“بَقِيَّةُ/Bekıyye” Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 15, 77 - 104, 30.12.2020

Mehmet Altuntaş

https://doi.org/10.18498/amailad.764574

Cited By: 1

Öz

Kur’ân’da yer alan “el-bâkıyâtu’s-sâlihât”, “bekıyyetullâh” ve “ulû bekıyye” kavramları anlaşılması zor olan ifadeler arasında yer almaktadır. Zira bu kavramlardan özellikle “el-bâkıyâtu’s-sâlihât” ifadesinin neye delâlet ettiğini büyük müfessir Taberî’nin de haklı olarak işaret ettiği üzere dil yoluyla belirlemek kolay bir husus değildir. Bunun temel nedenlerinden biri, ilgili âyetlerde “el-bâkıyâtu’s-sâlihât” olarak tarif edilen amellerin neler olduğunun açıkça zikredilmemesidir. Bir diğeri de bu ifadelerin Mekkî sûrelerde yer almasıdır. Buradan hareketle bazı müfessirler, Mekke dönemini dikkate alarak “el-bâkıyâtu’s-sâlihât” ifadesini tevhidi içerecek şekilde zikir ifadeleriyle tefsir etmişlerdir. Buna karşın diğer bazı müfessirler Mekkî-Medenî ayrımı yapmaksızın bu ifadeyi tüm sâlih amelleri kapsayacak şekilde açıklamışlardır. 

“el-Bâkıyâtu’s-sâlihât” ifadesi Mekke’de nazil olan Kehf ve Meryem sûrelerinde geçmektedir. Fakat bu iki sıfatın neye delalet ettiğini bağlama bakmadan lafzen tespit etmek pek mümkün gözükmemektedir. Ancak kanaatimizce bağlamdan hareketle bu tabirin anlamını tespit etmek mümkündür. Mekkî sûrelerin genelinde olduğu gibi bu ifadenin yer aldığı iki bağlamda da iman konuları anlatılmaktadır. Müfessirler ilgili bağlamı ve bu konuda vârid olan hadisleri dikkate alarak bu ifadeyi açıklamışlardır. Bu yüzden bu ifadeyi “sübhânellâh”, “elhamdülillâh”, “lâ havle velâ kuvvete illâ billâh” ve “Allahu ekber” gibi Yüce Allah’a iman etmeyi dile getiren ifadelerle tefsir etmişlerdir. Kanaatimizce risâletin başlangıcı dikkate alındığında bu yorum isabetli görünmektedir. Dolayısıyla bu ifade hakkında yapılan ve bütün ibadetleri içine alan açıklamalar bu kavramın manasını tam olarak yansıtmamaktadır. Zira ibadetlerin büyük bir kısmının Medine’de farz kılındığı bilinen bir husustur. Ayrıca bu kavram hakkında tefsirlerde yer alan “sâliha kız çocukları” ve “kişinin kalbine doğan ameller” gibi anlamlar bu ifadelerin yer aldığı bağlama uygun düşmemektedir. Sonuç olarak Yüce Allah’a iman etmeyi dile getiren “el-bâkıyâtü’s-sâlihât” tabirinin, iman ve buna bağlı olarak ebedî ahiret hayatına delâlet ettiğini söylemek mümkündür. 

Kur’ân’da “bekıyye” kelimesiyle ilgili olarak kullanılan ifadelerden bir diğeri de “bekıyyetullâh” tabiridir. Müfessirlerin bir kısmı bu ifadeyi ilgili bağlamı dikkate alarak ticaretle ilişkilendirerek açıklamışlardır. Hûd sûresinde anlatıldığı üzere Medyenliler hileli ticaret yaparak insanları kandırmayı âdet haline getirmişlerdi. Haram yolla elde ettikleri servet ve makamın kendilerini ebedî yaşatacağını düşünüyorlardı. Ancak “bekıyyetullâh” tabiri Yüce Allah’ın mü’minlere ahirette vereceği mükâfatın kâfir Medyenlilerin hileli yollarla elde ettikleri geçici dünya nimetlerinden çok daha değerli olduğunu göstermektedir. Buna göre bu tabir, inanarak helal yollarla elde edilen ticaretin getirisinin ebedî cennet olduğunu anlatmaktadır. Dolayısıyla bağlamı dikkate alarak bu ifadenin “Allah’ın rızası gözetilerek elde edilen helal rızık” manasına geldiğini söylemek mümkündür. 

