The Meaning and Transformation of Space in Ahmet Hamdi Tanpınar’s Beş Şehir

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 36, 117 - 135, 31.05.2025

Esra Mete Bakır , Ulaş Bakır

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1646942

Öz

The aim of this study is to analyse the Five Cities of Ahmet Hamdi Tanpınar, one of the first writers in Turkish literature to transform space from an object to a signifier, in the context of space. Tanpınar treats Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, Konya, Bursa and Istanbul not only as physical structures but also as places with cultural and historical meaning. In the work, cities are depicted through architectural structures, streets and natural elements, and it is also emphasised how the process of modernisation transforms the spatial texture. With a special emphasis on the relationship between space and time, Tanpınar reveals the change between the past and the present. While evaluating how modernisation affects the traditional spatial structure, he critically examines the continuities and ruptures in the identity of cities. While describing cities, Tanpınar includes spatial components such as architectural structures, streets, squares and natural elements in detail. In this context, cities are evaluated not only as living spaces but also as places that carry the traces of the past and reflect cultural identity. In particular, it deals with how urban spaces have changed with the modernisation process, how this change has affected the traditional structure and how it has created a transformation in the identities of cities. This study analyses how space is interpreted in Five Cities and how the transformation of cities is interpreted. Tanpınar's perception of the city is analysed not only in terms of physical elements but also in terms of the meanings that these spaces acquire over time. Thus, it is revealed that cities are not only geographical spaces but also a part of cultural and historical continuity.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpinar , Beş Şehir , space , modernisation

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir Eserinde Mekânın Anlam ve Dönüşümü

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türk edebiyatında mekânı bir nesne olmaktan çıkarıp onu bir gösteren konumuna taşıyan ilk yazarlardan biri olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir adlı eserini mekân bağlamında incelemektir. Tanpınar, Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul’ u yalnızca fiziksel yapılar olarak değil, kültürel ve tarihsel anlam taşıyan mekânlar olarak ele alır. Eserde şehirler, mimari yapılar, sokaklar ve doğal unsurlar üzerinden betimlenirken, modernleşme sürecinin mekânsal dokuyu nasıl dönüştürdüğü de vurgulanmaktadır. Tanpınar, me-kân ile zaman arasındaki ilişkiye özel bir vurgu yaparak, geçmiş ve bugün arasındaki değişimi gözler önüne serer. Modernleşmenin geleneksel mekânsal yapıyı nasıl etkilediğini değerlendirirken, şehirlerin kimliğindeki süreklilik ve kopuşları eleştirel bir bakış açısıyla irdeler. Tanpınar, şehirleri tasvir ederken mimari yapılar, sokaklar ve doğal unsurlar gibi mekânsal bileşenlere detaylı bir şekilde yer verir. Bu bağlamda şehirler, yalnızca birer yaşam alanı olarak değil, geçmişin izlerini taşıyan ve kültürel kimliği yansıtan mekânlar olarak değerlendirilir. Özellikle modernleşme süreciyle birlikte şehir mekânlarının nasıl değiştiğini, bu değişimin geleneksel yapıyı nasıl etkilediğini ve şehirlerin kimliklerinde nasıl bir dönüşüm yarattığını ele alır. Bu çalışma, Beş Şehir’de mekânın nasıl anlamlandırıldığını ve şehirlerin dönüşümünün nasıl yorumlandığını analiz etmektedir. Tanpınar’ın şehir algısı, fiziksel unsurların ötesinde, o mekânların zaman içinde kazandığı anlamlarla birlikte ele alınmaktadır. Böylece, şehirlerin yalnızca coğrafi alanlar değil, kültürel ve tarihsel sürekliliğin bir parçası olduğu ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Hamdi Tanpınar , Beş Şehir , mekân , modernite

Kaynakça

• Akbulak, G. (2020). Ahmet Hamdi Tanpınar Hayatı, Eserleri ve Beş Şehir Üzerine, Akademia Edu,ss. 1-13.
• Avar, A. A. (2009). Lefebvre’in Üçlü–Algılanan, Tasarlanan, Yaşanan Mekân–Diyalektiği. 7 (14).
• Avcıoğlu, S., & Akın, O. (2017). Kolektif Bellek ve Kentsel Mekân Algısı Bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin Mekânsal Değişiminin İrdelenmesi. İdealkent, 8(22), 423-450.
• Aydoğan, F. (2016). Beş Şehir’in Hafıza Mekânları. Türklük Bilimi Araştırmaları, 39, 29-60.
• Bodur, N., & Özdemir, C., Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Hayatı ve Eserleri, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 135, s. 435-445.
• Doğan, A. (2018). Tarih ve Mekân Odağında Türk Romanı İncelemeleri, Hece Yayınları ve Dergileri.
• Gökşen, E. (2020). Tanpınar’ın Beş Şehir’ine Foucault’nun Heterotopyası Üzerinden Bakmak. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 33, 143-159.
• Karabekir, G., & Demirel, E. (2024). Mekânın Anlamsal Eşiği: Tanpınar’ın Beş Şehir’inde Kapıların Anlamı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 54, 325-341.
• Lefebvre, H. (2013). Kentsel Devrim. (S. Sezer, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Narlı, M. (2002). Romanda Zaman ve Mekân Kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(7), 91-106.
• Özkuk, G. (2014). Mekânların Hafızasına Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir ’inden Bakmak. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 20-40.
• Tanpınar, A. H. (2015). Beş Şehir, (34. Basım). Dergâh Yayınları.
• Tekeli, İ. (2011). Kentleşmenin Tanımı Ve Kentleşmeye İlişkin Kavramlar. Kent, Kentli Hakları, Kentleşme ve Kentsel Dönüşüm, İlhan Tekeli Toplu Eserleri-20 Tarih Vakfı Yurt Yayınları.