniversitesi.
• Doğan, İ. (1999), Günümüz Türkiye’sinde Mezar Taşlarının Dili (Antalya, Burdur, İzmir, Kırıkkale, Kırşehir, Malatya, Manina, Şanlıurfa Mezarlıkları), Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul, s.160-166.
• Ertan, D. (1996), ‘’Çeşme Mezarlığı’nda Mimari Tasvirli Mezar Taşları’’, Sanat Tarihi Dergisi, C:8, S.8, s. 21-32.
• Eyice, S. (1995), ‘Empire’ TDV, İstanbul, s.159-163.
• Haseki, M. (1976), Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul.
• Karademir, M., Kunt, İ. (2019), Edirne Şehabeddin Paşa Camii Haziresi Mezar Taşları, SUTAD, s.329-356.
• Kara, H., danışık, Ş. (2005), Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Konya.
• Karaca, F. (2001), Mezar Taşlarına Yansıyan Şekliyle' Türk Kültüründe Hayat ve Ölümle ilgili Bazı Değerlendirmeler, İslami Araştırmalar Dergisi, C:XIV, S.3-4, s.501-512.
• Karaçağ, D. (1992), Bursa Mezar Taşları (14-15. Yüzyıl), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmaış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Karamağaralı, B. (1999), Kültür Tarihimiz Bakımından Mezar Taşlarının Önemi ve İkonografisi, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul, s.33-43.
• Karamağaralı, B. (1972), Ahlat Mezar Taşları, Ankara.
• Kaya, E. (2012), Ayasuluğ Bölgesinde Beylikler Devri Mezar Taşları Ve Kitabeleri, İstanbul.
• Meriç, M. R. (1936), Akşehir Türbe ve Mezarları, Türkiyat Mecmuası, C:5 İstanbul, s.141-212.
• Muşmal, H., Çetinaslan, M. (2014), Konya İli Beyşehir İlçesi Doğanbey Kasabası Mezar Taşları, History Studies, C:6, S.3, s.254-292.
• Önder, M. (1970), Konya Mezar Taşlarında Şekil ve Süsleme, Türk Etnografya Dergisi, S.III, Ankara, s.5-16.
• Pala, İ. (2006), Mühr-i Süleyman, TDV İslâm Ansiklopedisi, s.524-526.
• Sözen, M., Tanyeli, U. (1986), Sanat Kavram Ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• Tanık, S. (2016), Kocaeli, Gölcük Değirmendere Mezarlığı Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yelen, R. (2017), İslam Sanatında Süsleme Sembolizmi Üzerine Yeni Yorumlar, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van, s. 470-492.
• Yunus, A. Ö. (2017), Ahlat Taht-ı Süleyman Mezarlığındaki Mezar Taşları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Van.