Kur’ân’da “bekıyye” kelimesiyle ilgili olarak kullanılan bir diğer ifade “ulû bekıyye” tabiridir. Müfessirler, bu tabire farklı manalar vermişlerdir. Bu manalardan ilgili bağlam dikkate alındığında Yüce Allah’a samimi olarak iman etmeyi dile getirenlerin daha isabetli olduğunu söylemek mümkündür. Buna göre bu tabiri “Yüce Allah’a iman eden erdem sahibi kişiler” şeklinde anlamlandırmak mümkündür. Zira dünya üzerinde işlenen kötülükleri sadece Yüce Allah’a samimi olarak inanan mü’minler ortadan kaldırabilir.

Son olarak müfessirler, Bakara sûresinin 248. âyetindeki “bekıyye” kelimesiyle ilgili olarak da farklı yorumlar yapmışlardır. Ancak ilgili bağlam dikkate alındığında bu âyetteki “bekıyye” kelimesinin “Tevrat’a” işaret ettiğini söylemek mümkündür. Zira bu âyetteki “bekıyye” Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn’dan gelen bir nesneye işaret etmektedir. Ayrıca Bakara 248’deki “bekıyye” kelimesinin tekil olması dikkate alındığında bunun bazı eşyalardan ziyade tek bir nesneye yani Tevrat’a işaret etmesi daha makul gözükmektedir. Bu makalede öncelikle bu ifadelerin geçtiği âyetler ve ilgili bağlamlar incelenmiştir. Ardından ilgili hadisler ışığında bu ifadeler anlamlandırılmaya çalışılmış ve bazı Kur’an tercümelerinden örnekler verilmiştir.   

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, el-Bâkıyâtu’s-sâlihât, Bekıyyetullâh, Ulû Bekıyye

An Evaluation on the Concept of "بَقِيَّةُ/Baqıyya"

Öz

Some concepts in Quran such as the "al-bâkıyâtu's-sâlihât", "bekıyyetullâh" and "ulû bekıyye" are difficult expressions to understand. Because, it is not an easy to determine what the concept "al-bâkıyâtu’s-sâlihât" indicates through language, as the great commentator Taberî rightly points out. One of the main reasons for this is that it is not clearly mentioned what the deeds are described as "al-bâkıyâtu's-sâlihât" in the relevant verses. Another is that these concepts are included in the Meccan sûrahs. Based on this, some commentators have interpreted the concept "al-bâkıyâtu's-salihât" with invocation expressions which included Tawhid by taking into account the period of Mecca. On the other hand, some other commentators have explained the concept in a way that includes all good deeds without making a distinction between the surah of Meccan and Medinan.

The concept "al-bâkıyâtu’s-sâlihât" is mentioned in both the sûrah al-Kahf and Mary which were revealed in Mecca. However, it seems unlikely possible to determine what these two adjectives indicate without looking at the context. However, in our opinion, it is possible to determine the meaning of this concept from the context. As in the whole of Meccan surahs, the issues of faith are explained in both contexts in which this concept is included. The commentators explained the concept by taking into account the relevant context and hadiths on the subject. Therefore, they interpreted this concept with phases such as "subhânallah", "alhamdulillâh", "la havla velâ quwwata illâ billâh" and "Allâhu akbar that express belief in Allah". In our opinion, this interpretation seems appropriate in context from the beginning of the prophecy. Therefore, the explanations that made about the concept and including all the worship, do not fully reflect the meaning of concept. Because it is a known issue that most of prayers are prescribed as obligatory in Medina. In addition, the meanings such as "righteous girls" and "deeds which born into one's heart" in the commentaries about the concept do not correspond to the context in which these expressions are included. As a result, it is possible to say that the concept "al-bâkıyâtü’s-sâlihât", which expresses belief in Allah, indicates the faith and eternal life in hereafter.

Another expression used in the Qur’an regarding the word "baqıyya" is the concept "baqıyyetullâh". Some of the commentators have explained this concept by associating it with trade in the relevant context. As narrated in Surah Hûd, the people of Madian tribe made it a custom to deceive people by trading fraud. They thought that the wealth and power, that had acquired by the forbidden way, would keep them alive forever. However, the concept "baqıyyetullâh" shows that the reward of Allah will give to the believers in the hereafter is much more valuable than the temporary worldly blessings that the infidels people of Median tribe obtained through fraudulent means. Accordingly, this concept states that the return mean of trade obtained by lawful ways is eternal paradise. Therefore, with considering the context it is possible to say that this concept means "lawful profit obtained by considering the consent of Allah".

