Socio-Economic Analysis of Shah Sultan's Expenditures in the Light of Expense Books Numbered 3862, 3863, 3865 and 3866

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 2, 411 - 428, 30.06.2021

Erkan Işıktaş

https://doi.org/10.32709/akusosbil.882593

Cited By: 1

Öz

The sums allocated by the Ottoman sultans to the lady Sultans and their daughters and their expenditures on this were remarkable in every era. The content of expenditures that reach significant amounts in an economic context consists of various palace expenditures, such as food and heating, sums paid to employees in the palace, weaving products, jewelry, and gifts offered to eminent people, and donations made on religious days and months. It is also possible to evaluate these expenditures of Ottoman palace women as a representation of power, panache and virtue. Furthermore, it may be possible to reach a number of inferences about the lifestyle, consumption models and daily lives of palace women through products which spending is concentrated. In this respect, it should be stated that the historical archive documents containing the expenses of the palace members are of great importance. In this study, the focus was on a historical analysis of the expenditures made by Shah Sultan in a socio-economic context in accordance with the expense books covering the years 1798-1803. Historical document analysis technique, one of the qualitative research methods, was used in the research. In total, fifty-four books containing the special expenses of Shah Sultan were reached during the examinations conducted in the Ottoman Archives of the General Directorate of State Archives. In this context, the type of expenditures, the distribution of the expense balance sheet on the basis of years and the relationship between commodity and price were examined during the period studied. In addition to this, it was attempted to draw attention to the importance of special expense books belonging to members of the dynasty.

Anahtar Kelimeler

Ottoman dynasty, shah sultan, expense books, spending items

3862, 3863, 3865 ve 3866 Numaralı Masraf Defterleri Işığında Şah Sultan’ın Yapmış Olduğu Harcamaların Sosyo-İktisadî Açıdan Analizi

Öz

Osmanlı padişahlarının hanım sultanları, ikbâlleri veya kızlarına tahsis ettikleri meblağlar ve buna binaen onların yaptıkları harcamalar her devirde dikkat çekici olmuştur. İktisadî bağlamda kayda değer miktarlara ulaşan harcamaların içeriğini -ekseriyetle- yiyecek ve ısınma gibi muhtelif saray masrafları, sarayda görev yapan kişilere ödenen meblağlar, dokuma ürünleri, takı eşyaları, önemli kişilere sunulan ikramlar ve hediyelerle dini gün ve aylarda yapılan ihsanlar oluşturmaktadır. Osmanlı saray kadınlarının bu harcamalarını güç, gösteriş ve faziletin temsili olarak da değerlendirmek mümkündür. Ayrıca harcamaların yoğunlaştığı kalemler üzerinden saray kadınlarının yaşam tarzı, tüketim modelleri ve gündelik hayatlarına ilişkin birtakım çıkarımlara da ulaşmak söz konusu olabilmektedir. Bu itibarladır ki saray mensuplarının harcamalarını ihtiva eden tarihi arşiv dokümanlarının son derece önem arz ettiğini ifade etmek gerekir. Bu düşünceden hareketle ilgili çalışmada; hicri 1213-1217 (1798-1803) yılları arasını ihtiva eden masraf defterleri doğrultusunda Sultan III. Mustafa’nın kızı Şah Sultan’ın yapmış olduğu harcamaların sosyo-iktisadi bağlamda tarihsel bir analizi üzerine odaklanılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan tarihsel doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Bu bağlamda Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı arşivlerinde yapılan incelemelerde Şah Sultan'ın giderlerini içeren toplam elli dört defter kaydına ulaşılmıştır. İncelenen defterler ışığında harcamaların cinsi, masraf bilançosunun yıllar bazındaki dağılımı ve emtia-fiyat ilişkisi irdelenmiştir. Ayrıca hanedan üyelerine ait hususi masraf defterlerinin önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı hanedanlığı, şah sultan, masraf defterleri, harcama kalemleri

