Historical Development of the Neighbourhood Mukhtarship

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 3, 23 - 32, 30.09.2019

Yusuf Şahin Semih Asarkaya

Öz

Mahalle Muhtarlığı Kurumunun Tarihi Gelişimi

Öz

Kentlerdeki
en küçük yönetsel birim mahallelerdir. Mahalle muhtarlarının yöneticisi olduğu
mahallelerin geçmişi asırlar öncesine dayanmaktadır. Bu kadar köklü bir
toplumsal mekân olan mahallelerin yönetimsel bir anlam kazanmasıyla birlikte
mahalle yöneticiliği kavramı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle mahalle yöneticileri
zamanın ruhuna uygun olarak Türk-İslam kültüründe de var olmuşlardır. Tarihe
bakıldığında bugün mahalle yöneticisi olarak görev yapan muhtarların
görevlerine benzer görevleri olan pek çok yönetici ile karşılaşmak mümkündür.
Bu yöneticiler reis, şeyh, iğdiş ve imam gibi çeşitli isimler ile anılsalar da
görevleri esasen benzerdir. 1829 yılından sonra mahalle yöneticileri Osmanlı’da
muhtar ismini almışlardır. Muhtarlık 1913 yılında hukuki dayanağını kaybetse de
Cumhuriyet Dönemi’nde de varlığını sürdürmüştür. Belediye Kanunu ile
belediyelerin bütün ülkede kurulmasıyla kaldırılan mahalle muhtarlıkları 1944
yılında yeniden kurulmuştur. İlerleyen yıllarda mahalle muhtarlıkları hakkında
çok sayıda kanuni düzenleme yapılmış ve bugünkü yapısına kavuşmuşmuş olsa da
muhtarlıklar ile ilgili tartışmalar bitmemiştir. Mahalle muhtarlıklarının Türk
idari yapısındaki yerinin merkezi yönetim mi, yerel yönetim mi olduğu gibi
kavramsal tartışmaların yanı sıra bugünün şartlarında mahalle muhtarlıklarına
bir ihtiyaç olup olmadığı da tartışılmaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Mahalle, Selçuklu Mahallesi, Osmanlı Mahallesi, Mahalle Muhtarlığı

Kaynakça

• Akşit, A. (2014). Selçuklular Devrinde Kent İskânı ve Mahalleler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (1), 67-88.Alada, A. (2008). Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: Sümer Kitabevi.Alada, A. (2012a). Erken Cumhuriyet Döneminde Bir Modernleşme Deneyimi: ‘Belediye’ ‘Mahalle’yi İkame Edebildi mi?. Çağdaş Yerel Yönetimler, 21 (1), 1-15.Alada, A. (2012b). Kentsel Yönetime Katılımda Mahalle. DOSYA-08: Yerel Yönetimlere Katılım, 64, 66-70.Arıkboğa, E. (1998). Yerel Yönetimler, Katılım ve Mahalle Muhtarlığı. Marmara Üniversitesi: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Baronyan, H. (2014). İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti. İstanbul: Can Yayınları.Bayartan, M. (2005). Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 13, 93-107.Baykara, T. (1997). Selçuklular Devrinde İğdişlik ve Kurumu. Belleten, 60, 681-693.Çadırcı, M. (2007). Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.Çadırcı, M. (2011). Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.Daşçıoğlu, K. (2005). Yeniçeri Ocağı ve Bektaşi Zaviyelerinin Kapatılması. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 34.Demirci, M. http://www.academia.edu/9432445/Anadolu_Sel%C3%A7uklular%C4%B1nda_ %C5%9Eehirlerin_Y%C3%B6netimi.Doğru, H. (1995). XVIII. Yüzyıla Kadar Osmanlı Kentlerinin Sosyal Ve Ekonomik Görüntüsü (Vol. 872). Anadolu Üniversitesi.Ercoşkun, T. (2012). Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler. Bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi), 60, 131-154.Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki “Mahalle” nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları, 4, 69-78.Ergin, O.N. (1936). Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul: Cumhuriyet Gazete ve Matbaası.Eryılmaz, B. (1988). Türkiye’de Köy Ve Mahalle Muhtarlıkları’nın Ortaya Çıkışı Ve Gelişimi. Türk İdare Dergisi, 480-510.Eyice, S. (1965). İstanbul’un Mahalle ve Semt Adları Hakkında Deneme. Türkiyat Mecmuası, 14, 199-216.Faroqhi, S. (2008). Türkiye Tarihi 3 (1600-1908). Metin Kurt (der.), İstanbul: Cem Yayınları., 191-219.Gençoğlu, M. (2011). 1864 ve 1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1), 29-50.Güneş, Y. (2009). Mahalle Yönetimi. Türk İdare Dergisi, 465, 113-131.Hızlı, M. (2014). Osmanlı Mahalle İmamlarının Performanslarına Dair. Tesam Akademi Dergisi, 1, 41-51.Kavruk, H. (2004). Köy ve Mahalle: Yerleşim ve Yönetim Birimi, Ankara: Odak Yayınevi.Kılıç, S. (2005). 1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 24 (37), 99-111.Kuban, D. (1968). Anadolu - Türk Şehri: Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7, 53-73.Lewis. B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.Oğuz. S. (1986). Osmanlı Vilayet İdaresi ve Doğu Rumeli Vilayeti (1878-1885). Ankara: Cem Ofset Yayınları.Ortaylı, İ. (1995). Tarikatlar ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Yönetimi. Otam (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 6, 281-287.Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi Ankara: Cedit Neşriyat.Ortaylı, İ. (2011). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Özcan, K. (2006). Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit: Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model(ler)i. Bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi) , 38, 161-184. Özkaya, Y. (1974). XVIII İnci Yüzyılda Çıkarılan Adalet-nâmelere Göre Türkiye’nin İç Durumu. Belleten, 38, 445-492.Palabıyık, H., Atak, Ş. (2000). 21. Yüzyıla Girerken Mahalle Yönetimi. Toprak, Z. (ed.), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yerel Gündem 21 Yayını.Pekman, Y. (2007). Türk Tiyatrosunda Bir ‘Başrol’ Olarak Mahalle. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi, 10, 28-61.Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Yerel Yönetim Metinleri (VI): 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 5 (5), 89-103.Şahin, M., Işık, E. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 221-230.Tek, A., Ünal, Y. (2009). İdare-yi Umumiye-yi Vilayet ve İdare-yi Hususiye-yi Vilayet Kanunları. Tarih Okulu, 4, 77-101.Torun, F. (2012). Osmanlı Taşra İdaresinin Yeniden Yapılanma Süreci (1842-1876). Karadeniz Araştırmaları, 32, 81-97.Tural, E. (2004a). 1861 Hersek İsyanı 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler, 13 (2), 93-123.Tural, E. (2004b). Habsburg ve Osmanlı İmparatorluğu’nun En Uzun Asrı ve 1864- Tuna Vilayet Nizamnameleri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 13 (3), 83-113.Yel, A.M., Küçükaşçı, M.S. (2003). Mahalle Bölümü. İslam Ansiklopedisi 27. Cilt, Ankara: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.Zürcher, E.J. (2004). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.Kanun ve TBMM Kayıtları:TBMM Zabıt Ceridesi (tbmm.gov.tr).4541 numaralı Kanun. 5046 numaralı Kanun. 287 numaralı Kanun.5671 numaralı Kanun. 6384 numaralı Kanun. 2972 numaralı Kanun. 2986 numaralı Kanun. 2108 numaralı Kanun. 5393 numaralı Kanun. 6360 numaralı Kanun.