Another expression used in the Qur'an regarding the word "baqıyya" is the concept "ulû bekıyye". The commentators have given different meanings to this concept. It is possible to say that those who express their sincerely faith to Allah are more accurate in the context of the meanings. Accordingly, it is possible to interpret this concept as "virtuous people who believe in Allah”. Because only believers who sincerely believe in Allah can eliminate the evils which committed in the world.

Finally, the commentators made different interpretations about the concept "baqıyya" in verse 248 of the Surah al-Baqarah. However, it is possible to say that the concept "baqıyya" in this verse refers to "Torah" with considering the relevant context. Because the concept “baqıyya” in this verse refers to an object from Moses and Aaron. In addition, considering the singularity of the word "baqıyya" in the verse, it seems more reasonable that it refers to a single object, namely the Torah, rather than some items. In this article, firstly the verses in which these concepts are mentioned and the related contexts are examined. Then, in the light of the relevant hadiths, these concepts were tried to be interpreted with the examples of some Qur’an translations.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'ân, al-Bâqıyât as-Sâlihât, Baqıyyatullâh, Ulû Baqıyya

Kaynakça

• ‘Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1996.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1990.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd ‘Abdullâh b. ‘Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 5 Cilt. thk. Muhammed ‘Abdurrahmân el-Maraşlı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Amr b. ‘Abdilhâlik. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûz er-Rahmân Zeynullâh. 18 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Fârâbî. es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Çantay, Hasan Basri. Tefsirli Kur’ân Meâli. 3 Cilt. İstanbul: Risâle Yayınları, 2015.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar. 3 Cilt. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Oruç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/417. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Duman, M. Zeki. Beyânu’l-Hak. 3 Cilt. Ankara: Fecr Yayınevi, 2. Basım, 2008.
• Ebû ‘Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. ‘Abdullâh el-Herevî el-Bağdâdî. Garîbü’l-hadîs. thk. Muhammed ‘Abdulmui‘d Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Matba‘atu Dâirati’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1964.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Elif Efendi, Hasîrîzâde. en-Nûru’l-Furkân. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurulu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/197. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed ‘İvaz Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Ferrâ, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Begavî. Me‘âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, h. 1420.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. ‘Abdullâh b. Manzûr ed-Deylemî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd.. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Işıcık, Yusuf. Kur’an Meâli. Konya: Ünlem Ofset Matbaacılık, 2. Basım, 2010.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, ts.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed ‘Abdülhak b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, h. 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Abdillâh b. ‘Îsâ Muhammed b. el-Mürrî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-âzîm. thk. Ebû ‘Abdillâh Hüseyin b. ‘Ukkâşe - Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ‘Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Garîbü’l-Kur’ân. thk. Sa‘îd el-Lihâm. b.y.: y.y., ts.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. ‘Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, h. 1422.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Se‘âdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed er-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, 1979.
• İsfehânî, Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2006.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 10. Basım, 2012.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ er-Râzî. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga. thk. ‘Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1969.
• Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Kuşeyrî, ‘Abdülkerîm b. Hevâzin b. ‘Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrâhîm el-Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. es-Seyyid b. ‘Abdülmaksûd b. ‘Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Mücâhid, Ebü’l-Haccâc Cebr el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsiru Mücâhid. thk. Muhammed ‘Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Paret, Rudi. Kur’ân Üzerine Makaleler. çev. Ömer Özsoy. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Piriş, Şaban. Kur’an-ı Kerim Türkçe Anlamı. İstanbul: Okyanus Kitabevi, 19. Basım, 2013.
• Râzî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kurʾân. thk. el-İmâm Ebî Muhammed b. ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Sem‘ânî. Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. ‘Abdilcebbâr b. Ahmed el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm - Ğanîm b. Abbâs Ğanîm. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-‘ulûm. 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Semînü'l-Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. ‘Abdüddâim. ‘Umdetü’l-huffâz fî tefsîr-i eşrafi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1996.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Sıdkı Cemîl el-‘Attâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. “Cihâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/532. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Tözluyurt, Mehmet. “Kur’an’da Allah ve İnsanın Sonsuzluğu Üzerine Bir İnceleme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13 (Haziran 2018), 187-191.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Ahmed b. Muhammed b. ‘Ali en-Nîsâbûrî. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem - ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1415.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayınları, 2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Me‘âni’l-Kur’ân ve ‘irâbihî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye, 1995.