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2000). İslam hukukunda kölelik cariyelik meselesi Osmanlı'da harem. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akyıldız, A. (2019). Saray harem ve mahrem. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Atalar, M. (1981). Osmanlı padişahları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(1), Ocak, 425-460.
• BOA. (Başkanlık Osmanlı Arşivleri) TS.MA.e. (152), (2).
• BOA. TS.MA.e. (Topkapı sarayı müze arşivi evrakı).:46, (5).
• BOA. TS.MA.e. (Topkapı sarayı müze arşivi evrakı).(151), (35).
• BOA. TS.MA.d. (Topkapı sarayı müze arşivi defterleri). (2631).
• BOA. TS.MA.e. (Topkapı sarayı müze arşivi evrakı). (151), (37).
• BOA. TS.MA.e. (Topkapı sarayı müze arşivi evrakı). (46), (8).
• BOA. TS.MA.d. (Topkapı sarayı müze arşivi defterleri). (3862).
• BOA. TS.MA.d. (Topkapı sarayı müze arşivi defterleri). (3863).
• BOA. TS.MA.d. (Topkapı sarayı müze arşivi defterleri).(3865).
• BOA. TS.MA.d. (Topkapı sarayı müze arşivi defterleri). (3866).
• Bozkurt, F. (2016). III. Mustafa dönemine ait bir kadınefendinin masraf defteri. İstanbul: Okur Kitaplığı.
• Cenkmen, E. (1948). Osmanlı sarayı ve kıyafetleri. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Ekinci, C. (2019). Osmanlı sarayında ve Osmanlı ümerası arasında altın ve mücevher kullanımı. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Denizli.
• Işıktaş, E. (2013). R.1287 / M. 1871 yılı ceyb-i hümâyûn (ceyb ve harc-ı hâssa-i şahane) defterlerinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep 2013.
• Işıktaş, E. (2020a). Sultan II. Mahmud’un başikbâli Hüsnü Melek Hanım’ın kıymetli malları üzerine bir değerlendirme. Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları, (ss.91-111) Ed. Mutlu Adak, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Işıktaş, E. (2020b). 5249 Numaralı gümrük tarife defterine göre Diyarbakır gümrüğüne getirilen emtialar: emtianın cinsi, vergisi ve emtia-fiyat ilişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (50), 109-141.
• İrepoğlu, G. (2012). Osmanlı saray mücevheri; mücevher üzerinden tarihi okumak. İstanbul: BKG Yayınevi.
• Kara, Y. (2010). Osmanlı’da kadın saltanatı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Küçükali, M. (2018). II. Mustafa döneminde ceyb-i hümayun hazinesi masrafları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul.
• Mert, T. (2007), 19. yüzyılda ihsan-ı şahane, Hediye Kitabı, (ss. 112-133), Haz. Emine Gürsoy Naskalı ve Aylin Koç, İstanbul: Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı sarayında hayat. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Özbilge, E. (2011). Bütün yönleriyle Osmanlı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Öztürk, N. (2007). Osmanlı kroniklerinde hediye kayıtları (1299-1500). Hediye Kitabı, (ss. 43-71), Haz. Emine Gürsoy Naskalı ve Aylin Koç, İstanbul: Kitabevi.
• Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. III, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Parlak, S. (2010). Şah Sultan külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 38, (ss.258-260), İstanbul: İSAM Yayınları.
• Reindl-Kiel, H. (2007). Osmanlıda hediye (16 ve17. Yüzyıl). Hediye Kitabı, (ss.102-111) Haz. Emine Gürsoy Naskalı ve Aylin Koç, İstanbul: Kitabevi.
• Sahillioğlu, H. (1993). Ceyb-i hümâyun. TDV İslâm Ansiklopedisi, 7, (ss.465-467), İstanbul: İSAM Yayınları.
• Tekin, Z. (2002). Osmanlı Devleti’nde kürk ticareti. Türkler, (ss. 754-763), X, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Terzi, A. (2000). Hazine-i hassa nezareti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tunç, Muhammet N. (2013). Ceyb-i hümâyûn hazinesi ve topkapı sarayı müzesi arşivi r.1288 (m.1872) tarihli ceyb ve harc-ı hâssa defterlerinin transkripsiyonu ve değerlendirmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Ufki Bey, A.-Bobovius, A.(2013). Saray-ı enderun topkapı sarayında yaşam. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Uluçay, Ç. (1992). Harem II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uluçay, M. Ç. (2001). Padişahların kadınları ve kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yolal, M. (2013). 01490, 01491 ve 1492 numaralı hazine-i hassa (ceyb-i hümâyûn) defterlerinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (R.1327 -1328/M.1911-1912). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.